Buôn bán cây đẹp nhưng nguy hiểm, làm chết hàng nghìn người trong một năm

Kẻ giết người hàng đầu

Cây Cerbera odollam, còn được gọi là "cây tự sát", là một trong những loài cây độc nhất có ở Châu Á. Nếu chẳng may ăn phải hạt của cây này, có nguy cơ tử vong cao, vì vậy việc phát hiện các triệu chứng mà trái cây gây ra và được chăm sóc y tế khẩn cấp là điều cần thiết để tránh thảm họa chết người. Cerbera odollam là một loại cây có kích thước trung bình, có nguồn gốc từ Ấn Độ và Singapore.

Chất độc của cây tự sát tập trung ở hạt.Ảnh: National Geographic.

Cây cũng có ở một số khu rừng và bờ biển - đặc biệt là những khu vực gần Thái Bình Dương. Thường được sử dụng làm cây che bóng, Cerbera odollam gần đây đã trở nên phổ biến như một loại cây cảnh trong các khu vườn và công viên. Một cây Cerbera odollam điển hình cao khoảng 12m với thân cây màu xám và có nhiều nốt sần. Tán cây thường rậm rạp và hoa màu trắng của nó nổi tiếng vì vẻ đẹp và hương thơm. Lá Cerbera odollam có hình elip và màu xanh lá cây, thường chuyển sang màu cam trước khi chết và rụng khỏi cây. Quả của cây tự sát có màu đỏ, nhẵn và tròn, có một số điểm tương đồng với quả táo. Khi đập vỏ ra, quả có lớp vỏ xơ và lớp cùi mỏng bên ngoài mà một số loài chim cụ thể hay ăn. Ở lõi quả chứa một hạt lớn cực độc khiến cây có cái tên khét tiếng trên.

Cerbera odollam thường được gọi là "cây tự sát" do độc tính cực cao của nó. Đây là nguyên nhân gây tử vong đặc biệt phổ biến ở Ấn Độ, liên quan đến hơn 500 ca tử vong trong khoảng thời gian từ năm 1989 đến năm 1999. Tuy nhiên, một trường hợp ngộ độc Cerbera odollam gần đây ở Hoa Kỳ đã đưa loài cây này trở thành tâm điểm chú ý của cả nước. Nghiên cứu ước tính mỗi năm có khoảng 3.000 người tử vong trong những thế kỷ qua do cây tự sát và họ hàng gần của nó là xoài biển (Cerbera manghas).

Cách nhận dạng Cerbera Odollam

Cây Cerbera odollam có vẻ ngoài tương đối bình thường, khiến nó khó có thể nhận dạng từ xa. Tuy nhiên, những bông hoa và hạt đặc biệt của nó cho phép mọi người nhanh chóng xác định vị trí của cây khi quan sát kỹ hơn.

Những bông hoa nổi bật của nó có màu trắng và có 5 cánh hoa nhỏ. Ở giữa hoa, những bông hoa có một lỗ nhỏ màu vàng giống như mắt. Hương thơm ngọt ngào, nồng nàn của cây tự sát thường được mô tả là giống như hoa nhài.

Mặt khác, như đã đề cập, cây tự sát có quả giống quả táo. Những quả này khi chín chuyển màu từ xanh sang đen nâu, có màu đỏ tím khi trưởng thành. Thật kỳ lạ, quả Cerbera odollam có thể nổi trên mặt nước nhờ lớp vỏ của chúng. Cerbera odollam là một loại cây cực độc, gây tử vong trong hầu hết các trường hợp ăn phải. Tuy nhiên, phần độc duy nhất là hạt của nó, có tác động tàn phá cơ thể khi ăn phải. Ngoài ra, cây không gây hại khi cơ thể chạm vào hoặc dùng mũi ngửi. Do phân bố thấp ở Hoa Kỳ nên tỷ lệ tử vong chính xác sau khi ăn phải hạt Cerbera odollam vẫn chưa được biết. Nghiên cứu cho thấy hầu hết các trường hợp ngộ độc cây tự sát sẽ dẫn đến tử vong chỉ trong vòng 4 giờ sau khi ăn phải.

Các nghiên cứu gần đây cũng chỉ ra rằng có thể điều trị khi bị ngộ độc Cerbera odollam. Tuy nhiên, tỷ lệ thành công rất khác nhau, chủ yếu phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của tình trạng ngộ độc và thời gian từ khi ăn phải đến khi tới bệnh viện. Trong mọi trường hợp, ăn hạt Cerbera odollam cực kỳ nguy hiểm và phải tránh bằng mọi giá. Nếu vô tình ăn phải những hạt này, hãy gọi ngay cho dịch vụ cấp cứu. Nhiễm độc Cerbera odollam chủ yếu xảy ra do một loại độc tố có tên là cerberin, ảnh hưởng đến hệ tim mạch. Các chuyên gia cho rằng cerberin làm giảm nhịp tim do mất cân bằng hóa học. Mặc dù nghiên cứu vẫn chưa đưa ra kết luận, nhưng khi kiểm tra kỹ lưỡng 50 trường hợp ngộ độc Cerbera odollam cho thấy tử vong thường xảy ra trong vòng 3 đến 6 giờ sau khi ăn phải. Chỉ cần ăn một nửa hạt cũng có thể gây tử vong - mặc dù điều này phụ thuộc vào khối lượng cơ thể của một người.

