Trung Quốc chuyển đổi số ngành truyền thống bằng xe tải điện tự lái, thiết lập chuẩn mực công nghệ toàn cầu

Tại Nội Mông, một đoàn xe tải hạng nặng rầm rộ di chuyển qua địa hình bụi bặm, gồ ghề của mỏ than lộ thiên Yimin (Y Diễn). Đây là cảnh tượng quen thuộc ở vùng phía bắc Trung Quốc, nơi có trữ lượng khoáng sản lớn nhất cả nước, nhưng nếu nhìn kỹ hơn, nhiều người sẽ thấy một điểm nhấn mang hơi hướng tương lai với ngành nghề lâu đời này: Những chiếc xe tải điện này hoạt động mà không cần tài xế, trang SCMP đưa tin.

Yimin là 1 trong 5 mỏ than lộ thiên lớn nhất Trung Quốc. Vào mùa cao điểm trước đây, mỏ này cần khoảng 300 xe tải và 1.200 tài xế làm việc theo ca suốt ngày đêm để vận chuyển than đến các điểm chế biến cùng với đất, cát, đá đến các bãi đổ.

Tuy nhiên, các quản lý cho biết mỏ Yimin đang đối mặt với tình trạng thiếu hụt tài xế. Điều kiện lái xe nguy hiểm dẫn đến tỷ lệ nghỉ việc cao, cộng thêm việc thế hệ trẻ không còn mặn mà với nghề này. “Tài xế xe tải phải làm việc quá sức, dễ dẫn đến các vấn đề về sức khỏe”, ông Shu Yinqiu (Thục Ấn Khưu), Giám đốc mỏ Yimin, cho biết.

Giải pháp đã đến vào đầu năm nay với một đội gồm 100 xe tải tự lái chạy bằng pin quang điện (pin năng lượng Mặt trời). Đây là đợt triển khai xe tải điện khai khoáng tự hành lớn nhất thế giới, thể hiện quyết tâm của Trung Quốc trong việc nâng cấp ngành công nghiệp truyền thống bằng công nghệ tiên tiến, trong bối cảnh nước này đang đối mặt với lực lượng lao động suy giảm và dân số già hóa.

Trung Quốc có ngành công nghiệp than lớn nhất thế giới. Là một phần trong nỗ lực chuyển đổi số ngành than, Yimin nằm trong nhóm đầu tiên phát triển “mỏ than thông minh”. Sáng kiến này bắt nguồn từ chỉ đạo năm 2020 của nhiều cơ quan chính phủ trung ương Trung Quốc, gồm cả các bộ ngành cùng Ủy ban Phát triển và Cải cách Quốc gia, trong đó định hướng xây dựng các mỏ thông minh và coi công nghệ lái xe tự động là mục tiêu chiến lược.

Mục tiêu của chỉ đạo này là “sản xuất thông minh” sẽ chiếm ít nhất 60% tổng sản lượng tại các mỏ than vào năm 2026, với 30% vai trò liên quan đến công việc nặng nhọc hoặc điều kiện nguy hiểm sẽ được thay thế bằng thiết bị tự động hoặc robot.

Vào tháng 5 này, Yimin đã chính thức tiếp nhận 100 xe tải điện tự lái đầu tiên mang tên Huaneng Ruichi (Hoàn Năng Nhuệ Trì) và dự kiến sẽ triển khai tổng cộng 300 chiếc trong ba năm tới để đạt mục tiêu tự động hóa hoàn toàn hoạt động vận chuyển. Các đối tác chính trong dự án này gồm gã khổng lồ công nghệ Huawei, hãng sản xuất máy móc xây dựng Xuzhou Construction Machinery Group (XCMG), tập đoàn điện lực quốc doanh State Grid, Đại học Khoa học và Công nghệ Bắc Kinh.

Giờ đây, thay vì cần tới hàng nghìn công nhân, chỉ cần 24 người, chia làm 4 đội, để vận hành 100 chiếc xe tải tự lái mới. Nhân viên theo dõi xe tại phòng điều khiển từ xa tiện nghi với nhiều màn hình hiển thị video trực tiếp và thông tin giao thông theo thời gian thực.

