Phái sinh chất liệu dân gian trên các tác phẩm nghệ thuật đương đại: 'Quả ngọt' từ sáng tạo, tâm huyết

Bằng sự sáng tạo và đầu tư nghiêm túc nhiều nghệ sĩ trẻ đã thành công cho ra đời những tác phẩm độc đáo, hấp dẫn nhiều đối tượng khán giả; qua đó thể hiện niềm tự hào cũng như tôn vinh, lan tỏa rộng rãi các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc.

Làn gió mới làm mát lòng người hâm mộ

42 triệu lượt xem sau 11 ngày phát hành và trở thành MV ra mắt ấn tượng nhất toàn cầu, “Bắc Bling” của Hòa Minzy có thể nói là MV thành công nhất của âm nhạc Việt đương đại.

Hòa Minzy là người Bắc Ninh, cùng sự tham gia của NSƯT Xuân Hinh và Tuấn Cry - là những người con Bắc Ninh, trong một sản phẩm âm nhạc được đầu tư kỹ lưỡng tôn vinh văn hóa, vùng đất, con người Bắc Ninh; hẳn nhiên “Bắc Bling” nhận được sự đón nhận nồng nhiệt của người Bắc Ninh. Và không thể không nói đến việc thành tích của MV trên các bảng xếp hạng có sự góp sức tích cực chăm chỉ “cày view” của chính người Bắc Ninh.

Hòa Minzy biểu diễn cùng bà con quê hương trong buổi phát hành MV "Bắc Bling" mang đậm sắc màu nghệ thuật dân gian. Ảnh: VƯƠNG HÀ

Nhưng “Bắc Bling” đã vượt khỏi phạm vi địa phương để lan tỏa rộng rãi trở thành hiện tượng của làng nhạc cả nước và vươn tầm quốc tế khi lọt top thịnh hành ở nhiều quốc gia khác trên thế giới.

Trước thành công với “Bắc Bling”, Hòa Minzy trong những năm gần đây được biết đến là nữ nghệ sĩ theo đuổi việc khai thác chất liệu dân gian dân tộc trong các sản phẩm âm nhạc như: “Không thể cùng nhau suốt kiếp” năm 2020, “Thị Màu” năm 2023, đều gây được ấn tượng mạnh với khán giả.

Hòa Minzy cũng không phải là nghệ sĩ Việt đầu tiên khai thác chất liệu văn hóa dân tộc vào các tác phẩm nghệ thuật. Âm nhạc sử dụng chất liệu dân gian đã trở thành dòng nhạc quen thuộc với khán giả Việt nhiều năm qua, nay được các nghệ sĩ trau chuốt thêm về hình ảnh, với những câu chuyện lịch sử, văn hóa của dân tộc.

Hoàng Thùy Linh trước đó cũng thành công với “Để Mị nói cho mà nghe”, “Bánh trôi nước”, “Gieo quẻ”... Hoặc dù không phát triển rộng rãi nhưng nhạc cổ phong thuần Việt đã được nhiều bạn trẻ quan tâm. Với đặc trưng của giai điệu, âm hưởng âm nhạc dân tộc như ca trù, chèo, cải lương, tuồng, hát xoan, xẩm… cùng ca từ chau chuốt giàu tính văn học, có dáng dấp câu chuyện văn hóa, lịch sử Việt Nam, nhạc cổ phong Việt như một làn gió mới mát lành của âm nhạc, nhất là trước sự phát triển mạnh mẽ của nhạc cổ phong Trung Quốc.

Có lẽ sau âm nhạc, điện ảnh cũng là một loại hình nghệ thuật có nhiều thuận lợi khai thác chất liệu từ lịch sử, văn hóa truyền thống. Thực tế, trước đây đề tài này khá kén người làm bởi sự đầu tư về kịch bản cần kiến thức sâu rộng về văn hóa và lịch sử, kinh phí lớn và nếu không tạo được sức hấp dẫn đương thời thì khó để thu hút khán giả. Bởi vậy, không mấy người làm phim chọn làm phim về đề tài này.

Nhưng ngày càng có nhiều người làm điện ảnh và mạnh dạn khai thác và tôn vinh văn hóa Việt trong những tác phẩm điện ảnh. “Cô Ba Sài Gòn” (năm 2017) của đạo diễn Trần Bửu Lộc, Kay Nguyễn đã tạo nên cơn sốt cho phái nữ với tà áo dài Việt. Bộ phim “Song Lang” (năm 2018) được đạo diễn trẻ Việt kiều Leon Quang Lê dành nhiều năm tâm huyết để kể câu chuyện về nghệ thuật cải lương của Việt Nam. “Phượng Khấu” (năm 2020) là bộ phim chiếu trên nền tảng mạng của đạo diễn Huỳnh Tuấn Anh lại lấy cảm hứng từ câu chuyện hậu cung triều Nguyễn. Với hàng trăm bộ cổ phục được cho là “chuẩn” lịch sử và đẹp ấn tượng đã lan tỏa phong trào tìm hiểu, mặc, tôn vinh cổ phục Việt từ phim ảnh tới đời thường…

