Người nông dân biến cây gấc hóa 'vàng xanh'

Hành trình “sống còn” với gấc

Anh Đoàn Văn Chung là người đầu tiên trồng cây gấc ở xã Vinh Quang. Chia sẻ về cơ duyên đến với cây gấc, anh Chung cho biết, qua phương tiện truyền thông anh biết được mô hình trồng gấc ở tỉnh Thái Bình mang lại hiệu quả cao cho người nông dân. Ban đầu, anh ươm 500 bầu gấc bản địa. Thế nhưng, nhận thấy giống gấc này năng suất kém, lõi mỏng, ít tinh dầu, vợ chồng anh không ngần ngại phá bỏ toàn bộ, chấp nhận mất trắng.

Anh Đoàn Văn Chung, Giám đốc HTX Nông nghiệp Dịch vụ và Thương mại Chung Tín.

Không lùi bước trước thất bại, anh Chung quyết định thay đổi chiến lược. Anh tìm kiếm và đưa về loại gấc lai với những đặc tính vượt trội: vỏ mỏng, lõi dày và hàm lượng tinh dầu cao. Sau một năm kỳ công chăm sóc, chờ ngày hái quả ngọt. Nhưng rồi, tai ương ập đến: vợ anh ốm nặng, phải nằm viện dài ngày, khiến toàn bộ số gấc đã thu hoạch cất trữ trong kho hư hỏng, đành ngậm ngùi đổ bỏ. Cú sốc này khiến vợ chồng anh mất trắng hàng trăm triệu đồng, tưởng chừng như đã gục ngã.

Thế nhưng, ý chí "sống còn" với cây gấc đã thôi thúc vợ chồng anh Chung một lần nữa bắt tay làm lại. Và rồi, cây gấc đã không phụ lòng người, mang về cho gia đình anh nguồn thu nhập ổn định. Nhìn về cơ ngơi bạc tỷ được tạo dựng từ bao nỗ lực, anh Chung không giấu nổi niềm tự hào. "Lúc mới làm, cả làng chửi bảo rằng tôi bị điên, bị dở, không một ai tin quả gấc bán ra tiền. Nhưng ba năm sau, vợ chồng tôi đã kiếm được tiền thật từ cây gấc", anh Chung chia sẻ đầy tự tin.

Thấy được hiệu quả kinh tế rõ rệt, anh Chung bắt đầu ấp ủ ý định vận động bà con cùng trồng gấc. Thế nhưng, con đường ấy không hề dễ dàng. “Ai cũng cười tôi, bảo: “Một cây còn để quả thối rụng đầy gốc, trồng nhiều bán cho ai?”. "Chẳng ai tin tôi, tôi chỉ có thể vận động người thân trong gia đình và những người bạn thân thiết" - anh Chung bộc bạch kể về những ngày đầu đầy khó khăn.

Cán bộ Chi cục trồng trọt BVTV (Sở Nông nghiệp và Môi trường) kiểm tra mã vùng trồng gấc của HTX Nông nghiệp Dịch vụ và Thương mại Chung Tín tại thôn Quang Hải, xã Vinh Quang.

Anh Chung chia sẻ, trồng gấc khá đơn giản và không đòi hỏi nhiều công chăm sóc. Chi phí đầu tư ban đầu cho mỗi ha gấc khoảng hơn 100 triệu đồng (gồm cọc bê tông, giàn, giống, phân bón...), nhưng các năm tiếp theo sẽ giảm đáng kể. Đặc biệt, cây gấc có tuổi thọ dài, cho phép thu hoạch liên tục ít nhất trong 15 năm chỉ với một lần trồng. Mỗi năm, gấc cho thu hoạch một vụ kéo dài từ cuối tháng 10 đến hết tháng Giêng năm sau, với năng suất trung bình 20-25 tấn quả/ha. Với giá thu mua 20.000 đồng/kg, mỗi hecta gấc mang lại hơn 400 triệu đồng/năm.

Từ những hoài nghi ban đầu, đến nay, mô hình trồng gấc của gia đình anh Chung đã nhanh chóng lan tỏa nhờ hiệu quả kinh tế rõ rệt. Nhiều người dân trong thôn và các xã lân cận đã đến học hỏi và làm theo. Đến nay, toàn huyện Chiêm Hóa có trên 120 ha gấc, tập trung tại các xã Kim Bình, Vinh Quang, Tri Phú, Tân Thịnh… Riêng xã Vinh Quang có hơn 30 ha. Cây gấc đã và đang trở thành cây làm giàu bền vững cho bà con nơi đây.

