Vì sao Tết Đoan ngọ được gọi là Tết diệt sâu bọ?

Tết Đoan ngọ được tổ chức vào ngày mùng 5/5 Âm lịch hàng năm, là một ngày lễ truyền thống đặc biệt của người Việt Nam, với nhiều tên gọi như Tết diệt sâu bọ hay Tết Đoan dương. Vậy, tại sao Tết Đoan ngọ lại gắn liền với việc diệt sâu bọ? Để trả lời câu hỏi này, chúng ta cần tìm hiểu về nguồn gốc cũng như các tập tục liên quan đến ngày lễ.

Vì sao Tết Đoan ngọ là Tết diệt sâu bọ?

Theo truyện cổ dân gian Việt Nam, vào một mùa bội thu, người nông dân vui mừng chưa được bao lâu thì sâu bọ bất ngờ kéo đến, tàn phá hoa màu và thực phẩm thu hoạch.

Trong lúc người dân đang đau đầu tìm cách đối phó, một ông lão xuất hiện vào ngày 5/5 Âm lịch, giới thiệu mình là Đôi Truân. Ông chỉ dẫn dân làng cách bài trừ sâu bọ bằng cách lập một lễ cúng đơn giản với bánh gio và trái cây, sau đó thực hiện các động tác thể dục trước nhà. Kỳ diệu thay, chỉ sau một khoảng thời gian ngắn, lũ sâu bọ yếu đi và rơi xuống.

Từ đó, mỗi năm vào ngày 5/5 Âm lịch, người dân đều thực hiện các nghi thức tương tự để bảo vệ mùa màng của mình, ngày này được gọi là là "Tết diệt sâu bọ" - nét đặc sắc riêng có của văn hóa Việt Nam trong việc đoán Tết Đoan ngọ.

Ở Việt Nam, Tết Đoan ngọ còn được gọi là ngày diệt sâu bọ hoặc giết sâu bọ. (Ảnh: Vũ Thu Hương)

Truyền thống diệt sâu bọ này xuất phát từ thực tế khí hậu và sản xuất ở Việt Nam, giai đoạn đầu mùa hè trời nóng và ẩm khiến sâu bọ sinh sôi nhiều đe dọa cây trồng, các vi sinh vật gây bệnh cho người cũng phát triển. Diệt sâu bọ không chỉ để bảo vệ sản xuất mà còn để bảo vệ sức khỏe con người.

Tết Đoan ngọ được đánh giá là "một trong những ngày lễ kỳ lạ và thú vị nhất của người Việt". Trong tác phẩm "Hà Nội địa dư", mục Phong tục ghi rằng vào ngày này, người dân có thói quen bó lá ngải, nhuộm móng tay, và buộc chỉ cổ tay như một cách để xua đuổi điềm xấu và mang lại may mắn.

Sách “Đồng Khánh địa dư chí” cũng miêu tả: "Tết Đoan ngọ chuẩn bị đầy đủ rượu và hoa quả lễ tổ tiên từ sáng sớm. Mọi người đều uống rượu, ăn hoa quả, gọi là giết sâu bọ. Hôm ấy, người ta hái các loại thuốc cất giữ để sử dụng, hái lá ngải tùy theo năm mà bó thành hình con vật tượng trưng của năm đó".

Cúng Tết Đoan ngọ vào giờ nào chuẩn nhất?

Năm nay, Tết Đoan Ngọ diễn ra vào thứ Bảy ngày 31/5 Dương lịch. Đây là ngày cuối tuần nên rất thuận lợi cho các gia đình cùng nhau chuẩn bị và thực hiện các nghi lễ một cách chu đáo.

Theo sách "Tìm hiểu văn hóa Phương Đông 365 ngày" của tác giả Thiên Nhân, Nhà xuất bản Thanh Hóa, có ba khung giờ hoàng đạo phù hợp để tiến hành lễ cúng Tết Đoan ngọ: Giờ Ngọ (11h - 13h), Giờ Mão (5h - 7h), và Giờ Thân (15h - 17h). Trong đó, giờ Ngọ (11h - 13h) được coi là thời điểm tốt nhất để tổ chức nghi lễ.

Giờ Ngọ mang ý nghĩa đặc biệt vì gắn liền với tên và đặc thù của ngày lễ. Khoảng thời gian từ 11h đến 13h là lúc khí dương đạt đỉnh điểm trong ngày, nhiệt độ thường tăng cao nhất, tượng trưng cho sự thịnh vượng và sự hồi sinh của mọi vật.

Cúng Tết Đoan ngọ 2025 ngày nào, giờ nào?

Hiện nay, nhiều gia đình rất linh hoạt hơn trong việc chọn thời điểm cúng. Những người bận rộn không thể về nhà vào buổi trưa thường tổ chức cúng vào sáng sớm trước khi đi làm. Mâm lễ cúng Tết Đoan ngọ cũng đơn giản hơn, thường gồm hương hoa, trái cây, cơm rượu nếp, bánh gio. Đối với những gia đình có điều kiện và thời gian, mâm cỗ thường được chuẩn bị công phu để cúng đúng vào giờ Ngọ.

Một số gia đình khác còn thắp hương vào sáng sớm để mọi người hưởng thụ trái cây, rượu nếp, đồng thời diệt trừ sâu bọ theo phong tục. Sau đó, vào buổi trưa, mâm cơm cúng được chuẩn bị để dâng lên tổ tiên và các vị thần linh.

Việc thực hiện nghi lễ cúng Tết Đoan ngọ không chỉ là một phong tục truyền thống mà còn tưởng nhớ đếntổ tiên, cầu mong sức khỏe, bình an, thuận lợi, mùa màng bội thu. Vì vậy, các gia đình nên chuẩn bị chu đáo và lựa chọn thời điểm thích hợp để cúng, đảm bảo một Tết Đoan ngọ ý nghĩa và tràn đầy may mắn.

Nhật Thùy