Mặc dù các triệu chứng ngộ độc cerberin cụ thể khác nhau ở mỗi người, các chuyên gia đã có thể thiết lập một số hướng dẫn chung. Những triệu chứng phổ biến nhất cho thấy khi bị ngộ độc cerberin: nhịp tim chậm lại, nhịp tim ngừng đập, buồn nôn, nôn mửa, giảm khả năng đông máu (giảm tiểu cầu). Hầu hết mọi người sẽ không tự nhận thấy bất kỳ triệu chứng nào trong số này (ngoài buồn nôn và nôn mửa). Thay vào đó, cần phải có các nghiên cứu y khoa để xác định xem bạn có bất kỳ triệu chứng nào trong số này hay không. Ngoài ra, không rõ mất bao lâu để các dấu hiệu này xuất hiện, vì vậy nếu bạn nghi ngờ mình đã ăn phải hạt cây tự sát, hãy tìm kiếm sự chăm sóc y tế càng sớm càng tốt.

Ngay cả khi ai đó chưa ăn hết hạt, việc được chăm sóc y tế sớm có thể tạo ra sự khác biệt. Do thiếu nghiên cứu, không có mốc thời gian nào được thiết lập cho biết các triệu chứng sẽ xuất hiện như thế nào hoặc theo thứ tự nào. Tương tự như vậy, không có bất kỳ hướng dẫn nào được biết đến về sự tiến triển của các triệu chứng sau khi ăn phải hạt cây tự sát. Các nghiên cứu gần đây cho thấy rằng khi nhiễm độc cây tự sát đến bệnh viện kịp thời có thể giúp bệnh nhân giảm nguy cơ tử vong xuống còn khoảng 12%. Khi đến đó, các bác sĩ sẽ đưa bệnh nhân đến phòng chăm sóc đặc biệt và theo dõi tim liên tục. Họ cũng sẽ sử dụng các loại thuốc cụ thể để cố gắng chống lại sự mất cân bằng hóa học do hạt cây Cerbera odollam gây ra.

Khác với bất kỳ chất độc nào, việc hồi phục sau khi nhiễm cerbera phụ thuộc vào mỗi người như tuổi tác, giới tính, kích thước và liệu người đó có bệnh nền hay không", Hilary Hamnett, Phó giáo sư khoa học pháp y ở Đại học Lincoln, Mỹ cho biết. Cerbera khiến hạt cây có vị đắng cực khó chịu. "Các loại thực vật tiến hóa để sản sinh hóa chất rất đắng nhằm ngăn hạt bị ăn mất dẫn tới không thể sinh sản và phát triển. Động vật tới ăn hạt một lần và vị đắng ngăn chúng tiếp tục ăn lần sau. Đó là một cơ chế tự vệ", Hamnett giải thích. Qua nhiều thế kỷ, con người đã học cách nghiền hạt cây tự sát và những họ hàng có độc của nó thành bột mịn và nuốt vì nhiều lý do, bao gồm chữa bệnh, để tự tử hoặc thậm chí trừng trị phù thủy. Ngoài vị khó chịu, cerbera còn là glycosid tim (chất có tác dụng đặc hiệu đối với tim). Tương tự nhiều chất độc khác, cerbera được hấp thụ vào mạch máu từ dạ dày. Các triệu chứng có thể xuất hiện trong khoảng 20 - 30 phút khi hệ thống tự vệ của cơ thể thúc đẩy phản ứng nôn mửa và tiêu chảy để đẩy chất độc ra ngoài.

Trong vòng 1 giờ sau khi tiêu hóa, cerbera có thể hạ thấp nhịp tim của một người tới mức nguy hiểm thông qua làm gián đoạn bơm natri - kali điều phối cử động tim, theo Hamnett. Người nhiễm độc có thể thấy tim đập nhanh và rối loạn nhịp tim, dẫn tới suy tim. Cây tự sát cướp đi sinh mạng của nhiều nạn nhân một phần do nó thường bị tiêu hóa ở vùng nông thôn hẻo lánh không thể chữa trị khẩn cấp. Tuy nhiên, loài cây này đang lan khắp toàn cầu khi những người bán lẻ trực tuyến rao bán rộng rãi cây và hạt. Một nghiên cứu năm 2018 phát hiện 6 trường hợp nhiễm độc cây tự sát ở Mỹ, trong đó có 3 trường hợp tử vong. Hiện nay, chưa có chất giải độc cây tự sát, ngay cả với bệnh nhân nhận được chăm sóc y tế kịp thời. Các bác sĩ có thể sử dụng chất độc có ảnh hưởng trái ngược như atropine kết hợp hồi sức tim phổi. "Đối với người không được chữa trị, họ có thể tử vong trong vòng 1 giờ. Khi người nhiễm độc nhập viện, nhịp tim của họ thường ở mức 30 nhịp/phút, nó giảm cực kỳ nhanh cho tới khi ngừng hoạt động", Hamnett cho biết.

