Hiến kế bảo quản, khai thác kho tư liệu Hán Nôm cổ, có giá trị độc bản

Giá trị độc bản của kho tư liệu cổ

Kho tư liệu Hán Nôm đang lưu giữ tại Thư viện KHXH có giá trị cao về độ phong phú của chủng loại tư liệu, là một bộ sưu tập thư tịch cổ với đa phần các văn bản có niên đại gần 100 năm, là bộ sưu tập tư liệu Hán Nôm lớn ở Việt Nam trong đó chứa đựng những tài liệu ở nơi khác không có (giá trị độc bản), có giá trị bổ sung, đối chiếu, so sánh với những tài liệu tương ứng tại các nơi lưu trữ khác.

Các đại biểu chủ trì Hội thảo

Nhằm phát huy và bảo quản tốt kho tư liệu này, Viện Thông tin Khoa học xã hội (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam) đã tổ chức Hội thảo khoa học quốc tế “Tư liệu Hán Nôm: sưu tầm, bảo quản, nghiên cứu và khai thác”.

Phát biểu đề dẫn Hội thảo, PGS.TS Vũ Hùng Cường, Viện trưởng Viện Thông tin Khoa học xã hội (KHXH) Việt Nam cho biết, năm 1954, khi trụ sở chính của Trường Viễn Đông Bác cổ (EFEO, Pháp) chuyển vào Sài Gòn (nay là TP. Hồ Chí Minh), các tài liệu Hán Nôm cùng với các tài liệu Trung Quốc và Nhật Bản cổ do các thành viên EFEO sưu tầm được để lại ở Hà Nội và sau đó được bàn giao cho Thư viện KHXH lưu giữ, quản lý.

Năm 1980, sau khi Viện Nghiên cứu Hán Nôm được thành lập, phần lớn các sách Hán Nôm (khoảng hơn 16.000 quyển) đã được Viện Thông tin KHXH bàn giao cho Viện Nghiên cứu Hán Nôm.

Các tài liệu Hán Nôm còn lại tại Thư viện KHXH hiện nay gồm 7.029 đơn vị tài liệu chủ yếu là các loại tài liệu thần tích thần sắc, hương ước, thống kê thần sắc và một số tài liệu Hán Nôm chưa đăng ký, trong đó, kho Thần sắc Hán Nôm và kho Hương ước Hán Nôm là những kho tư liệu có lượng độc giả tra cứu nhiều nhất của Thư viện, chiếm 50% lượng độc giả đến thư viện hàng năm.

Theo đánh giá của chuyên gia về giá trị tư liệu, giá trị hiện vật và giá trị lưu trữ, kho tư liệu Hán Nôm đang lưu giữ tại Thư viện KHXH có giá trị cao về độ phong phú của chủng loại tư liệu, là một bộ sưu tập thư tịch cổ với đa phần các văn bản có niên đại gần 100 năm, là bộ sưu tập tư liệu Hán Nôm lớn ở Việt Nam trong đó chứa đựng những tài liệu ở nơi khác không có (giá trị độc bản), có giá trị bổ sung, đối chiếu, so sánh với những tài liệu tương ứng tại các nơi lưu trữ khác.

Với mong muốn đưa Kho tư liệu Hán Nôm vào đời sống, phục vụ hoạt động nghiên cứu trong lĩnh vực KHXH và nhân văn, mở rộng khả năng kết nối các cơ sở dữ liệu về tư liệu Hán Nôm đang lưu giữ ở nhiều nơi trên thế giới, nâng cao khả năng khai thác, quảng bá tư liệu Hán Nôm, Viện trưởng 4 cơ quan là Viện Thông tin KHXH, Viện Nghiên cứu Hán Nôm, Viện Triết học thuộc Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam và Viện Nghiên cứu Văn Triết Trung Quốc (thuộc Viện Nghiên cứu Trung ương Đài Loan (Trung Quốc)) đã thống nhất chủ trương tổ chức chuỗi hội thảo quốc tế thường niên về tư liệu Hán Nôm luân phiên giữa 4 cơ quan, ưu tiên Viện Thông tin KHXH đăng cai tổ chức hội thảo đầu tiên để chào mừng kỷ niệm 50 năm ngày thành lập Viện Thông tin KHXH (8.5.1975 - 8.5.2025).

