Thời điểm then chốt cho 'Phép màu Đông Á'

Hoạt động bốc xếp hàng hóa tại cảng ở Thượng Hải, Trung Quốc. Ảnh: THX/TTXVN

Theo phân tích của nhà kinh tế học chuyên về quan hệ quốc tế tại Đại học Công nghệ Malaysia ông Samirul Ariff Othman, gần ba thập kỷ trước, Ngân hàng Thế giới (WB) đã công bố một báo cáo mang tính bước ngoặt có tên "Phép màu Đông Á". Báo cáo ca ngợi cách các quốc gia trong khu vực này thoát khỏi cảnh nghèo đói sau chiến tranh, vươn mình để trở thành cường quốc kinh tế.
Chuyên gia Samirul cho rằng, công thức này đơn giản nhưng mang tính chuyển đổi: công nghiệp hóa, đô thị hóa và toàn cầu hóa. Điểm nhấn là các chính phủ chuyển nguồn lực từ ruộng lúa sang nhà máy, tận dụng lao động giá rẻ và tận dụng các điều kiện thương mại thuận lợi. Kết quả đạt được là: người dân địa phương đã thoát khỏi cảnh nghèo đói và người tiêu dùng phương Tây được hưởng hàng hóa giá cả phải chăng. Đây được xem là một chiến thắng cho nền kinh tế toàn cầu.
Tuy nhiên, khi thế giới bước vào năm 2025, “Phép màu Đông Á” dường như đang tiến đến ngã ba đường. Khu vực từng khiến thế giới kinh ngạc với tốc độ tăng trưởng chóng mặt hiện đang phải vật lộn với chính những lực lượng mà khu vực này đã dựa vào để thành công: toàn cầu hóa chậm lại, thách thức về nhân khẩu học và căng thẳng địa chính trị gia tăng. Những câu hỏi đặt ra cho các nhà hoạch định chính sách, đặc biệt là ở Trung Quốc, đó là: liệu khu vực này có thể chuyển sang con đường tăng trưởng bền vững và hiện đại hay không?
* Khoảnh khắc quyết định của Trung Quốc

Trung Quốc là hình mẫu cho câu chuyện về sự trỗi dậy của Đông Á, đưa hơn 800 triệu người thoát khỏi cảnh nghèo đói cùng cực trong vòng bốn thập kỷ. Tuy nhiên, những thế lực đã đưa Trung Quốc lên vị thế siêu sao kinh tế hiện đang đe dọa cản trở sự trỗi dậy của nước này. Tốc độ tăng trưởng dân số chậm lại, lĩnh vực bất động sản phình to và các mối quan hệ thương mại mong manh đang thử thách độ bền vững của mô hình tăng trưởng. Thách thức cốt lõi của Trung Quốc là quá trình chuyển đổi từ nền kinh tế dựa trên xuất khẩu, được hỗ trợ bởi các khoản đầu tư lớn, sang mô hình dựa trên tiêu dùng có thể đảm bảo tăng trưởng bền vững.

Cuộc khủng hoảng về bất động sản của Trung Quốc tượng trưng cho các vấn đề cơ cấu sâu sắc hơn. Trong nhiều thập kỷ, các hộ gia đình đã đổ tiền tiết kiệm của mình vào bất động sản, tạo ra bong bóng đầu cơ nhưng lại hạn chế tăng trưởng tiêu dùng. Bất chấp những nỗ lực của chính phủ, thặng dư thương mại vẫn tiếp tục tăng vọt, một dấu hiệu cho thấy xuất khẩu vẫn lớn hơn tiêu dùng trong nước, xét về khía cạnh thúc đẩy hoạt động kinh tế. Năm 2025 sẽ là thời điểm then chốt, có tính chất kiểm tra xem liệu Trung Quốc có thể hiệu chỉnh lại nền kinh tế theo nhu cầu nội địa mà không làm chệch hướng tăng trưởng hay không.

