Ngày xuân về phương Nam nghe cải lương và đờn ca tài tử

Nghệ thuật cải lương ra đời ở Nam Bộ vào đầu thế kỷ 20 và đã trải qua nhiều thăng trầm trong lịch sử. Từ thời kỳ đỉnh cao vào những năm 1930 đến 1960, khi các vở tuồng cải lương thu hút hàng vạn khán giả đến các rạp hát lớn ở Sài Gòn và các tỉnh lân cận, cải lương đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa của người miền Nam. Tuy nhiên, từ sau năm 1975, loại hình nghệ thuật này bắt đầu suy giảm dần trước sự cạnh tranh với các hình thức giải trí mới. Năm 2013, UNESCO công nhận đờn ca tài tử của Việt Nam là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại.

Một ban nhạc đờn ca tài tử Sài Gòn năm 1911 - Ảnh: Tư liệu

Nghệ thuật sân khấu cải lương được kế thừa và phát triển từ nghệ thuật đờn ca tài tử Nam Bộ, gần đây, đã được nhìn nhận lại như một di sản văn hóa quý giá, với nhiều nỗ lực qua các chương trình truyền hình và các dự án bảo tồn. Nghệ thuật cải lương không chỉ là một hình thức giải trí, mà còn là một phương tiện phản ánh đời sống xã hội và tâm hồn người dân Nam Bộ. Nghệ thuật cải lương có thể xem như là một viên ngọc quý của nền văn hóa Việt Nam.

Đường về phương Nam (NXB Tổng hợp TP.HCM) của Tiến sĩ Nguyễn Lê Tuyên ra mắt vào dịp năm mới Ất Tỵ 2025 như một cánh cửa mở ra để chúng ta tìm hiểu những nét độc nghệ thuật cải lương và đờn ca tài tử của vùng đất phương Nam.

Sách do NXB Tổng hợp TP.HCM ấn hành vào tháng 1

Sách là tập hợp những bài báo chọn lọc của Tiến sĩ Nguyên Lê Tuyên đã được đăng trên các báo, tạp chí, trong và ngoài từ năm 2014 cho đến năm 2023. Trong bộ tác phẩm, Tiến sĩ Nguyễn Lê Tuyên sẽ dẫn dắt bạn đọc khám phá tìm hiểu sâu hơn về nghệ thuật đờn ca tài tử và cải lương Nam Bộ. Tác phẩm cũng được xem như là lời cảm ơn đến những nghệ sĩ đã và đang cống hiến hết mình cho nghệ thuật cải lương, những con người kết nối quá khứ và hiện tại, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị của di sản văn hóa này. Thông qua tác phẩm, tác giả đã cố gắng giúp bạn đọc thấy được trọn vẹn những nét đẹp của nghệ thuật đờn ca tài tử Nam Bộ.

Phát hiện đáng chú ý nhất được trình bày trong cuốn sách là buổi trình diễn cải lương đầu tiên ở Paris vào năm 1931, cùng với sự kiện đờn ca tài tử được giới thiệu trong khuôn khổ của Hội chợ Triển lãm Toàn cầu năm 1900 tại Paris. Những sự kiện này không chỉ chứng tỏ sức lan tỏa mạnh mẽ của nghệ thuật truyền thống Việt Nam ra thế giới mà còn khẳng định giá trị nghệ thuật và văn hóa của chúng ta trong mắt bạn bè quốc tế.

Nghệ sĩ Cléo de Mérode trình diễn với ban nhạc Tài tử tại Nhà hát Đông dương (Nguồn: Báo Le Panorama, Nouvelle serie, No 20. RV - 936986)

Cuốn sách của Nguyễn Lê Tuyên có thể làm thay đổi cách chúng ta hiểu về nghệ thuật đờn ca tài tử và cải lương. Chẳng hạn như danh từ “tài tử”, không đơn thuần chỉ những người nghệ sĩ bán chuyên nghiệp mà là những người có tài năng thực sự trong việc truyền tải và gìn giữ những giá trị nghệ thuật truyền thống. Qua đó, tác giả muốn nhấn mạnh sự quan trọng của việc hiểu và đánh giá đúng mức những đóng góp của các nghệ sĩ trong việc bảo tồn và phát triển nghệ thuật dân gian.

Hình ảnh buổi trình diễn Cải lương đầu tiên tại Paris (Pháp) - Ảnh: Trích từ sách của tác giả

Những hình ảnh và thông tin trong sách còn là một nguồn tài liệu quý báu cho các nhà nghiên cứu trẻ và những người yêu mến nghệ thuật truyền thống. Từ nguồn tư liệu mới được phát hiện, tác giả góp phần làm phong phú thêm kho tàng văn hóa Việt Nam, đồng thời truyền cảm hứng cho thế hệ mai sau tiếp nối và phát huy giá trị của nó.

Cuốn sách được viết một cách nghiêm cẩn và với lòng tôn trọng sâu sắc đối với di sản, mở ra những khám phá mới mẻ, chiếu rọi không chỉ lịch sử mà còn cả tâm hồn của loại hình nghệ thuật này.

Một phát hiện của tác giả về bản "Dạ cổ hoài lang", bản in cho thấy tiêu đề là "Dạ cố" chứ không phải "Dạ cổ" như cách gọi ngày nay - Ảnh: Trích từ tác phẩm

“Đường về Phương Nam là chặng hành trình nghiên cứu tìm về văn hóa nghệ thuật và căn tính Việt kỳ công và đầy tâm huyết của Tiến sĩ Nguyễn Lê Tuyên, như một lời nhắn nhủ với thế hệ trẻ người Việt hãy tiếp tục quan tâm, tìm hiểu, nghiên cứu, kế thừa phát triển để vinh danh văn hóa Nam Bộ.

Tiểu Vũ