Ông Vũ Hùng Cường cho biết, BTC hội thảo “Tư liệu Hán Nôm: sưu tầm, bảo quản, nghiên cứu và khai thác” nhận thức được đây là kho tư liệu quý hiếm nhưng còn hạn chế về số lượng các nhà nghiên cứu có khả năng khai thác sâu.

Quang cảnh Hội thảo

Hội thảo thu hút gần 40 bài viết của các nhà nghiên cứu, học giả, chuyên gia ở Việt Nam và quốc tế đến từ nhiều viện nghiên cứu, trường đại học có uy tín ở các quốc gia trên thế giới và các vùng, miền khác nhau ở Việt Nam.

Hội thảo được chia theo các phiên gồm: Phiên toàn thể, Phiên “Nghiên cứu tư liệu Hán Nôm Nho giáo và lịch sử - địa lý” và Phiên “Sưu tầm, bảo quản, và khai thác tư liệu Hán Nôm” tổ chức song song vào buổi sáng.

Phiên “Nghiên cứu tư liệu Hán Nôm Phật giáo và Đạo giáo” và Phiên "Nghiên cứu tư liệu Hán Nôm văn học, tục lệ, thần tích - thần sắc và văn bia” tổ chức song song vào buổi chiều để tối đa hóa cơ hội cho các nhà nghiên cứu trình bày tham luận và trao đổi, thảo luận tại hội thảo.

Thông qua hội thảo, sự đa dạng trong cách tiếp cận của các học giả, chuyên gia qua các bài tham luận đã bước đầu tạo nên bức tranh đa màu sắc về giá trị của kho tư liệu Hán Nôm đang được lưu giữ tại Thư viện KHXH và các nơi khác ở Việt Nam và trên thế giới.

Vượt qua những khó khăn trong tiếp cận tài liệu, nhiều học giả đã nghiên cứu khái quát hoặc lựa chọn đi sâu nghiên cứu về giá trị của một cuốn sách, một bộ sách, nghiên cứu đối chiếu, so sánh tư liệu Hán Nôm lưu giữ tại các nơi khác nhau, cho thấy giá trị khai thác, so sánh, bổ sung, khả năng liên kết của các cơ sở dữ liệu về tư liệu Hán Nôm trên thế giới là rất lớn.

“BTC hội thảo mong muốn, với sự nhiệt tình và say mê khoa học, với kinh nghiệm thực tiễn trong hoạt động sưu tầm, bảo quản, nghiên cứu, khai thác tư liệu Hán Nôm, các bài tham luận, các phát biểu trao đổi tại hội thảo sẽ góp phần làm sáng rõ hơn các giá trị đặc sắc của kho tư liệu Hán Nôm, đánh giá tiềm năng, khả năng hợp tác, liên kết giữa các cơ quan, tổ chức ở Việt Nam và trên thế giới đang lưu giữ cơ sở dữ liệu tư liệu Hán Nôm, hình thành các nhóm nghiên cứu để cùng hợp tác, khai thác, quảng bá kho tư liệu Hán Nôm đang lưu giữ tại Viện Thông tin KHXH nói riêng và trên thế giới nói chung”- PGS.TS Vũ Hùng Cường chia sẻ.

Một tư liệu Hán Nôm cổ

Bảo quản hiệu quả di sản quý báu

Các đại biểu xác định, tư liệu Hán Nôm là di sản văn hóa quý báu của Việt Nam, mang giá trị lịch sử, văn học và tri thức độc đáo. Việc bảo quản, phát huy giá trị của di sản này cần được quan tâm.

