Cho vay đặc biệt với lãi suất 0%: Rõ tiêu chí, rõ cơ chế để tránh lạm dụng

Quang cảnh Phiên thảo luận. Ảnh: VPQH

Bổ sung cơ chế giám sát, công khai và đánh giá hiệu quả sử dụng vốn vay

Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Các tổ chức tín dụng quy định: “Ngân hàng nhà nước quyết định cho vay đặc biệt có tài sản bảo đảm, không có tài sản bảo đảm đối với tổ chức tín dụng. Tài sản bảo đảm của khoản vay đặc biệt từ Ngân hàng nhà nước theo quy định của Thống đốc Ngân hàng nhà nước. Lãi suất cho vay đặc biệt của Ngân hàng nhà nước là 0%/năm”.

Quan tâm đến quy định này, đại biểu Trần Thị Thu Đông (Đoàn ĐBQH tỉnh Bạc Liêu) cho biết, việc quy định thẩm quyền cho vay đặc biệt của Ngân hàng nhà nước (NHNN) như Dự thảo Luật có ưu điểm là cho phép NHNN quyết định nhanh chóng trong các tình huống rủi ro hệ thống hoặc khủng hoảng thanh khoản, hỗ trợ các tổ chức tín dụng (TCTD) gặp khó khăn, giảm gánh nặng tài chính.

Tuy nhiên, nhược điểm của quy định này là việc cho vay không có tài sản đảm bảo với lãi suất 0% tiềm ẩn rủi ro trong khi hiện nay Luật chưa có cơ chế kiểm soát và minh bạch. Vì vậy, đại biểu đề nghị cần bổ sung quy định yêu cầu NHNN phải báo cáo định kỳ với Chính phủ và Quốc hội về các khoản cho vay đặc biệt đã cấp, đối tượng, số tiền, thời hạn, kết quả… “Cần có tiêu chí rõ ràng về đối tượng được hưởng vay đặc biệt, tránh bị lạm dụng để cứu những tổ chức tín dụng yếu kém, không đủ điều kiện thị trường” - đại biểu Trần Thị Thu Đông nói.

Đại biểu Trần Thị Thu Đông phát biểu thảo luận. Ảnh: VPQH

Đồng quan điểm, đại biểu Nguyễn Hữu Thông (Đoàn ĐBQH tỉnh Bình Thuận) cho rằng, quy định lãi suất cho vay đặc biệt là 0%/năm là một chính sách hỗ trợ mạnh mẽ thể hiện vai trò của NHNN trong việc hỗ trợ các TCTD đang trong tình trạng đặc biệt khó khăn nhằm giữ vững an toàn hệ thống tài chính ngân hàng.

“Tuy nhiên, quy định lãi suất 0%/năm mà không gắn với điều kiện áp dụng cụ thể có thể dẫn tới tình trạng lạm dụng chính sách, tạo ra rủi ro làm sai lệch môi trường cạnh tranh giữa các tổ chức tín dụng và tăng áp lực cho ngân sách quốc gia” - đại biểu Nguyễn Hữu Thông phân tích, đồng thời cho biết thêm, quy định này có khả năng làm mâu thuẫn với nguyên tắc thị trường, gây ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng nguồn lực nhà nước, nếu không có cơ chế kiểm soát.

Do vậy, đại biểu đề nghị cần quy định cụ thể là lãi suất 0% chỉ áp dụng cho TCTD thuộc diện kiểm soát đặc biệt, tái cơ cấu bắt buộc hoặc là có ảnh hưởng đến sự ổn định của tài chính quốc gia, đồng thời bổ sung cơ chế giám sát, công khai và đánh giá hiệu quả việc sử dụng nguồn vốn vay đặc biệt này.

Đại biểu Nguyễn Hải Nam (Đoàn ĐBQH TP. Huế) cũng đề nghị cần quy định cụ thể, rõ ràng hơn nữa về tiêu chí, điều kiện, quy trình, thủ tục và quy mô, định mức của khoản vay này như thế nào? Cùng với đó, phải bảo đảm cân đối tài chính, nguồn lực của NHNN.

Mặt khác, Dự thảo Luật cũng phân cấp, phân quyền cho Thống đốc NHNN. Đồng tình quy định này song đại biểu Nguyễn Hải Nam cũng cho rằng, đây là hoạt động cho vay và có thể sẽ có rủi ro tín dụng, vì vậy, cần làm rõ quyền này có kèm với trách nhiệm hay không và trách nhiệm này thuộc về cá nhân hay tổ chức, tập thể?

