Hoàn thiện khung pháp lý để tăng chi cho khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo

Cuối năm 2024, Bộ Chính trị đã có Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 về đột phá phát triển khoa học công nghệ (KHCN), đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Chính phủ cũng đã có Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết này. Theo đó, một trong những chỉ tiêu cụ thể đặt ra đến năm 2030 là chi tối thiểu 3% trong tổng chi ngân sách hàng năm và tăng dần theo yêu cầu cho phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Đơn vị được giao chủ trì theo dõi, đánh giá mục tiêu này là Bộ Tài chính.

Bộ Tài chính đang chủ trì, trình cấp có thẩm quyền các hồ sơ đã sửa đổi các luật thuế, trong đó đề xuất các ưu đãi thuế với các hoạt động đầu tư, kinh doanh công nghệ cao cũng như các nhân lực công nghệ cao.

Hoàn thiện khung pháp lý để tăng chi cho khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo...

Bộ Tài chính kiến nghị một số giải pháp để thúc đẩy phát triển KHCN, đổi mới sáng tạo

Theo thông tin mới nhất từ Bộ Tài chính, giai đoạn 2021 - 2025, việc bố trí ngân sách nhà nước để chi cho phát triển KHCN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia được lồng ghép từ nhiều nguồn khác nhau. Qua rà soát, tổng hợp, tổng chi cho lĩnh vực này vẫn còn khiêm tốn. Cụ thể, năm 2021 đạt 1,37%, năm 2022 đạt 1,72%, năm 2023 đạt 1,39%, năm 2024 đạt 1,97% và dự kiến 2025 đạt 2%.

Việc chi ngân sách nhà nước cho KHCN hiện nay cũng đang có một số tồn tại, bất cập bởi nội dung này được quy định ở nhiều luật hiện hành, bao gồm Luật KHCN, Luật Ngân sách nhà nước, Luật Đầu tư công. Trong cả các quy định khác về chi cho KHCN cũng có những điểm chưa thống nhất dẫn đến khó khăn cho quá trình bố trí, phân bổ nguồn vốn cũng như thanh toán, quyết toán các đề án, dự án.

Theo Bộ Tài chính, việc kinh phí bố trí thường xuyên cho KHCN thường không phân bổ hết vào thời điểm tổng hợp dự toán cũng như thực hiện trong năm. Thời điểm tổng hợp dự toán có nhiều nhiệm vụ chưa hoàn thiện thủ tục theo quy định nên số tổng hợp đề xuất phân bổ đầu năm đều thấp hơn số dành cho lĩnh vực này. Việc trình phân bổ trong năm chậm dẫn đến không thực hiện hết được dự toán đã được Quốc hội phân bổ.

Bên cạnh đó, pháp luật hiện hành đã quy định về thực hiện các nhiệm vụ KHCN thông qua Quỹ KHCN. Tuy nhiên, hiện nay vẫn duy trì mô hình các văn phòng Chương trình KHCN quốc gia và Quỹ Phát triển KHCN quốc gia cùng thực hiện chức năng cấp kinh phí cho các nhiệm vụ KHCN cấp quốc gia. Nguồn hình thành Quỹ KHCN chủ yếu dựa vào nguồn ngân sách nhà nước, chưa phù hợp với Luật KHCN và Luật Ngân sách nhà nước.

Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng cho biết, trước tiên là tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý, trong đó chú trọng xây dựng thể chế vượt trội và chấp nhận rủi ro. Cụ thể là trình Chính phủ, Quốc hội sửa đổi Luật KHCN theo hướng quy định rõ Bộ Tài chính chịu trách nhiệm bố trí đủ nguồn lực ngân sách nhà nước cho KHCN và đổi mới sáng tạo. Bộ Khoa học và Công nghệ cùng các bộ, ngành liên quan, địa phương xây dựng phương án phân bổ dự toán, quản lý sử dụng và thanh, quyết toán. Việc này sẽ giải quyết ngay những điểm nghẽn về cơ chế chính sách.

Theo Bộ trưởng Bộ Tài chính, cần tăng cường phân cấp, giao quyền tự chủ gắn với trách nhiệm cho các tổ chức nghiên cứu trong việc rà soát, phê duyệt và xây dựng nhiệm vụ và sử dụng ngân sách nhà nước cho phát triển KHCN, đổi mới sáng tạo.

Cùng với đó là phải làm rõ nội hàm chi đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; phê duyệt nhiệm vụ, chương trình, đề án và đề xuất nhu cầu kinh phí làm cơ sở để Bộ Tài chính cân đối và trình cấp có thẩm quyền bố trí theo Nghị quyết 57 phát triển hiện đại hóa hạ tầng và tiềm lực KHCN, đổi mới sáng tạo.

