Trẻ cần được thấu hiểu và đồng hành

Để hiểu rõ hơn về vấn đề này, Đồng Nai cuối tuần đã có cuộc trò chuyện với tiến sĩ CAO THỊ HUYỀN, giảng viên tâm lý Trường đại học Đồng Nai.

Thấu hiểu tâm lý của trẻ

Theo Luật Trẻ em năm 2016 thì trẻ em được xác định là người dưới 16 tuổi. Ở độ tuổi này trẻ có đặc điểm tâm lý như thế nào, thưa bà?

- Trong mỗi giai đoạn phát triển, đặc điểm tâm lý của trẻ khác nhau. Chẳng hạn như giai đoạn ở bậc tiểu học, trẻ còn hồn nhiên, nhận thức về xã hội còn đơn giản, chưa xuất hiện những nhu cầu ngoài xã hội. Đến giai đoạn ở bậc trung học cơ sở, đặc điểm tâm lý phát triển hơn, bắt đầu xuất hiện tình bạn thân, đặc biệt ở giai đoạn này, trẻ bắt đầu bước vào tuổi dậy thì và có những thay đổi về mặt cơ thể cũng như cảm xúc… Ở độ tuổi này, trẻ nhạy cảm hơn với các tình huống xung quanh; có xu hướng tìm kiếm sự độc lập, tự chủ trong cuộc sống; muốn được chia sẻ nên dành nhiều thời gian cho các mối quan hệ bạn bè; xuất hiện những rung cảm với bạn khác giới…

Theo bà, điều gì sẽ xảy ra khi cha mẹ không hiểu được tâm lý cũng như mong muốn của trẻ?

- Mất kết nối giữa cha mẹ và trẻ là điều dễ xảy ra khi cha mẹ không hiểu tâm lý cũng như mong muốn của trẻ. Điều này đến từ những áp lực, sự kiểm soát quá mức mà cha mẹ dành cho trẻ. Nhiều bậc cha mẹ thường đứng trên cương vị của một người trưởng thành để áp đặt trẻ làm theo những điều bản thân cho là tốt mà bỏ qua tâm tư, nguyện vọng của trẻ, khiến trẻ cảm thấy mất tự do, bị kiểm soát.

Bên cạnh đó, việc mất kết nối còn đến từ việc kỳ vọng quá mức của cha mẹ vào trẻ làm trẻ thấy mệt mỏi, nặng nề và có ý “né tránh” cha mẹ… Không nhận được sự chia sẻ, thấu hiểu của cha mẹ, trẻ sẽ tìm đến với người lắng nghe từ bạn bè, người ngoài gia đình và thậm chí là những người không phù hợp với trẻ.

Bên cạnh sự kỳ vọng quá mức của cha mẹ, vấn đề học tập, môi trường sống tiềm ẩn nhiều nguy cơ có phải là áp lực mà trẻ đang phải đối mặt?

- Phải thừa nhận rằng chương trình học của trẻ hiện nay khá nặng. Ngoài học chính khóa, trẻ còn phải tham gia các lớp học tăng cường, dường như trẻ không còn thời gian để vui chơi, giải trí, tập luyện thể dục - thể thao. Môi trường sống tiềm ẩn nhiều nguy cơ, như: bạo lực học đường, tai nạn thương tích, xâm hại, tệ nạn xã hội… cũng đang là nỗi lo của không chỉ trẻ em mà cả gia đình và xã hội.

Đồng hành, định hướng cho trẻ

Cha mẹ đóng vai trò quan trọng trong việc đồng hành, hỗ trợ trẻ cả về mặt học tập lẫn phát triển tâm lý, cảm xúc. Vậy theo bà, cha mẹ cần phải làm gì để có thể đồng hành cùng với trẻ?

- Để cha mẹ và con cái không có khoảng cách, ngay từ đầu phải có sự thấu hiểu và đồng hành. Và sự thấu hiểu, đồng hành này dựa trên sự thỏa hiệp để cả cha mẹ và con cùng đạt được mong muốn của mình một cách thoải mái nhất. Chẳng hạn như trẻ có nhu cầu được giao tiếp, được chia sẻ với bạn bè, cha mẹ thay vì cấm đoán nên tạo điều kiện. Tạo điều kiện không có nghĩa là để mặc trẻ muốn làm gì thì làm mà cần có quy ước và cả cha mẹ và con cần tuân thủ quy ước đã đặt ra. Đối với những trẻ ở lứa tuổi dậy thì có những rung động với bạn khác giới, việc cấm cản càng khiến trẻ muốn thể hiện. Trường hợp này cha mẹ cần hiểu đây là sự phát triển tâm lý bình thường và có sự định hướng đúng cho trẻ thay vì cấm cản.

Bên cạnh vai trò của gia đình, nhà trường và xã hội cần làm gì để giúp trẻ phát triển toàn diện?

- Trẻ không chỉ sống trong môi trường gia đình mà còn phải đi học, ra ngoài môi trường xã hội. Do đó, để trẻ phát triển toàn diện, tôi cho rằng, gia đình, nhà trường và xã hội cần phải có sự kết hợp nhuần nhuyễn với nhau. Về phía nhà trường, ngoài việc đáp ứng kiến thức cơ bản trong sách giáo khoa, các thầy, cô giáo linh hoạt thay đổi hình thức giảng dạy cũng như kiểm tra kiến thức, tổ chức các hoạt động ngoại khóa… để phát huy tính chủ động, tích cực, sáng tạo của trẻ trong quá trình học. Đối với xã hội ngoài việc xây dựng môi trường sống an toàn, cần có thêm những hoạt động cộng đồng để trẻ có cơ hội tham gia, phát triển kỹ năng xã hội…

Theo bà, trẻ cần phải làm gì để thoát ra khỏi những áp lực của bản thân?

- Trong quá trình tư vấn tâm lý, tôi luôn khuyên các em phải bày tỏ mong muốn của mình với cha mẹ, thầy cô, bạn bè xung quanh mà mình tin tưởng về vấn đề đang gặp phải để tìm kiếm sự hỗ trợ. Hoặc các em có thể trao đổi trực tiếp với những người đang tạo ra áp lực cho mình. Đặc biệt điều mà tôi luôn nhắc trẻ là tuyệt đối không được im lặng, chịu đựng.

Xin cảm ơn bà!

Nguyễn Tuyết thực hiện