Tỉnh Hòa Bình - nơi hội tụ những nét văn hóa, lịch sử độc đáo, bản sắc: Bài 2 - Đa dạng, bản sắc, nét riêng của các dân tộc ở Hòa Bình

Hòa Bình tạo dấu ấn đối với du khách gần xa cũng bởi sự đa dạng trong lối sống, sinh hoạt và bản sắc văn hóa của các dân tộc anh em. Trên địa bàn tỉnh có 6 dân tộc chính cùng chung sống lâu đời (tổng số gần 90 vạn dân), đông nhất là dân tộc Mường chiếm 63,3% dân số; dân tộc Kinh chiếm 27,73%; dân tộc Thái chiếm 3,9%; dân tộc Tày chiếm 2,7%; dân tộc Dao chiếm 1,7%; dân tộc Mông chiếm 0,52%; các dân tộc khác chiếm 1,18%. Cùng với lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc, đồng bào các dân tộc tỉnh Hòa Bình luôn đoàn kết, chịu thương chịu khó, có ý chí phấn đấu vươn lên phát triển kinh tế - xã hội. Đồng thời, mỗi dân tộc thể hiện được bản sắc văn hóa riêng biệt, độc đáo, tạo nên nền văn hóa đa dạng, phong phú, đặc sắc và hấp dẫn trên đất Hòa Bình…

>> Bài 1 - Những nét chính về sự hình thành của tỉnh Hòa Bình

Hòa Bình từng có tên là tỉnh Mường. Hiện nay, người Mường chiếm trên 63,3% dân số toàn tỉnh.

Dựa trên những kết quả của nhiều công trình nghiên cứu về ngôn ngữ, khảo cổ học, dân tộc học, các nhà nghiên cứu đã nhận định dân tộc Mường và dân tộc Việt cách đây mấy nghìn năm có chung tổ tiên là người Lạc Việt, chủ nhân của nền Văn hóa Đông Sơn rực rỡ ở Việt Nam. Người Mường nằm trong nhóm ngôn ngữ Việt - Mường, thuộc ngữ hệ Đông Nam Á. Trước đây, họ tự gọi mình là Mol, Mual, Mon, Moi…đều có nghĩa là người. Là chủ nhân lâu đời nhất của đất Hòa Binh, ngay từ thời xa xưa, người Mường đã cư trú khắp các huyện trong tỉnh, nhưng mức độ phân bố dân số không đồng đều và có sự khác biệt về số lượng, quy mô, cơ cấu dân số. Ở các vùng thấp, vùng thung lũng, nơi có nhiều đồng ruộng, đặc biệt là 4 cánh đồng trù phú của Hòa Bình là: Mường Bi, Mường Vang, Mường Thàng, Mường Động - là những khu vực người Mường sinh sống tập trung nhất.

Trong hoạt động kinh tế, từ bao đời nay, người Mường sống chủ yếu bằng sản xuất nông nghiệp. Tập quán trồng lúa nước thâm nhập vào tín ngưỡng của người Mường. Trong đời sống văn hóa, người Mường vẫn lưu giữ được nhiều yếu tố truyền thống, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc. Nhiều giá trị nghệ thuật, văn hóa của dân tộc Mường như dân ca, chiêng, mo, Sử thi Đẻ đất - đẻ nước… vẫn được lưu giữ và đánh giá cao. Ngôi nhà sàn truyền thống của người Mường đã có nhiều mai một. Tuy nhiên hiện nay, nhiều nơi trong tỉnh như Lạc Sơn, Tân Lạc… người Mường phục dựng nhà sàn bằng vật liệu mới (bê tông thay cho nhà gỗ trước kia). Đồng bào dân tộc Mường luôn đồng hành cùng dân tộc trong công cuộc dựng nước và giữ nước. Hiện nay, đồng bào dân tộc Mường cùng các dân tộc anh em nỗ lực xây dựng tỉnh nhà ngày càng giàu đẹp, phát triển.

Người Kinh đến Hòa Bình rải rác vào nhiều thời điểm khác nhau. Trong đó có 2 thời điểm quan trọng nhất là từ nửa sau thế kỷ XVIII và những năm 60, 70 của thế kỷ XX, khi nhân dân ta bắt đầu bước vào xây dựng và kiến thiết đất nước, nhất là trong thời kỳ thực hiện Kế hoạch 5 năm lần thứ nhất (1961-1965) và sau năm 1979, khởi công xây dựng công trình thủy điện Hòa Bình. Hiện nay, đồng bào Kinh chiếm 27,73% dân số toàn tỉnh. Trong sản xuất và đời sống, người Kinh ở Hòa Bình không có sự khác biệt lớn với người Kinh ở đồng bằng sông Hồng. Trong đời sống văn hóa, người Kinh ở Hòa Bình cũng giữ được nét truyền thống người Kinh của cả nước. Dân tộc Kinh sống trải khắp 10 huyện, thành phố, nhưng tập trung nhất là thành phố Hòa Bình, huyện Lạc Thủy, Yên Thủy, Lương Sơn. Những năm gần đây, sự giao lưu về kinh tế, văn hóa mở rộng, có thêm nhiều người dân tộc Kinh từ các tỉnh, thành phố đã đến làm ăn, sinh sống ở Hòa Bình.

