Tăng trưởng xanh: Việt Nam đang chuyển mình ra sao?

Dưới đây là bài viết 1000 từ về chủ đề chuyển đổi xanh ở Việt Nam, đảm bảo không sao chép, có dẫn chứng cụ thể, trung lập – khách quan – chính xác.

Việt Nam đang đối mặt với những thách thức nghiêm trọng từ biến đổi khí hậu và cạn kiệt tài nguyên, đặc biệt trong bối cảnh áp lực từ các cam kết quốc tế về trung hòa carbon ngày càng lớn. Trong lộ trình phát triển tới năm 2050, chuyển đổi xanh trở thành yêu cầu tất yếu và là động lực tăng trưởng bền vững mới cho nền kinh tế.

Những bước đi đầu tiên

Từ năm 2021, Chính phủ đã ban hành Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021–2030, tầm nhìn 2050. Chiến lược này đặt mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính trên GDP từ 15% vào năm 2030 đến 30% vào năm 2050 so với năm 2014. Đồng thời, tỷ trọng năng lượng tái tạo trong tổng tiêu thụ năng lượng sơ cấp dự kiến đạt 15–20% vào năm 2030 và 25–30% vào năm 2045.

Để hiện thực hóa các mục tiêu này, Việt Nam đã triển khai một loạt chính sách như hỗ trợ đầu tư vào năng lượng sạch, khuyến khích chuyển đổi sản xuất nông nghiệp hữu cơ, phát triển hạ tầng giao thông công cộng và thúc đẩy kinh tế tuần hoàn. Nhiều địa phương cũng đã xây dựng kế hoạch hành động riêng cho tăng trưởng xanh, như TP.HCM, Đà Nẵng, Quảng Ninh…

Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, tính đến cuối năm 2024, Việt Nam đã thu hút được hơn 16 tỷ USD vốn đầu tư nước ngoài (FDI) vào các lĩnh vực xanh, trong đó năng lượng tái tạo chiếm gần 60%. Tập đoàn LEGO (Đan Mạch) đã đầu tư hơn 1 tỷ USD vào nhà máy sản xuất trung hòa carbon ở Bình Dương, sử dụng hoàn toàn điện mặt trời.

Ngành năng lượng dẫn đầu

Lĩnh vực năng lượng là trọng tâm trong quá trình chuyển đổi xanh. Việt Nam đã vươn lên top 10 quốc gia phát triển năng lượng mặt trời nhanh nhất thế giới. Báo cáo của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) cho thấy đến năm 2023, công suất điện mặt trời lắp đặt tại Việt Nam đã vượt mốc 18 GW, chủ yếu từ các hệ thống điện áp mái và trang trại điện mặt trời quy mô lớn.

Dù vậy, tỷ lệ điện than trong cơ cấu phát điện vẫn chiếm gần 31% vào năm 2024, gây áp lực lớn trong việc thực hiện cam kết đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050. Quy hoạch điện VIII đã đặt ra lộ trình giảm dần điện than sau năm 2030, đồng thời đẩy mạnh điện gió, điện sinh khối và nhập khẩu điện sạch từ Lào.

Tỉnh Ninh Thuận hiện được xem là hình mẫu chuyển đổi năng lượng, với hàng loạt dự án điện gió và điện mặt trời đưa vào vận hành. Đây cũng là địa phương đầu tiên xây dựng Trung tâm nghiên cứu và đào tạo nhân lực về năng lượng tái tạo cấp vùng.

Doanh nghiệp đang thay đổi

Chuyển đổi xanh không chỉ là trách nhiệm của Chính phủ mà còn đòi hỏi sự vào cuộc mạnh mẽ từ doanh nghiệp. Nhiều tập đoàn lớn như Vinamilk, VinFast, Masan hay Samsung Việt Nam đã công bố chiến lược phát triển bền vững, hướng tới giảm phát thải và sử dụng tài nguyên hiệu quả.

VinFast là một ví dụ điển hình khi chuyển đổi hoàn toàn sang sản xuất ô tô điện từ năm 2023, đồng thời xây dựng hệ thống trạm sạc trải dài cả nước. Trong khi đó, Vinamilk đầu tư vào các trang trại bò sữa hữu cơ và áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn trong quản lý chất thải.

Một khảo sát của EuroCham năm 2024 cho thấy hơn 70% doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam đang ưu tiên tiêu chuẩn môi trường, xã hội và quản trị (ESG) trong chiến lược kinh doanh. Đây là tín hiệu tích cực cho thấy môi trường đầu tư xanh tại Việt Nam đang dần hình thành.

Thách thức không nhỏ

Tuy đã đạt được nhiều tiến bộ, quá trình chuyển đổi xanh ở Việt Nam vẫn còn đối mặt với không ít rào cản. Một trong những vấn đề lớn là thiếu cơ chế tài chính xanh rõ ràng. Theo Ngân hàng Thế giới, nhu cầu đầu tư cho hạ tầng bền vững tại Việt Nam giai đoạn 2021–2030 có thể lên tới 368 tỷ USD, trong khi ngân sách nhà nước còn hạn chế.

Bên cạnh đó, nhận thức về chuyển đổi xanh ở cấp địa phương và doanh nghiệp nhỏ còn thấp. Nhiều doanh nghiệp cho biết họ gặp khó khăn trong tiếp cận công nghệ sạch, tiêu chuẩn môi trường và vốn vay ưu đãi. Hệ thống pháp luật cũng chưa hoàn toàn đồng bộ, thiếu các tiêu chí thống nhất về sản phẩm xanh và tiêu chuẩn đánh giá carbon.

Một số ý kiến cho rằng, để tiến nhanh hơn, Việt Nam cần thiết lập cơ chế định giá carbon và sớm triển khai thị trường carbon nội địa – điều đã được đưa vào Luật Bảo vệ môi trường 2020 nhưng vẫn trong giai đoạn thử nghiệm.

Kỳ vọng tương lai

Dù thách thức còn nhiều, quá trình chuyển đổi xanh đang tạo ra những chuyển động tích cực trong nền kinh tế Việt Nam. Đây không chỉ là cơ hội để cải thiện chất lượng môi trường, mà còn là chìa khóa giúp Việt Nam nâng cao năng lực cạnh tranh khi thế giới ngày càng hướng đến tiêu chuẩn carbon thấp.

Theo Bộ Tài nguyên và Môi trường, trong năm 2025, Việt Nam sẽ ưu tiên đầu tư vào hạ tầng chống chịu biến đổi khí hậu, phát triển vùng nguyên liệu xanh cho xuất khẩu và xây dựng cơ chế khuyến khích doanh nghiệp đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực môi trường.

Với sự đồng hành của các tổ chức quốc tế như JICA, AFD, GIZ và Ngân hàng Thế giới, cùng cam kết rõ ràng từ Chính phủ và doanh nghiệp, chuyển đổi xanh ở Việt Nam có nhiều cơ sở để trở thành trụ cột cho mô hình phát triển kinh tế bền vững trong những thập niên tới.

Minh Thành