Màn hình trong phòng điều khiển từ xa hiển thị vị trí của những chiếc xe tải tự lái hoạt động tại mỏ Yimin - Ảnh: Ben Jiang

Các nhà phân tích cho rằng sự chuyển đổi nhanh chóng của Yimin là nhờ tổng hợp nhiều yếu tố, trong đó có chính sách công nghiệp hỗ trợ. Chính sách này không chỉ xác định rõ các công nghệ then chốt mà còn đưa ra thời gian biểu cụ thể để đạt được mục tiêu của Trung Quốc, nhà phân tích Wen Shang (Ôn Thượng) từ công ty tư vấn LeadLeo cho hay.

Các khoản trợ cấp tài chính và việc nuôi dưỡng doanh nghiệp công nghệ cao cùng nguồn nhân tài đã góp phần thúc đẩy quá trình tự động hóa và số hóa các ngành truyền thống, theo bà Rebecca Arcesati - chuyên gia phân tích tại Mercator Institute for China Studies.

Thiết lập chuẩn mực công nghệ toàn cầu, tiết kiệm năng lượng và chi phí

Việc triển khai 100 xe tải điện tự lái Huaneng Ruichi đã trở thành hình mẫu tại Trung Quốc và thiết lập chuẩn mực công nghệ toàn cầu, ông Zhang Pingan (Trương Bình An), Giám đốc điều hành Huawei Cloud, nói trong lễ ra mắt xe tại thành phố Hulunbuir (Hô Luân Bối Nhĩ) thuộc Nội Mông trong tháng 5.

Các xe tải điện tự lái Huaneng Ruichi đã lập kỷ lục thế giới về khả năng chịu tải, tốc độ vận hành và chịu lạnh. Theo hãng Huaneng, các xe tải này có thể hoạt động trong điều kiện nhiệt độ dưới -20°C vào mùa đông, thậm chí -40°C ở môi trường khắc nghiệt.

Các công nghệ tiên tiến, như mạng 5G, lidar, cảm biến, bản đồ thời gian thực, điện toán đám mây và trí tuệ nhân tạo (AI), đều đóng vai trò then chốt trong xe tải tự lái Huaneng Ruichi. Đặc biệt, toàn bộ công nghệ và linh kiện đều do Trung Quốc tự sản xuất, theo ông Shu Yinqiu.

Các xe này còn tiết kiệm năng lượng và chi phí. Đội 100 chiếc xe tải chạy bằng năng lượng Mặt trời có thể tiết kiệm được 15.000 tấn dầu diesel và giảm khoảng 48.000 tấn khí CO₂, theo ước tính của Huaneng.

Xe tải điện khai thác tự hành Huaneng Ruichi - Ảnh: Ben Jiang

Giữa lúc Trung Quốc thúc đẩy mạnh mẽ việc nâng cấp công nghệ trong ngành công nghiệp truyền thống, Yimin không phải là trường hợp duy nhất theo đuổi tự động hóa. Công nghệ thông minh hiện chiếm một nửa tổng sản lượng than của Trung Quốc, với số mỏ sử dụng các công nghệ này tăng từ dưới 200 lên hơn 1.000 mỏ vào năm ngoái, theo Hiệp hội Than Quốc gia Trung Quốc (CNCA).

Tính đến tháng 9.2024, CNCA ước tính có hơn 1.500 xe tải khai thác tự hành đang hoạt động tại Trung Quốc. Con số này dự kiến sẽ tăng gấp ba, đạt 5.000 chiếc cuối năm nay và vượt 10.000 chiếc vào 2026.

“Khoảng đầu tư dài hạn của Trung Quốc vào hạ tầng kỹ thuật số đã thực sự mang lại hiệu quả. Sự phát triển AI, robot, cảm biến và nền tảng đám mây của Trung Quốc đã trực tiếp hỗ trợ mục tiêu nâng cấp công nghiệp thông qua tăng cường tự động hóa, hiệu suất, khả năng cạnh tranh”, Rebecca Arcesati nhận định.