Không lạm dụng lãi suất 0%

Đề cập đến quy định về gia hạn khoản vay tại điều khoản chuyển tiếp của Dự thảo Luật, đại biểu Nguyễn Thị Sửu (Đoàn ĐBQH TP. Huế) cho rằng, việc tự động áp dụng lãi suất 0% cho tất cả khoản vay đặc biệt trước đây có thể làm thay đổi hợp đồng cũ, ảnh hưởng tới nghĩa vụ các bên, nhất là hợp đồng trước kia đã thống nhất mức lãi suất khác.

Đại biểu cho rằng, nếu lạm dụng lãi suất 0% dễ gây thiệt hại nguồn thu của ngân hàng nhà nước, tạo tiền lệ bất lợi cho ngân sách nhà nước. “Cần có quy định nguyên tắc, điều kiện mức độ gia hạn. Chẳng hạn, chỉ xem xét gia hạn cho TCTD đang thực hiện tái cơ cấu được phê duyệt, tránh lạm dụng kéo dài tình trạng yếu kém” - đại biểu đề xuất.

Thống đốc Ngân hàng nhà nước Việt Nam Nguyễn Thị Hồng giải trình làm rõ ý kiến đại biểu Quốc hội quan tâm. Ảnh: VPQH

Theo đó, đối với các khoản vay đặc biệt của TCTD đã được Thủ tướng Chính phủ quyết định trước khi Luật này có hiệu lực, các bên tiếp tục thực hiện theo quyết định cho vay đặc biệt của Thủ tướng Chính phủ và hợp đồng cho vay đặc biệt đã ký kết.

Đối với khoản vay đặc biệt của TCTD đã được NHNN quyết định trước ngày Luật này có hiệu lực thì hợp đồng cho vay đặc biệt đúng theo nguyên tắc tài chính. NHNN căn cứ theo đề xuất của TCTD, tình hình thực tế để điều chỉnh vay đặc biệt phù hợp với quy định của Luật này và hướng dẫn của NHNN.

Giải trình, làm rõ ý kiến đại biểu quan tâm về chính sách cho vay đặc biệt với lãi suất 0% và không yêu cầu tài sản đảm bảo, Thống đốc NHNN Việt Nam Nguyễn Thị Hồng cho biết, chính sách cho vay đặc biệt không có tài sản đảm bảo và lãi suất 0% không phải là hoạt động thường xuyên, liên tục. Đây là giải pháp chỉ áp dụng trong các trường hợp đặc biệt, được quy định chặt chẽ trong Luật Các TCTD sửa đổi năm 2024.

Luật mới đã thiết kế nhiều quy định nhằm phát hiện sớm và từ xa các rủi ro của TCTD. Khi cần thiết, các TCTD sẽ được đưa vào giai đoạn can thiệp sớm. Trong giai đoạn này, các giải pháp được triển khai yêu cầu TCTD và cổ đông thực hiện trách nhiệm của mình. Nếu TCTD rơi vào tình trạng thiếu thanh khoản, họ vẫn có thể vay từ NHNN, nhưng các khoản vay này phải chịu lãi suất.

Về yêu cầu tài sản đảm bảo, Thống đốc Nguyễn Thị Hồng cho hay, nguyên tắc chung là các TCTD phải cung cấp tài sản đảm bảo khi vay từ NHNN. Chỉ trong trường hợp đặc biệt khó khăn, khi TCTD không còn tài sản đảm bảo thì mới xem xét áp dụng chính sách không yêu cầu tài sản đảm bảo.

Các TCTD hoạt động chủ yếu với vai trò trung gian huy động vốn và cho vay. Do đó, tài sản chính của họ là các khoản phải thu, tức các khoản đã cho doanh nghiệp hoặc cá nhân vay. Khi vay từ NHNN, các TCTD phải cung cấp hồ sơ tín dụng để làm tài sản đảm bảo. Ngoài ra, các tài sản khác như trái phiếu Chính phủ, giấy tờ có giá hoặc các công cụ tài chính khác cũng có thể được sử dụng làm tài sản đảm bảo trong các trường hợp thiếu thanh khoản thông thường. “Chúng tôi xin khẳng định rằng, việc cho vay đặc biệt không mặc định là không cần tài sản đảm bảo ngay từ đầu” - Thống đốc NHNN nói.

Về lãi suất 0% trong các khoản vay đặc biệt, Thống đốc cho biết thêm, chính sách này chủ yếu nhằm đảm bảo an toàn hệ thống ngân hàng, đặc biệt trong các trường hợp tổ chức tín dụng gặp khó khăn nghiêm trọng, không còn khả năng sinh lời. Trong các đề án tái cơ cấu hoặc chuyển giao bắt buộc gần đây, việc áp dụng lãi suất 0% được xem là giải pháp hỗ trợ để tổ chức tín dụng vượt qua giai đoạn khủng hoảng, bởi nếu áp dụng lãi suất thông thường, gánh nặng tài chính sẽ khiến việc thực hiện đề án tái cơ cấu trở nên khó khăn hơn./.

Đ. KHOA