Tăng thuế để giảm tiêu thụ thuốc lá

Gánh nặng bệnh tật từ thuốc lá

Theo thống kê từ Bộ Y tế, mặc dù đã có nhiều nỗ lực và đạt kết quả ban đầu trong công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá nhưng Việt Nam vẫn là một trong 15 quốc gia có số người hút thuốc lá nhiều nhất trên thế giới, với khoảng 15,3 triệu người hút thuốc trực tiếp. Đồng thời, hàng triệu người khác cũng phải chịu ảnh hưởng từ khói thuốc thụ động, trong đó trẻ em và phụ nữ là những nhóm dễ bị tổn thương nhất. Tác động của việc sử dụng thuốc lá không chỉ dừng lại ở sức khỏe cộng đồng mà còn gây ra gánh nặng lớn cho hệ thống y tế quốc gia. Mỗi năm, có khoảng 40.000 người tử vong do các bệnh liên quan đến thuốc lá và nếu không có các biện pháp kiểm soát hiệu quả, con số này dự kiến sẽ tăng lên 70.000 vào năm 2030. Do đó, vấn đề giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá tại Việt Nam trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.

Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn đã chia sẻ: "Phòng, chống bệnh không lây nhiễm đang là ưu tiên hàng đầu trong chính sách y tế của Việt Nam. Kiểm soát yếu tố nguy cơ là biện pháp hiệu quả nhất và cũng là quan trọng nhất để ngăn ngừa và kiểm soát bệnh không lây nhiễm. Sử dụng thuốc lá nằm trong nhóm các yếu tố nguy cơ hành vi hàng đầu cần kiểm soát". Thứ trưởng Trần Văn Thuấn cho biết thêm, trong những năm gần đây, bên cạnh thuốc lá truyền thống, trên thị trường nước ta đã xuất hiện các sản phẩm thuốc lá mới, bao gồm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và sản phẩm thuốc lá lai giữa hai sản phẩm này. Mặc dù chưa được phép nhập khẩu, quảng cáo hoặc bán tại Việt Nam nhưng tỷ lệ người sử dụng các sản phẩm thuốc lá mới đã có sự gia tăng nhanh trong thời gian qua, đặc biệt là ở học sinh phổ thông trung học tại khu vực thành thị. “Sự xuất hiện thêm các sản phẩm thuốc lá mới sẽ làm gia tăng số người hút thuốc, tăng nguy cơ sử dụng ma túy và các chất gây nghiện, tăng thêm gánh nặng bệnh tật cho người dân và làm trầm trọng thêm các vấn đề về y tế công cộng, an ninh, trật tự xã hội và môi trường”, Thứ trưởng Bộ Y tế nhận định.

Nhiều người hút thuốc lá ở không gian công cộng.

Cần thiết tăng thuế thuốc lá

Theo bà Phan Thị Hải, Phó giám đốc phụ trách Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá: Tại Việt Nam, theo ước tính, số tiền bỏ ra mua thuốc lá lên đến 49.000 tỷ đồng/năm (từ nguồn dữ liệu của nghiên cứu PGATS 2020). Tuy nhiên, chi phí khám, chữa bệnh, tổn thất năng suất lao động do mắc bệnh và tử vong sớm bởi hút thuốc lá lên tới 108.000 tỷ đồng, tương đương 1,14% tổng sản phẩm trong nước (GDP). Chi phí này cao gấp 5 lần so với nguồn thu từ thuế thuốc lá mang lại. Việc hút thuốc lá, thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng trong thanh, thiếu niên đang gia tăng như một nạn dịch. Điều này hoàn toàn có thể ngăn ngừa được. Hiện thuế tiêu thụ đặc biệt trên giá bán lẻ sản phẩm thuốc lá của Việt Nam chỉ chiếm 38,8%, thấp hơn nhiều so với khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới, thấp là 70-75% giá bán lẻ. Do đó, tăng thuế thuốc lá sẽ làm giảm đáng kể việc tiếp cận thuốc lá, trước hết là trong thanh, thiếu niên và người nghèo. Bên cạnh đó, việc tăng thuế thuốc lá cũng làm giảm tỷ lệ tử vong và tổn thất sức khỏe.

Theo bà Trần Thị Hồng Minh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương, trong bối cảnh Việt Nam đang phải đối diện với các thách thức về sức khỏe do thuốc lá, Chính phủ Việt Nam đã và đang áp dụng mức thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá nhằm tăng giá sản phẩm, từ đó hạn chế nhu cầu sử dụng. Thuế tiêu thụ đặc biệt không chỉ đóng vai trò trong việc kiềm chế tỷ lệ tiêu dùng mà còn tạo ra nguồn thu quan trọng cho ngân sách nhà nước. Tuy nhiên, để bảo đảm hiệu quả của chính sách này, cần có sự đánh giá và phân tích toàn diện về tác động vi mô của thuế đối với người tiêu dùng và các nhóm dân cư khác nhau.

Còn theo ông Nguyễn Anh Dương, Trưởng ban Nghiên cứu tổng hợp, Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương, thuế thuốc lá ở Việt Nam tương đối thấp so với các nước ASEAN và trung bình thế giới. Qua kinh nghiệm từ Hàn Quốc và Philippines, việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt là chiến lược then chốt và hiệu quả để giảm tiêu thụ thuốc lá, đặc biệt là đối với người có thu nhập thấp và trẻ em. Đồng thời, thu ngân sách từ thuế tiêu thụ đặc biệt giúp chính phủ cải thiện nguồn thu ngân sách nói chung, từ đó có thể gia tăng đầu tư vào lĩnh vực khác.

Bài và ảnh: HÀ VŨ