Dân tộc Thái chiếm gần 4% dân số toàn tỉnh. Trong đó, có trên 96% người Thái của tỉnh cư trú tập trung ở huyện Mai Châu thuộc ngành Thái Trắng. Người Thái chủ yếu là cư dân nông nghiệp. Về mặt tổ chức xã hội, người Thái sống định cư, cư trú thành bản ở các thung lũng màu mỡ, ven sông suối và các cánh đồng giữa núi. Bên cạnh các ngành nghề khác, người Thái còn biết trồng bông, nuôi tằm, dệt vải, dệt thổ cẩm. Người Thái ở Mai Châu vẫn gắn bó với ngôi nhà sàn và giữ được nét văn hóa truyền thống như lễ hội Xên mường, múa Xòe. Nhiều bản làng người Thái đang hướng tới phát triển du lịch cộng đồng, được du khách gần xa đến tham quan, du lịch như: Bản Lác (Chiềng Châu), bản Văn, Poom Coọng (thị trấn Mai Châu), bản Nhót (Nà Phòn), cùng các làng bản ở Mai Hạ, Mai Hịch… Keng loóng trở thành di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Tại các dịp lễ hội được tỉnh và các huyện, thành phố tổ chức hằng năm là dịp để các dân tộc giao lưu, chia sẻ và học hỏi những nét đẹp văn hóa đậm đà bàn sắc của dân tộc mình. Ảnh: Phụ nữ dân tộc Dao trình diễn trang phục tại Tuần Văn hóa - Du lịch Hòa Bình năm 2024.

Người Tày ở Hòa Bình cư trú tập trung tại huyện Đà Bắc. Theo số liệu thống kê trước đây (năm 2009), dân tộc Tày có trên 23.000 người, chiếm 2,94% dân số toàn tỉnh. Riêng ở huyện Đà Bắc, người Tày chiếm 41,33% dân số toàn huyện và chiếm 95,2% dân số toàn tỉnh. Khu vực cư trú của người Tày nằm trên các xã vùng cao. Tại huyện Đà Bắc, người Tày cư trú tập trung ở một số xã như: Tân Minh, Tân Pheo, Trung Thành, Đoàn Kết, Đồng Ruộng, Đồng Chum, Giáp Đắt, Nánh Nghê. Người Tày sinh sống chủ yếu dựa vào nghề nông; quần tụ thành các làng bản ở ven đường, dưới chân núi, ven sông suối và các thung lũng. Người Tày cũng có kinh nghiệm trồng lúa nước và trồng ngô, khoai, sắn như người Thái, người Kinh và tạo ra cho dân tộc mình đặc trưng riêng trong hoạt động sản xuất, đó là kinh nghiệm sản xuất khai thác các thung lũng hẹp; cách thức ứng xử và sử dụng nguồn nước chảy. Dân tộc Tày có tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên. Nhà ở đa số là nhà sàn gỗ, lợp tranh hoặc cọ.

Người dân tộc Dao (có Dao quần chẹt và Dao Tiền) cư trú tại các huyện, thành phố trong tỉnh. Trong đó tập trung ở các huyện: Đà Bắc, Kim Bôi, Mai Châu, Cao Phong, Lương Sơn và thành phố Hòa Bình. Theo thống kê, người Dao chiếm 1,7% dân số toàn tỉnh. Trước đây họ có cuộc sống du canh, du cư. Hiện nay, nhờ chính sách định cư, định canh của Đảng, Nhà nước, cuộc sống người Dao đã ổn định và từng bước đi lên. Họ vẫn giữ được những nét văn hóa riêng biệt, độc đáo của dân tộc mình, như phong tục cấp sắc, tết nhảy, duy trì học chữ cổ trong gia đình, dòng họ…

Người Mông ở tỉnh ta sống tập trung tại 2 xã Pà Cò, Hang Kia (Mai Châu) với 2 nhóm địa phương: Mông Đen (Môngz Đul), Mông Hoa (Môngz Lênhx). Người Mông vẫn giữ được bản sắc văn hóa như trang phục, kiến trúc nhà ở, nghề rèn, ngôn ngữ, tết Mông cùng các lễ hội, âm nhạc - khèn Mông… Trước đây cuộc sống còn nhiều khó khăn, nhưng nhờ chính sách của Đảng, Nhà nước, người Mông dần tiếp cận tiến bộ khoa học kỹ thuật; nhiều người vươn lên có trình độ cao đẳng, đại học. Sự nghiệp giáo dục, y tế có nhiều khởi sắc…

Cùng với các dân tộc trên, tỉnh Hòa Bình còn một số dân tộc khác như: Nùng, Hoa, Sán Chay, Sán Dìu, Giáy…

(Còn nữa)

V.T (TH)