Nguy cơ gia tăng thuốc lá lậu sau khi tăng thuế với thuốc lá hợp pháp

Các đầu mối sản xuất lớn trong ngành thuốc lá đều là các doanh nghiệp 100% vốn nhà nước.

Quan ngại thuốc lá nhập lậu

Theo mô hình đánh giá tác động của việc điều chỉnh thuế TTĐB đối với thuốc lá của Viện Chiến lược và Chính sách Tài chính (NIF - Bộ Tài chính), sản lượng thuốc lá hợp pháp ở cả 2 phương án tăng thuế trong dự thảo đều giảm mạnh vào năm 2030: thuốc lá hợp pháp giảm 30% ở phương án 1 (tương đương giảm 28 tỷ điếu) và giảm 36% ở phương án 2 (khoảng 31 tỷ điếu) so với năm 2025, trước khi tăng thuế.

Tuy nhiên nghiên cứu của NIF cũng lưu ý, mặc dù sản lượng thuốc lá hợp pháp giảm mạnh nhưng lượng thuốc lá lậu có thể tăng đột biến, đặc biệt là ở phương án 2, lượng thuốc lá lậu có thể tăng lên đến 230% vào năm 2030.

Như vậy với quy mô thuốc lá lậu được dự đoán sẽ tăng mạnh sau khi thuế tăng nhanh, có thể thấy sẽ cần đến một chi phí lớn để gia tăng đấu tranh với làn sóng buôn lậu ồ ạt. Chưa kể, thất thu thuế do thuốc lá lậu có thể lên đến 40 nghìn tỷ đồng vào năm 2030 so với mức 5 - 6 nghìn tỷ đồng hiện tại (theo mô hình của PwC).

Malaysia là một ví dụ điển hình, sau khi nước này tăng thuế TTĐB được cho là khá sốc đối với thuốc lá vào giai đoạn 2014-2015, thuốc lá lậu đã gia tăng đến mức gần 2/3 tổng số thuốc lá bán ở Malaysia vào năm 2020.

Trong thuốc lá lậu có chứa hàm lượng coumarin rất cao, gây ra những tác hại nghiêm trọng đến gan, bàng quang, tim mạch, tăng nguy cơ ung thư.

Đồng thời, nếu thuế TTĐB tăng liên tục hằng năm (không có khoảng thời gian giữa các lần tăng để doanh nghiệp thích ứng) sẽ tạo ra sự mất ổn định trong hoạt động kinh doanh của toàn ngành thuốc lá. Các doanh nghiệp không có thời gian và nguồn lực để tái cơ cấu sản phẩm, chuyển đổi máy móc, vùng trồng nguyên liệu…

Đặc biệt, nông dân trồng thuốc lá sẽ chịu ảnh hưởng khi sản lượng thuốc lá hợp pháp giảm, nông dân không chỉ mất đi nguồn thu nhập chính mà còn đối mặt với nguy cơ phải bỏ hoang đất đai hoặc chuyển đổi sang những cây trồng khác mà họ chưa có kinh nghiệm.

Giải pháp tránh lãng phí

Tăng thuế TTĐB đối với các mặt hàng như thuốc lá là chủ trương đúng đắn của Nhà nước nhằm điều tiết sản xuất và tiêu dùng đối với sản phẩm có hại cho sức khỏe cũng như tăng thu ngân sách Nhà nước. Để chính sách hiệu quả cần có những giải pháp đi kèm, tính toán hợp lý về mức tăng, lộ trình thực hiện phù hợp để hỗ trợ doanh nghiệp thuốc lá có thời gian thích nghi, ổn định sản xuất, nâng cao chất lượng sản phẩm.

Mặt khác, cần cân nhắc yếu tố về nguồn lực, tài sản Nhà nước đã đầu tư cho ngành thuốc lá để tránh lãng phí, và các đối tượng khác như sinh kế của nông dân vùng trồng nguyên liệu, các doanh nghiệp phụ trợ...

Ông Hồ Lê Nghĩa, Chủ tịch Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam đề xuất cần cân nhắc kỹ lưỡng phương án thực hiện. “Chúng tôi cho rằng phương án tăng thuế phù hợp với tình hình thực tiễn hiện nay là áp dụng phương pháp hỗn hợp với lộ trình tăng dần. Hiệp hội đề xuất tăng 2.000 đồng/bao vào năm 2026, 2.000 đồng/bao vào năm 2028 và thêm 2.000 đồng/bao vào năm 2030, nhằm tạo ra một lộ trình phù hợp giúp giảm thiểu tác động tiêu cực tới ngành và thị trường”, ông nhấn mạnh.

Kết hợp với đó là các giải pháp đồng bộ về chống buôn lậu, đặc biệt là qua các tuyến biên giới phía Nam, chọn địa bàn trọng điểm, tuyến đường trọng điểm để tổ chức đấu tranh, triệt phá. Đồng thời, cần có chính sách hỗ trợ lực lượng chức năng trong thực hiện nhiệm vụ phòng, chống buôn lậu.

Cùng với đó, cần có chính sách hỗ trợ sản xuất, đặc biệt là với nông dân trồng nguyên liệu để chuyển đổi sản xuất phù hợp. Hỗ trợ sản xuất và nâng cao nhận thức xã hội, không chỉ giúp đạt được mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội mà còn thể hiện tinh thần chống lãng phí mà Đảng và Nhà nước đã đề ra.

Anh Thư