PHIM TÀI LIỆU: Trái ngọt trên những nẻo gập ghềnh

Báo Phú Yên phỏng vấn biên kịch - đạo diễn Trần Thanh Hưng, Chi hội trưởng Chi hội Điện ảnh Phú Yên, thành viên Ban Giám khảo Liên hoan Truyền hình toàn quốc lần thứ 42, về một thể loại thu hút sự quan tâm của những người làm truyền hình.

Ban giám khảo phim tài liệu chụp ảnh lưu niệm cùng một số thành viên ban tổ chức Liên hoan Truyền hình toàn quốc lần thứ 42. (Ảnh do nhân vật cung cấp)

Phản ánh khá toàn diện nhiều vấn đề của đất nước

* Là thành viên Ban Giám khảo Liên hoan Truyền hình toàn quốc lần thứ 42, “cầm cân nảy mực” thể loại phim tài liệu, anh có nhận xét gì về số lượng và chất lượng các tác phẩm phim tài liệu tham gia liên hoan lần này?

- Hai lần liên hoan trước, tôi tham gia ban giám khảo chấm thể loại chuyên đề - khoa giáo, lần này rất vui khi ban tổ chức mời tham gia ban giám khảo chấm thể loại phim tài liệu cùng các đồng nghiệp có nhiều kinh nghiệm về lĩnh vực này, như NSND Hoàng Lâm, Phó Trưởng ban Chuyên đề - Khoa giáo Đài Truyền hình Việt Nam; NSƯT Lý Quang Trung, nguyên Giám đốc Hãng phim Truyền hình TP Hồ Chí Minh - TFS, Đài Truyền hình TP Hồ Chí Minh; thượng tá Phùng Việt Anh, Trưởng phòng Phim tài liệu, Trung tâm Phát thanh - Truyền hình (PT&TH) Quân đội; NSƯT Nguyễn Anh Tuấn, Phó Giám đốc Đài PT&TH Quảng Ngãi. Cùng với phim truyện, phim tài liệu là thể loại có nhiều tác phẩm dự thi, ban tổ chức đã gửi phim cho từng thành viên ban giám khảo chấm trước hàng tháng. Tổng số phim tài liệu dự thi lần này là 163 tập, gồm 17 phim tài liệu dài tập, có phim đến 20 tập, và 80 phim tài liệu 1 tập, chúng tôi chấm tập trung tại Quy Nhơn trong 1 tuần.

Về chất lượng, có thể nói rằng 2025 là năm có nhiều sự kiện quan trọng của đất nước, của các địa phương nên 2 năm qua, các đơn vị sản xuất phim tài liệu đã phản ánh khá toàn diện nhiều vấn đề của đất nước, đời sống xã hội. Chất lượng vượt trội cả về nội dung lẫn hình thức thể hiện vẫn thuộc về các đơn vị có thương hiệu, có điều kiện sản xuất phim tài liệu lâu nay như VTV, HTV và một số đài địa phương. Một số đơn vị truyền thông cũng có phim khá tốt như Công ty TNHH MTV Truyền thông Media 21... Nhiều vấn đề lớn của đất nước đã được phim tài liệu phản ánh khá toàn diện, sâu sắc.

* Theo ông, phim tài liệu của các đài PT&TH khu vực miền Trung - Tây Nguyên có để lại ấn tượng tại liên hoan?

- Các đài PT&TH khu vực miền Trung - Tây Nguyên ít có điều kiện sản xuất phim tài liệu hơn, trừ một số đơn vị thuộc VTV trước đây như VTV Huế, VTV Đà Nẵng, VTV Phú Yên (nay là VTV8), và các đài PT&TH Quảng Ngãi, Đà Nẵng, Nghệ An... Tuy nhiên, miền Trung - Tây Nguyên lại là nơi có nhiều chất liệu cho phim tài liệu, từ lịch sử đấu tranh cách mạng đến những vấn đề đương đại. Tại liên hoan lần này, một số phim tài liệu có chất lượng tốt của các đơn vị ở miền Trung - Tây Nguyên sản xuất như: Trả nợ rừng xanh của Đài PT&TH Hà Tĩnh; Hãy dám ước mơ do VTV5 sản xuất nhưng chất liệu là tấm gương một nữ tiến sĩ đồng bào Chăm ở Ninh Thuận, vượt qua khó khăn để trở thành một nhà khoa học quốc tế; Thạnh Hội, Vùng đồng đội của Đài PT&TH Phú Yên, Còn lại chữ tình của VTV8, Đi trọn con đường của Đài PT&TH Quảng Ngãi...

Cảnh trong phim tài liệu Thạnh Hội. Ảnh chụp màn hình: YÊN LAN

Cần có những người tâm huyết

* Nỗ lực sáng tạo của các ê kíp, các đài khi thực hiện những tác phẩm phim tài liệu - đặc biệt phim tài liệu liên quan đến lịch sử - được ghi nhận như thế nào, thưa ông?

