Thuốc lá thế hệ mới: Cấm hay kinh doanh có điều kiện

Ngày 19/3, Hội thảo “Thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam: Khuyến nghị chính sách” đã diễn ra tại Hà Nội nhằm cung cấp góc nhìn toàn cảnh về thị trường thuốc lá; đồng thời kiến nghị các giải pháp nhằm tăng cường quản lý nhà nước và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Hội thảo diễn ra với sự chứng kiến của đại diện các đơn vị thuộc Bộ Công Thương, Bộ Y tế, Bộ Công An, Bộ Tư pháp, Tổng cục Quản lý thị trường. Đặc biệt có sự tham gia của đại diện Ủy ban Tư pháp, Ủy ban Tài chính - Ngân sách của Quốc hội và các chuyên gia kinh tế, xã hội.

Chưa thống nhất khái niệm thuốc lá thế hệ mới

Thuốc lá thế hệ mới bao gồm thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng đang phát triển mạnh và trở thành xu hướng trên thế giới. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều cách hiểu chưa đồng nhất về các dòng sản phẩm, khiến người tiêu dùng chưa được tiếp cận đầy đủ thông tin chính thống.

Ông Nguyễn Chí Nhân, Trưởng ban Pháp chế Thông tin - Đào tạo (Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam-VTA) phát biểu tại Hội thảo

Ông Nguyễn Chí Nhân, Trưởng ban Pháp chế Thông tin - Đào tạo (Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam-VTA) cho rằng, hiện nay Việt Nam đang thiếu một khung pháp lý phù hợp để quản lý các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới, điều này gây thất thu thuế, ảnh hưởng đến kinh tế-xã hội.

“Việc chưa có chính sách quản lý cũng gây bất cập trong việc xử lý nguồn thuốc lá thế hệ mới nhập lậu, do đó, cần có sự đánh giá nghiêm túc từ các chuyên gia và đại diện cơ quan quản lý Nhà nước về vấn đề này”, ông Nguyễn Chí Nhân nêu quan điểm và dẫn chứng, tại kỳ họp Hội nghị COP 8 về tham gia Công ước Khung về kiểm soát thuốc lá (FCTC), Tổ chức Y tế Thế giới xác định thuốc lá làm nóng là sản phẩm thuốc lá, khuyến nghị các quốc gia xem xét áp dụng các biện pháp quản lý và chính sách theo FCTC và luật quốc gia.

Tranh luận tại Hội thảo, bà Đinh Thị Thu Thủy - Phó Vụ trưởng Pháp chế (Bộ Y tế) cho biết, tất cả các văn bản của Bộ Y tế gửi Quốc hội, Chính phủ và các bộ ngành từ trước đến nay đều đề xuất cấm sản xuất kinh doanh, nhập khẩu, quảng cáo thuốc lá mới, trong đó có thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng.

Hiện nay, sản phẩm thuốc lá mới chưa được quản lý rõ ràng, có các cách hiểu khác nhau khiến tình trạng nhập lậu diễn biến phức tạp, rất cần một văn bản pháp lý định nghĩa thống nhất thế nào là thuốc lá thế hệ mới; cơ quan Nhà nước sẽ quản lý dòng sản phẩm này dưới hình thức cấm hay kinh doanh có điều kiện. Nếu Việt Nam cho phép thì có quản lý được không, nếu cấm thì vấn đề gì sẽ xảy ra?

“Bộ Y tế vẫn đang lắng nghe các ý kiến, quan điểm khác nhau, đặc biệt là đối tượng đang chịu sự tác động, những lo lắng từ cơ quan quản lý khi hoạch định chính sách, trong đó có tính toán đến nguồn thu thuế. Tuy nhiên, cần phải quan tâm đến năng lực quản lý hiện nay của Việt Nam có bảo đảm không, nếu cho phép thuốc lá thế hệ mới hay cần cân nhắc các vấn đề liên quan sức khỏe người dân”, bà Thủy nêu ý kiến.

Không đồng tình với quan điểm trên, ông Nguyễn Sĩ Cương, nguyên Phó chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại của Quốc hội, cho rằng thực tế các sản phẩm này vẫn được sản xuất, tiêu thụ. Thuốc lá điện tử không được cấp phép nhưng để mua rất dễ, mua ở đâu cũng có. Quan điểm cá nhân ông cho rằng tư duy "không quản được thì cấm" là một trong những cách làm đối phó của cơ quan Nhà nước.

Các chuyên gia, diễn giả trao đổi, thảo luận tìm ra những giải pháp quản lý thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam

Cần có chính sách quản lý thuốc lá thế hệ mới

Sản phẩm thuốc lá thế hệ mới xuất hiện tại Việt Nam ngày càng tăng theo xu hướng thế giới. Theo các bằng chứng khoa học, tiềm năng giảm tác hại của dòng sản phẩm này so với thuốc lá điếu đã được nhiều quốc gia và các tổ chức y khoa quốc tế uy tín công nhận.