Theo bà, những tiến bộ này thúc đẩy nhu cầu với các giải pháp sản xuất nội địa, đồng thời giảm sự phụ thuộc vào nhà cung cấp nước ngoài, tạo nên nền tảng công nghiệp tự chủ và bền vững hơn.

Việc hãng Huaneng triển khai xe tải tự lái cũng phù hợp với chiến lược tổng thể của Trung Quốc trong việc tích hợp công nghệ mới vào các lĩnh vực truyền thống như cảng biển, mỏ, nhà máy và trung tâm dữ liệu. Chiến lược đó thể hiện tham vọng của lãnh đạo trung ương trong việc xây dựng nền kinh tế công nghệ cao, bền vững và có sức cạnh tranh toàn cầu, Rebecca Arcesati nói.

Chẳng hạn, ngành sản xuất đang chứng kiến sự chuyển đổi số mạnh mẽ, tiêu biểu là khái niệm “nhà máy tối” của tập đoàn đồ gia dụng Midea, theo bà Lu Xiaomeng (Lư Hiểu Mộng) - nhà phân tích tại công ty tư vấn Eurasia Group.

Những nhà máy tự động hóa cao này, còn gọi là “nhà máy không đèn”, sử dụng AI, robot và hệ thống liên lạc tiên tiến với sự can thiệp tối thiểu của con người để đạt hiệu suất cao và giảm chi phí vận hành. Những cải tiến kỹ thuật số như vậy đang thay đổi các hoạt động vốn phụ thuộc nhiều vào lao động thủ công.

Theo ước tính của CNCA, một đội xe tải tự lái gồm 100 chiếc có thể giúp các mỏ than tiết kiệm khoảng 40 triệu nhân dân tệ (5,6 triệu USD) tiền lương dành cho tài xế mỗi năm. Đây là con số đáng kể với ngành than Trung Quốc, vốn đang đối mặt với tình trạng doanh thu và lợi nhuận sụt giảm.

Năm 2024, CNCA ghi nhận doanh thu ngành khai thác và rửa than (không bao gồm cả các doanh nghiệp nhỏ) của Trung Quốc giảm 11%, trong khi lợi nhuận giảm tới 22%.

Mối lo đầu tư không khả thi và lãng phí tại các mỏ nhỏ

Dù tiềm năng là có thật, các chuyên gia cảnh báo rằng việc áp dụng công nghệ xe tự lái tại các mỏ nhỏ có thể không khả thi về mặt kinh tế. Ông Lin Qiao (Lâm Kiều), Phó chủ tịch công ty xe tải khai thác tự hành Eacon, cho biết các mỏ nhỏ có thể thấy chi phí đầu tư cao hơn lợi ích mang lại.

“Mỏ càng nhỏ thì kết cấu càng phức tạp và việc triển khai xe tự lái càng khó khăn”, Lin Qiao nói trong một bài báo trên tờ China Energy News, được xuất bản vào tháng 11.2024.

Việc triển khai công nghệ xe tự lái đòi hỏi nâng cấp cơ sở hạ tầng hiện có, khiến chi phí mỗi chiếc xe tại các mỏ nhỏ cao hơn, ông cho biết. Thế nên, một số mỏ có thể nhận thấy rằng lợi ích kinh tế là không tương xứng, khiến việc đầu tư không khả thi.

Các nhà phân tích cũng cảnh báo rằng việc chạy theo nâng cấp kỹ thuật số một cách vội vàng có thể dẫn đến đầu tư lãng phí. “Giống như các khoản đầu tư hạ tầng trước đây, việc Trung Quốc triển khai hạ tầng công nghệ mới cũng có thể dẫn đến nhiều lãng phí và kém hiệu quả”, Rebecca Arcesati nói.

Tuy vậy, nhiều người trong ngành vẫn lạc quan rằng xe tải khai thác tự hành sẽ có tương lai không chỉ ở Trung Quốc mà còn trên toàn cầu.

Ông Jack Chen, Phó chủ tịch phụ trách marketing và giải pháp cho lĩnh vực dầu khí - khai khoáng tại Huawei, cho biết công nghệ này có thể tìm thấy khách hàng tại các thị trường nước ngoài như châu Phi và Mỹ Latinh.

Sơn Vân