ThS. Nguyễn Thị Minh Trung, Viện Thông tin KHXH Việt Nam, cho biết, trong nhiều năm qua, Viện đã có nhiều dự án hợp tác quốc tế trong bảo quản, khai thác kho tư liệu Hán Nôm.

Ngày 7.5, tại Hà Nội, Viện Thông tin Khoa học xã hội (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam) đã tổ chức Hội thảo khoa học quốc tế “Tư liệu Hán Nôm: sưu tầm, bảo quản, nghiên cứu và khai thác”. Hội thảo có sự tham gia của nhiều học giả, các nhà nghiên cứu đến từ các viện nghiên cứu trong nước và quốc tế.

Theo bà Minh Trung, một số dự án hợp tác quốc tế trong hoạt động bảo quản và khai thác các kho tư liệu cổ quý hiếm được thực hiện giữa Viện và các tổ chức, trường đại học ngoài nước trong hai thập niên qua như Dự án VALEASE (Pháp) số hóa tài liệu tiếng Pháp; Dự án Đánh giá và bảo tồn di sản tư liệu Hán Nôm của EFEO (Đại học Temple, Mỹ); Chương trình hợp tác trao đổi dữ liệu với Trung tâm Nghiên cứu Đông Nam Á, Đại học Kyoto (Nhật Bản); Dự án Thư viện ảnh số hợp tác với EFEO Paris (Pháp)... đã góp phần hiệu quả trong bảo quản, phát huy giá trị các tư liệu cổ.

Trên cơ sở thảo luận về những kết quả và bài học kinh nghiệm, bà Minh Trung đưa ra gợi ý về cách thức phát triển hoạt động hợp tác quốc tế, tìm kiếm các nguồn tài trợ trong tương lai để thực hiện công tác bảo quản và quảng bá giá trị các kho tư liệu cổ quý hiếm, trong đó có Kho tư liệu Hán Nôm của Viện.

Đánh giá cao giá trị của các tư liệu Hán Nôm, TS Nguyễn Tô Lan, Viện Triết học cho rằng, Viện Thông tin KHXH thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam được giao quản lý một hệ thống các loại hình tài liệu Hán Nôm bao gồm thần tích - thần sắc, hương ước, sắc phong và sách Hán Nôm.

ThS Nguyễn Thị Minh Trung chia sẻ tại Hội thảo

TS Nguyễn Tô Lan giới thiệu lịch sử hình thành bộ sưu tập sách Hán Nôm tại Viện Thông tin KHXH, hiện trạng lưu trữ. Trong đó, sưu tập sách Hán Nôm được hình thành từ hai nguồn chính là thừa tiếp phần còn lại của Học viện Viễn Đông Bác cổ Pháp sau khi chuyển giao phần lớn cho Viện Nghiên cứu Hán Nôm và sách do Giáo sư Nguyễn Sĩ Lâm biếu tặng sau này. Tổng có khoảng 3.500 cuốn tư liệu từ cả hai nguồn.

TS Nguyễn Tô Lan công bố các nghiên cứu phân tích loại trừ các sách không thuộc phạm vi sách Hán Nôm như sách Trung Quốc, Nhật Bản và các tài liệu khác không phải là sách trong bộ sưu tập này.

Trên cơ sở đó, bà đối chiếu so sánh với sưu tập sách Hán Nôm khác hiện được lưu trữ tại các đơn vị công lập Việt Nam hiện nay như tại các viện nghiên cứu khác tại Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam (ngoại trừ Viện Nghiên cứu Hán Nôm), các trường đại học, các trung tâm lưu trữ quốc gia, bảo tàng tỉnh... để đưa ra nhận định về khía cạnh lưu trữ và quản lý tư liệu giữa Viện Thông tin KHXH và các đơn vị này.

Bài, ảnh: HÀ AN