Cây tự sát thường bị nhầm lẫn với một loại cây khác cùng họ - cây trúc đào. Loại cây này cũng rất độc, nghĩa là bạn nên tránh bất kỳ loại cây nào có đặc điểm giống Cerbera odollam. Điểm khác biệt chính giữa hai loại cây này là cây trúc đào thường thấp hơn, chỉ cao khoảng 2m. Cây trúc đào cũng có độc khi chạm vào, gây kích ứng da. Hơn nữa, tất cả các bộ phận của cây trúc đào đều có độc. Nếu ở gần cây Cerbera odollam hoặc cây trúc đào, hãy đảm bảo tránh xa để tránh mọi khả năng bị ngộ độc.

Các chậu cây được trang trí bằng 3 quả khô của cây tự sát có hạt cực kỳ độc.Ảnh vpisglobal.

Cây bạch anh

Cây bạch anh có tên khoa học là Atropa belladonna. Mọi bộ phận của cây này, bao gồm những quả mọng bắt mắt, đều rất độc khi tiêu hóa. Thậm chí, tác động nhiễm độc có thể bắt đầu ngay khi bạn chạm vào nó. Theo Cục lâm nghiệp Mỹ, chất độc của cây bạch anh gồm hợp chất hyoscine và atropine không chỉ gây viêm da (phồng rộp, ngứa ngáy, nóng rát và bọng nước) mà còn có thể hấp thụ qua da. Các triệu chứng nhiễm độc khi ăn phải A. belladonna rất phong phú, từ mắt mờ và đau đầu tới ảo giác và co giật. Chỉ với một lượng nhỏ, cây bạch anh cũng có thể gây chết người. Trên nhiều trang mạng vẫn rao bán cây này làm cảnh.

Cây tầm ma Queensland

Các nhà chức trách thường khuyến cáo không nên chạm vào cây tầm ma Queensland (Dendrocnide moroides) hay còn gọi là cây châm chích hoặc gympie gympie nếu không muốn đau đớn như điện giật suốt nhiều tháng. Là loài bản xứ ở Australia, cây bụi này trông khá vô hại, dễ bị nhầm với cây tầm ma thông thường.

Một số người mô tả đây là loài cây đau đớn nhất thế giới. Cây được bao phủ bởi lớp lông nhỏ li ti có thể đâm xuyên qua da, mang theo chất độc thần kinh không phân hủy theo thời gian, tồn tại bất chấp nhiệt độ nóng hay lạnh. Kết quả là cơn đau dữ dội mà nó gây ra có thể kéo dài hàng tháng trời. Chất độc thần kinh ở cây tầm ma Queensland cũng gây ra phản ứng dị ứng nghiêm trọng gọi là sốc phản vệ. Nhà khoa học môi trường Les Moore từng chia sẻ bản thân trông như nhân vật "Ông khoai tây" khi tiếp xúc với cây độc này. "Tôi nghĩ mình bị sốc phản vệ và mất nhiều ngày để khôi phục thị lực. Trong vòng vài phút, cơn châm chích và bỏng rát ban đầu dữ dội hơn và cơn đau ở mắt tôi giống như bị ai đó tạt axit. Miệng và lưỡi tôi sưng phồng đến mức tôi bị khó thở. Tôi trở nên yếu ớt và phải mò mẫm bò ra khỏi bụi rậm", Moore kể lại.

Những quả mọng chết chóc của cây bạch anh.Ảnh: Simon Groewe.

Cây cần nước

Họ độc cần bao gồm một số loài, trong đó có 4 loài cần nước (thuộc chi Cicuta), có thể tìm thấy ở Bắc Mỹ. Tuy nhiên, theo Cơ quan cá và động vật hoang dã Mỹ, cần nước đốm (Cicuta maculata) thường được gọi là loài cây nguy hiểm nhất Bắc Mỹ. Giống như cây bạch anh, mọi bộ phận của cây cần nước đều cực độc do chứa nhiều hợp chất độc bao gồm cicutoxin. Chất độc thần kinh này có thể hấp thụ nhanh qua da cũng như ruột, nhắm vào thụ thể ở não, gây ra triệu chứng như nôn mửa, co giật và động kinh. Nếu không kịp chữa trị, chất độc của cây cần nước có thể nhanh chóng gây tử vong sau 2 - 3 giờ.

Long Nguyễn