Về mặt sức khỏe, BS Lê Đình Phương, Trưởng khoa Nội và Y học gia đình - Bệnh viện FV, giảng viên Trường đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch (TP. Hồ Chí Minh) đã đưa ra một số cơ sở khoa học phân tích xu hướng giảm tác hại của thuốc lá thông qua việc sử dụng thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng.

Tuy nhiên, hiện nay do Việt Nam chưa ban hành chính sách quản lý nên toàn bộ các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới đang lưu thông trên thị trường đều là hàng lậu, không có nguồn gốc xuất xứ, tiềm ẩn nhiều rủi ro sức khỏe cho người tiêu dùng. Thuốc lá điện tử lậu chiếm tới 90% thị trường thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam. Các rủi ro về an toàn, sức khỏe được ghi nhận chủ yếu xảy ra đối với người sử dụng thuốc lá điện tử hệ thống mở bất hợp pháp, không liên quan tới thuốc lá điện tử hệ thống đóng, thuốc lá điện tử hợp pháp sản xuất theo tiêu chuẩn của nhà sản xuất và luật pháp quy định.

Trước thực tế này, ông Cao Trọng Quý - Trưởng phòng Công nghiệp tiêu dùng thực phẩm, Cục Công nghiệp (Bộ Công Thương) nhìn nhận, hiện ở Việt Nam các loại thuốc lá thế hệ mới chưa có chính sách quản lý, chưa được phép lưu hành. Tuy nhiên, người tiêu dùng vẫn có thể tiếp cận các sản phẩm này dễ dàng cả ở trên mạng và chợ truyền thống.

“Lực lượng chức năng đã tăng cường xử lý nhưng thực tế người dân vẫn mua và sử dụng được các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới. Khi chưa có chính sách quản lý, chất lượng sản phẩm chưa được kiểm soát, vậy không biết là người dân đang hút cái gì vào người?” - ông Quý cho biết.

Bà Hà Thị Doánh cho rằng, Việt Nam không nên tiếp tục để ngỏ thị trường cho các sản phẩm lậu hoành hành mà cần ban hành một khung pháp lý đồng bộ

Để giải quyết vấn đề này, bà Hà Thị Doánh - đại diện Vụ Pháp chế, Tổng cục Quản lý thị trường (Bộ Công Thương) cho rằng, Việt Nam không nên tiếp tục để ngỏ thị trường cho các sản phẩm lậu hoành hành mà cần ban hành một khung pháp lý đồng bộ, đồng thời áp dụng cho cả thuốc lá điện tử hệ thống đóng có chứa nicotin và thuốc lá làm nóng để giải quyết dứt điểm những bất cập nêu trên, góp phần đẩy lùi tình trạng nhập lậu đang ngày càng gia tăng, tạo cơ sở pháp lý rõ ràng để quản lý mặt hàng này.

Thuốc lá thế hệ mới (gồm thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng) không thuộc danh mục ngành nghề cấm kinh doanh theo Luật Đầu tư. Vì vậy, tại Hội thảo một số chuyên gia kinh tế kiến nghị các cơ quan Nhà nước nên khảo cứu kinh nghiệm quốc tế để đưa ra hướng quản lý toàn diện, đồng bộ và đồng thời đối với các sản phẩm này dựa trên tính phù hợp với định nghĩa của hệ thống pháp luật Việt Nam, cũng như trên cơ sở phân tích các tác động đến người tiêu dùng, doanh nghiệp và cơ quan quản lý nhà nước.

Bên cạnh đó, Chính phủ có sự tăng cường hợp tác với các chủ thể của ngành thuốc lá, các hiệp hội tiêu dùng, tổ chức nghiên cứu-khoa học uy tín độc lập để nắm bắt xu hướng phát triển của thuốc lá mới, đặc điểm cấu tạo và sự phát triển của từng loại sản phẩm, cập nhật bằng chứng khoa học đúng đắn, tiếp tục hoàn thiện khung chính về quản lý, giảm thiểu tác hại, nâng cao nhận thức thực chất đối với người sử dụng.

Một khung pháp lý toàn diện về thuốc lá thế hệ mới sẽ gồm quy định về tiêu chuẩn chất lượng, quy chuẩn sản phẩm, điều kiện kinh doanh, sản xuất, xuất nhập khẩu và phân phối sản phẩm, chính sách về thuế, các quy định về ghi nhãn hàng hóa...

Hiện nay, Việt Nam đã có chính sách quản lý sản phẩm thuốc lá khá đầy đủ và tương đồng, chỉ cần điều chỉnh một vài điểm mới để phù hợp hơn với yêu cầu thực tế và từng bước hoàn thiện cơ chế quản lý đối với các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới.

Đại diện các cơ quan Nhà nước, chuyên gia và hiệp hội, doanh nghiệp chuyên ngành đều thống nhất nhận định sự cấp thiết cần phải có một khuôn khổ pháp lý để quản lý hiệu quả thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam, đồng thời bày tỏ mong muốn những thông tin được thảo luận tại hội thảo sẽ là nguồn tham khảo hữu ích cho các bên liên quan, nhất là các cơ quan quản lý nhà nước trong quá trình nghiên cứu, xây dựng, hoàn thiện chính sách pháp luật về thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam.

Hoài Linh