- Ban giám khảo đánh giá rất cao các đơn vị, các ê kíp sản xuất phim tài liệu, kể cả những tác phẩm của các bạn sinh viên sắp ra trường, như Phim 25 năm trọn nghĩa đồng đội, phim Nội Mai của Khoa Báo chí - Truyền thông, Trường đại học Khoa học xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh). Phim tài liệu là thể loại khó làm, lại kén khán giả. Trong bối cảnh truyền thông số lên ngôi, thói quen đọc, nghe, xem đều ngắn, phim tài liệu càng khó tiếp cận công chúng. Vì vậy, đơn vị nào lãnh đạo quan tâm, có người tâm huyết với phim tài liệu, may ra mới có tác phẩm tốt.

Như tôi nói ở trên, thể loại phim tài liệu lịch sử năm nay bám rất sát các vấn đề lớn của đất nước. Nhiều đơn vị đầu tư rất công phu, tổ chức sản xuất cả ở nước ngoài. Khâu hậu kỳ có nhiều đổi mới trong hình thức thể hiện, nhiều phim sử dụng đồ họa, âm thanh ấn tượng, với sự hỗ trợ của trí tuệ nhân tạo. Có thể nhắc đến một số tác phẩm phim tài liệu dài tập như: Xé rào của Hãng phim Truyền hình TP Hồ Chí Minh - TFS. 5 tập dự thi nằm trong dự án 34 tập phim, TFS huy động đội ngũ làm phim tài liệu hùng hậu, đầu tư công phu cho dự án này nhân kỷ niệm 50 năm giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. 20 tập phim tài liệu Cùng nhau gìn giữ nước non của Trung tâm PT&TH Quân đội đã khái quát khá trọn vẹn những trang sử hào hùng của dân tộc. Một số phim tài liệu dài tập khác có sự đầu tư công phu như Hào khí Điện Biên của Đài PT&TH Điện Biên, 70 năm Hiệp định Geneve và các chuyến tàu tập kết của HTV, Geneva ngày và đêm của Công ty TNHH MTV Truyền thông Media 21, Dòng chảy dựng nước của Đài PT&TH Lào Cai, Phật hoàng Trần Nhân Tông và danh thắng Yên Tử của Trung tâm Truyền thông Quảng Ninh, Đổi mới, nguồn cảm hứng từ Long An của Đài PT&TH Long An... Phim tài liệu 1 tập có nhiều phim tốt, mang lại cảm xúc mạnh mẽ cho người xem về tình đồng chí, đồng đội, những vấn đề nhân văn trong cuộc sống hối hả hiện nay như Người ơi đừng khóc ở cuối con đường của VTV9; Vùng đồng đội, Thạnh Hội của Đài PT&TH Phú Yên về chiến thắng Tây Nguyên mở màn cho chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử, về nghĩa tình của các CCB dành cho đồng đội đã ngã xuống trong những trận chiến ở đường 7, đường 5, trong cuộc tháo chạy của ngụy quyền từ Pleiku xuống Tuy Hòa khi chiến thắng đã cận kề...

* Là một biên kịch - đạo diễn dạn dày kinh nghiệm, nhiều năm được mời tham gia “cầm cân nảy mực" tại liên hoan truyền hình toàn quốc, ông nói gì với các đồng nghiệp trẻ đam mê phim tài liệu?

- Tôi nghĩ, dù công nghệ phát triển đến đâu, truyền thông số “chiếm lĩnh” công chúng như thế nào, phim tài liệu vẫn có vị thế rất riêng. Nó là những cuốn “album ảnh”, những “biên niên sử” của mỗi quốc gia, dân tộc, địa phương. Trí tuệ nhân tạo có thể hỗ trợ con người sáng tác nhiều thể loại, nhưng riêng phim tài liệu thì không. Vì mỗi bộ phim là một câu chuyện, một cách kể khác nhau. Các bạn trẻ đã chọn phim tài liệu thì hãy thủy chung, hãy cứ thử sức mình. Hiện nay, khung thời lượng phim tài liệu khá đa dạng, nước ngoài thì 45, 90 phút có, Việt Nam thì 20, 30, 45, 90 phút đều có. Tôi nghĩ là phim tài liệu bên cạnh những dòng đó cũng cần thử nghiệm những phim ngắn hơn, thậm chí 5 phút, để tiếp cận công chúng trên các nền tảng số dễ dàng hơn. Tất nhiên nói ngắn, viết ngắn, làm phim ngắn thường khó hơn dài. Chúng tôi cũng có đề xuất với lãnh đạo VTV nên có cơ chế kết nối, hỗ trợ các nhóm làm phim độc lập, tổ chức liên hoan phim tài liệu quốc tế, tạo sân chơi cho anh em làm phim tài liệu. Trong khuôn khổ Liên hoan Truyền hình toàn quốc lần thứ 42 tại Quy Nhơn, lãnh đạo Ban Chuyên đề - Khoa giáo Đài Truyền hình Việt Nam đã có buổi gặp mặt đầu tiên các nhà làm phim tài liệu độc lập. Lịch sử hơn 4.000 năm dựng nước, giữ nước của dân tộc ta, nền văn hóa đa sắc màu, độc đáo, những chuyển mình mạnh mẽ của đất nước để hội nhập sâu rộng trong kỷ nguyên mới… chắc chắn sẽ là dữ liệu tốt cho các nhà làm phim tài liệu trẻ.

* Xin cảm ơn ông!

YÊN LAN (thực hiện)