Đồng thời, nghiên cứu sửa đổi các quy định về cho vay lại vốn ODA, vay ưu đãi nước ngoài của Chính phủ đối với các tổ chức KHCN, cơ sở giáo dục đại học công lập, cơ chế ưu đãi tín dụng cho nghiên cứu, thử nghiệm, ứng dụng phát triển công nghệ số chiến lược, công nghiệp công nghệ số, công nghệ dữ liệu lớn, cơ chế tín dụng ưu đãi lớn, ưu đãi đặc biệt với học sinh, sinh viên ngành Stem, cụ thể là ngành công nghệ khoa học, ngành toán học.

Cũng theo Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng, Bộ Tài chính đang triển khai đánh giá tự chủ tài chính của đơn vị sự nghiệp công lập, tạo môi trường thuận lợi cho hoạt động KHCN của đội ngũ cán bộ KHCN, tạo chính sách trọng dụng cho cán bộ KHCN, các cá nhân hoạt động KHCN đổi mới sáng tạo, kể cả người Việt Nam ở nước ngoài và các chuyên gia nước ngoài tại Việt Nam.

Thí điểm một số chính sách để tháo gỡ vướng mắc

Chính phủ đã gửi Ủy ban Thường vụ Quốc hội Tờ trình dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về thí điểm một số chính sách để tháo gỡ vướng mắc trong hoạt động khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Dự thảo Nghị quyết gồm có 4 chương và 20 điều, bao gồm hai nội dung liên quan đến hoạt động khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và hoạt động chuyển đổi số quốc gia. Trong đó, Chính phủ đề xuất thí điểm đối với 4 nhóm chính sách. Mỗi nhóm chính sách lại có nhiều quy định cụ thể.

Trong các chính sách thí điểm gỡ khó về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, Chính phủ đề xuất quy định viên chức, viên chức quản lý làm việc tại tổ chức khoa học và công nghệ công lập được tham gia góp vốn, tham gia quản lý, điều hành doanh nghiệp do tổ chức đó thành lập hoặc tham gia thành lập để thương mại hóa kết quả nghiên cứu do tổ chức đó tạo ra khi được sự đồng ý của người đứng đầu tổ chức. Bổ sung quy định miễn trách nhiệm dân sự trong trường hợp xảy ra thiệt hại cho Nhà nước trong quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ, không phải trả lại kinh phí đã sử dụng trong quá trình thực hiện nhiệm vụ.

Cùng đó, dự thảo cũng quy định nguyên tắc về áp dụng khoán chi đối với nhiệm vụ khoa học và công nghệ sử dụng ngân sách Nhà nước, bao gồm cả nội dung khoán chi đến sản phẩm cuối cùng. Quy định nguyên tắc kinh phí Nhà nước cấp cho nhiệm vụ khoa học và công nghệ thông qua quỹ.

Theo đó, kinh phí nhà nước cấp hằng năm cho quỹ khoa học và công nghệ bao gồm kinh phí cho các nhiệm vụ mở mới và chuyển tiếp, được cấp bằng lệnh chi tiền vào tài khoản tiền gửi của quỹ tại Kho bạc Nhà nước. Đồng thời, dự toán dành cho các nhiệm vụ mở mới được xác định dựa trên cơ sở dự kiến số lượng và kinh phí trung bình của các nhiệm vụ sẽ được phê duyệt trong năm kế hoạch. Với ưu đãi thuế, dự thảo quy định các khoản thu nhập từ tiền lương, tiền công và các khoản thu nhập khác từ thực hiện nhiệm vụ khoa học và công nghệ có sử dụng ngân sách Nhà nước là các khoản thu nhập không chịu thuế thu nhập cá nhân…

Về chuyển đổi số, dự thảo quy định các dự án đầu tư các tuyến cáp viễn thông kết nối quốc tế trên biển có trạm cập bờ tại Việt Nam mà doanh nghiệp viễn thông tham gia góp vốn hoặc là chủ đầu tư được áp dụng quy trình thủ tục quy định cho dự án đầu tư tại Việt Nam theo quy định của pháp luật đầu tư.

Dự thảo cũng quy định chính sách cho phép thí điểm thử nghiệm có kiểm soát mô hình đầu tư kinh doanh dịch vụ viễn thông có hạ tầng mạng, loại hình mạng viễn thông vệ tinh sử dụng công nghệ vệ tinh tầm thấp tại Việt Nam, trong đó không giới hạn tỷ lệ sở hữu cổ phần, phần vốn góp hoặc tỷ lệ đóng góp của nhà đầu tư nước ngoài…

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn đề nghị quan tâm những vấn đề cấp bách được nêu trong Nghị quyết số 57-NQ/TW, phải làm ngay, làm sớm, làm khẩn trương để đạt được yêu cầu. Những vấn đề đã chín, đã rõ, được thực tế kiểm nghiệm chứng minh, có tính khả thi thì kịp thời đưa ngay vào nghị quyết để triển khai. Đặc biệt là những chính sách mang tính vượt trội, phát huy tác dụng ngay, khơi thông mọi nguồn lực, có sức lan tỏa, góp phần kịp thời vào tăng trưởng kinh tế.

Mai Anh