Giữ nghề giấy bản dân tộc Dao

Làm giấy bản là nghề thủ công truyền thống của đồng bào dân tộc Dao.

Dân tộc Dao có nền văn hóa phong phú, đậm bản sắc, thể hiện qua các phong tục, tập quán, ngôn ngữ, chữ viết và nghề thủ công truyền thống. Các bản làng người Dao thường xa xôi, cách biệt với các dân tộc khác nên đời sống văn hóa tinh thần gần như còn nguyên bản. Trong số đó nghề thủ công truyền thống có vị trí quan trọng, đáp ứng nhu cầu thiết yếu phục vụ cuộc sống.

Công việc làm giấy chủ yếu là các bà, các mẹ dân tộc Dao đảm nhiệm.

Hằng năm, người dân tộc Dao tổ chức nhiều nghi lễ, tín ngưỡng thờ cúng, nhu cầu sử dụng giấy cao. Dân tộc Dao có chữ viết riêng (chữ Nôm Dao), việc sử dụng giấy truyền thống ghi chép gia phả, lưu trữ văn tự từ đời này sang đời khác rất cần thiết.

Giấy thủ công truyền thống thường khá dày, bền bỉ được người Dao ưa chuộng sử dụng trong các nghi lễ, ghi chép văn tự.

Tại thôn Đề Tâu, dân tộc Dao sinh sống quần tụ với gần 30 hộ và đều làm giấy. Người Dao sử dụng giấy phục vụ hoạt động hàng ngày nên nghề làm giấy bản trở thành một nghề chính của phụ nữ trong mùa khô để kiếm thêm thu nhập. Điểm đặc biệt là công việc làm giấy của người Dao chủ yếu do các bà, các mẹ đảm nhiệm.

Bà Chảo Thị Ghến, thôn Đề Tâu cho biết: Giấy làm ra một phần phục vụ nhu cầu gia đình như ngày lễ, ngày tết hoặc trong các lễ cúng. Phần còn lại sẽ được bán tại các chợ phiên với giá 10.000 đồng/tờ. Vì là sản phẩm thủ công truyền thống nên khách hàng rất thích, người mua chủ yếu là người dân tộc Mông. Mỗi phiên chợ có thể bán cả trăm tờ, mang lại khoản thu nhập tốt cho gia đình.

Nghề làm giấy bản người Dao có nhiều công đoạn đòi hỏi sự kỳ công, khéo léo của người phụ nữ. Nguyên liệu làm giấy được sử dụng khá đa dạng, có thể là tre non, vỏ cây được chẻ, tước nhỏ rồi ngâm cùng nước vôi, nước tro. Thời gian ngâm thường kéo dài nửa tháng, khi nguyên liệu đã trắng, mềm thì đem đập dập, nghiền thành bột giấy. Khi đã thu được bột giấy, phụ nữ Dao sẽ pha trộn cùng nước cây rừng với tỉ lệ thích hợp tạo độ kết dính rồi rưới đều lên khung vải phin và phơi khô.

Tùy thuộc vào nguyên liệu, kinh nghiệm, độ khéo léo khi rưới đều hỗn hợp giấy lên khung vải phin sẽ quyết định tới độ trắng mịn, dày mỏng cũng như chất lượng của giấy.

Các nguyên liệu được sơ chế, ngâm trong nửa tháng và được đập dập tạo thành bột giấy.

Bà Tẩn Thị Dao, thôn Đề Tâu chia sẻ: Tùy thuộc vào số khung làm giấy của mỗi gia đình, có thể làm khoảng 400 - 600 tờ một tuần. Những tháng nắng mùa khô sẽ tập trung làm, vừa làm vừa tích trữ bởi giấy thủ công rất bền, để mấy năm cũng không bị hỏng. Mỗi phiên chợ tôi bán từ 30 - 60 tờ và bán quanh năm.

Tùy thuộc kinh nghiệm, độ khéo léo sẽ quyết định chất lượng giấy thành phẩm.

Nghề làm giấy dân tộc Dao thôn Đề Tâu không chỉ tạo thêm thu nhập, phát triển kinh tế gia đình mà còn gắn liền với việc lưu giữ, bảo tồn và phát triển văn hóa truyền thống đồng bào dân tộc Dao trong cuộc sống hiện đại.

Trần Nhâm