Thiết kế thời trang cách tân trang phục truyền thống của NTK Cao Minh Tiến cho Hòa Minzy trong MV "Bắc Bling" cũng tạo nên ấn tượng. Ảnh: VƯƠNG HÀ

Bên cạnh đó, chất liệu dân gian, dân tộc cũng được khai thác ngày càng nhiều trong các loại hình nghệ thuật khác và ứng dụng vào các lĩnh vực từ thời trang tới đời sống hằng ngày.

Chất liệu bền vững cho sáng tạo

Những năm gần đây, khi thị trường nghệ thuật dần trở nên bão hòa với các xu hướng quốc tế, mới mẻ hiện đại, khán giả ngày càng khao khát có những sản phẩm nghệ thuật có bản sắc, hấp dẫn cả về nội dung và hình thức; nhiều nghệ sĩ trẻ đã chọn tìm về với các giá trị truyền thống.

Các chuyên gia, nhà nghiên cứu văn hóa đều cho rằng, dân tộc Việt Nam với lịch sử anh hùng hàng nghìn năm và nền văn hóa truyền thống phong phú trên nhiều lĩnh vực, là kho tàng quý cho nghệ thuật đương đại khai thác. Ở khía cạnh nào đó, có thể nói đây là xu hướng tất yếu trong bối cảnh toàn cầu hóa.

PGS, TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội cho rằng, “càng địa phương, càng thế giới” là một yếu tố quan trọng để các tác phẩm nghệ thuật vươn tầm quốc tế. Nghĩa là, trong nghệ thuật, cần có bản sắc, mang được những nét riêng của quốc gia dân tộc. Điều đó đã được thấy rõ trong “Bắc Bling”. Âm nhạc đậm chất dân ca với ca từ vần điệu, giàu hình ảnh văn học, gần gũi người nghe; hình ảnh đẹp với những góc quay tái hiện, giới thiệu các di sản vật thể và phi vật thể của Bắc Ninh nói riêng, Việt Nam nói chung; trang phục được đầu tư kỹ lưỡng bắt mắt với những thiết kế lấy cảm hứng từ trang phục dân tộc như: Nón quai thao, khăn mỏ quạ, yếm đào, áo tứ thân… Sự kết hợp một cách khéo léo, trúng thị hiếu đã khiến tác phẩm chinh phục được cùng lúc nhiều đối tượng khán giả.

Cảnh trong phim "Song Lang" tôn vinh nghệ thuật cải lương truyền thống. Ảnh do đoàn phim cung cấp

Tất nhiên, không phải sản phẩm nghệ thuật nào theo hướng này cũng tạo được hiệu ứng và thành công về mọi mặt như “Bắc Bling”. “Song Lang” được chuẩn bị nhiều năm cho kịch bản, có cảnh quay đẹp, tôn vinh nghệ thuật cải lương một cách đậm nét nhưng lại không phải là bộ phim thành công về doanh thu phòng vé.

Đạo diễn Leon Quang Lê từng chia sẻ sau bộ phim vài năm, anh nghèo đi rất nhiều về mặt tài chính và gần như vẫn dành hầu hết thời gian cho những việc liên quan đến bộ phim mà không làm được gì khác mang lại thu nhập. Thế nhưng giống bất cứ người Việt nào yêu và mong muốn lan tỏa những giá trị truyền thống của dân tộc, với Leon Quang Lê những đánh đổi đó là xứng đáng.

Đến nay, phim đã giành hơn 40 giải thưởng điện ảnh trong nước và quốc tế. Và như chia sẻ của đạo diễn, rất nhiều khán giả nước ngoài khen ngợi, thích thú và muốn tìm hiểu về nghệ thuật cải lương, văn hóa Việt Nam… Đó là những giá trị lớn hơn rất nhiều mà một bộ phim mang lại.

Trong thời đại công nghệ số, toàn cầu hóa trước nỗi lo lắng giới trẻ chạy theo văn hóa ngoại lai mà thờ ơ, đánh mất bản sắc dân tộc, vẫn có ngày càng nhiều nghệ sĩ trẻ tâm huyết với các giá trị của dân tộc.

Mặt khác, việc thông qua các loại hình nghệ thuật, giải trí hiện đại để tôn vinh các giá trị truyền thống là một cách thiết thực, hiệu quả để đưa văn hóa dân tộc đến gần giới trẻ. Chỉ khi chính người trẻ yêu thích, hiểu và gìn giữ theo cách của người trẻ thì văn hóa dân tộc sẽ được bồi đắp và phát huy không ngừng.

NHÓM PHÓNG VIÊN