* “Dây thừng” địa chính trị

Môi trường thương mại toàn cầu ngày càng đối đầu làm phức tạp thêm phương trình. Các chính sách "toàn cầu hóa cùng có lợi" từng thúc đẩy Đông Á, đang nhường chỗ cho động lực “tổng bằng không”. Mỹ đã áp dụng chiến lược thương mại "thắng-thua", thể hiện rõ trong các chính sách công nghiệp phòng thủ, lệnh trừng phạt và vũ khí hóa chuỗi cung ứng. Ngành bán dẫn, thường được gọi là "ổ bi" của nền kinh tế hiện đại, đã trở thành điểm nóng mới nhất, với các biện pháp kiểm soát xuất khẩu và trả đũa đe dọa phá vỡ mạng lưới sản xuất toàn cầu.

Đối với Trung Quốc, năm 2025 không chỉ thử thách khả năng phục hồi kinh tế mà còn thử thách khả năng điều hướng môi trường thương mại toàn cầu bị chia cắt. Ý tưởng về một AMF - một giải pháp thay thế cho Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) được thiết kế riêng cho châu Á - đã thu hút sự chú ý trong những năm gần đây, đặc biệt là khi Đông Á đối mặt với áp lực kép của sự bất ổn kinh tế và chủ nghĩa bảo hộ gia tăng.

Nếu được thành lập, AMF có thể giúp ổn định khu vực bằng cách cung cấp thanh khoản trong thời kỳ khủng hoảng, hỗ trợ thương mại khu vực và thúc đẩy đầu tư vào các dự án phát triển bền vững. Đối với Trung Quốc, việc dẫn đầu AMF sẽ mang đến cơ hội củng cố vai trò là một nhà lãnh đạo khu vực.

* Tương lai của “Phép màu Đông Á”

Hội nghị Công tác Kinh tế Trung ương của Trung Quốc đã báo hiệu ý định của chính phủ nhằm thúc đẩy tiêu dùng trong nước và giảm sự phụ thuộc vào xuất khẩu. Tuy nhiên, để đạt được sự chuyển đổi này thì “nói dễ hơn làm”. Việc chuyển đổi từ nền kinh tế do đầu tư dẫn dắt sang nền kinh tế do người tiêu dùng dẫn dắt không chỉ đòi hỏi những thay đổi về chính sách mà còn cả những thay đổi về văn hóa và hành vi.

Trong khi đó, khu vực Đông Á rộng lớn hơn vẫn đang phải vật lộn với di sản của "bẫy thu nhập trung bình". Các nền kinh tế như Thái Lan và Malaysia, từng được coi là những ngôi sao đang lên, đã phải loay hoay để duy trì quá trình chuyển đổi thu nhập cao, ngay cả khi Hàn Quốc và Singapore đã thành công. Đối với khu vực này, năm 2025 có thể là năm trả lời cho câu hỏi bao quát: liệu Đông Á có thể viết nên chương mới cho phép màu kinh tế của mình không?

Năm 2025 đánh dấu thời điểm then chốt cho “Phép màu Đông Á”, với Trung Quốc là trung tâm của quá trình chuyển đổi khu vực rộng lớn hơn. Những thách thức là rất đáng kể: điều hướng căng thẳng địa chính trị, chuyển đổi sang các mô hình tăng trưởng bền vững và thúc đẩy hợp tác khu vực lớn hơn thông qua các sáng kiến như Quỹ Tiền tệ châu Á. Nhưng như lịch sử đã chứng minh, Đông Á phát triển mạnh mẽ nhờ khả năng thích ứng và phục hồi. Liệu khu vực này có thể vượt qua những thách thức này hay không sẽ không chỉ xác định tương lai của khu vực mà còn định hình quỹ đạo của nền kinh tế toàn cầu.

Hằng Linh (P/v TTXVN tại Kuala Lumpur)