Nâng tầm giá trị

Không chỉ dừng lại ở việc chuyển đổi cây trồng, anh Chung còn tự mày mò tìm đầu ra ổn định cho sản phẩm. Từ năm 2015, gia đình anh đã chuyên tâm vào việc thu mua và sơ chế màng gấc sấy khô để bán cho các cơ sở chiết xuất tinh dầu tại Hưng Yên, Thái Nguyên, Bắc Giang. Hoạt động này không chỉ mang lại nguồn thu nhập ổn định mà còn định hình thị trường tiềm năng cho cây gấc, mở đường cho những bước phát triển lớn hơn.

Anh Đoàn Văn Chung (phải) hướng dẫn người lao động bóc tách quả gấc.

Với khát vọng mở rộng sản xuất và tạo dựng chuỗi giá trị bền vững, năm 2020, anh Chung đã đứng ra thành lập HTX Nông nghiệp Dịch vụ và Thương mại Chung Tín với 10 thành viên, chuyên về trồng, thu mua và chế biến gấc. Đây là một bước ngoặt quan trọng, biến nỗ lực cá nhân thành sức mạnh tập thể.

Dưới sự dẫn dắt của anh Chung, HTX Chung Tín đã không ngừng đầu tư và đổi mới, đầu tư hàng tỷ đồng xây dựng xưởng, lắp đặt kho đông lạnh và hệ thống lò sấy bằng điện nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm và tối ưu hóa quy trình. Hệ thống này không chỉ giúp sản phẩm gấc khô đạt chất lượng cao hơn mà còn tạo ra việc làm thời vụ ổn định cho khoảng 30 -40 lao động địa phương, góp phần cải thiện đời sống. Vào mùa vụ, HTX thu mua bình quân 300 - 400 tấn gấc quả mỗi năm từ các hộ dân trong và ngoài xã.

Anh Chung tự hào chia sẻ, các sản phẩm chủ lực của HTX như màng gấc khô và tinh dầu gấc được khách hàng đánh giá rất cao, thậm chí "cung không đủ cầu". Hiện tại, HTX có ba sản phẩm chính: tinh dầu gấc, màng gấc khô và lõi gấc đông lạnh, đa dạng hóa sự lựa chọn và tăng giá trị cho quả gấc.

Mục tiêu lớn của HTX Chung Tín là xây dựng thương hiệu sản phẩm gấc, đồng thời mở rộng và duy trì ổn định vùng nguyên liệu. Để hiện thực hóa, HTX đã ký kết hợp đồng liên kết trồng và bao tiêu sản phẩm gấc cho các hộ có nhu cầu trên địa bàn tỉnh. Các hộ dân không chỉ được đảm bảo đầu ra mà còn được hỗ trợ kỹ thuật, ứng trước giống, phân bón vi sinh và khấu trừ vào sản phẩm sau thu hoạch. Ngoài ra, HTX còn ký hợp đồng liên kết thu mua gấc tươi với các công ty, doanh nghiệp chế biến thực phẩm, tạo đầu ra luôn ổn định cho cây gấc.

Nguyên liệu gấc được sơ chế, bản quản trong kho lạnh.

Anh Hoàng Đức Văn, thôn Bản Sao, xã Tri Phú, một thành viên tích cực của HTX Chung Tín, là minh chứng cho hiệu quả kinh tế từ cây gấc. Với hơn 1 ha gấc, gia đình anh thu hoạch trung bình trên 20 tấn quả/năm, đạt doanh thu hơn 100 triệu đồng và thu lãi gần 50 triệu đồng. Anh Văn còn chủ động tham gia thu mua gấc từ các hộ dân trong và ngoài xã, đảm bảo nguồn nguyên liệu ổn định cho HTX.

Niềm vui lớn nhất của HTX trong năm 2024 là 1,5 ha diện tích trồng gấc tại thôn Quang Hải, xã Vinh Quang đã được cấp mã số vùng trồng. Đây là một dấu mốc quan trọng, là "giấy thông hành" giúp tăng sức cạnh tranh và nâng cao giá trị sản phẩm của HTX, đồng thời là điều kiện tiên quyết để nông sản có thể xuất khẩu ra thị trường quốc tế.

Trong thời gian tới, HTX Chung Tín sẽ tiếp tục phát triển vùng nguyên liệu và nâng cao chất lượng để đưa sản phẩm gấc trở thành sản phẩm OCOP của địa phương, xây dựng thương hiệu vững mạnh để đáp ứng yêu cầu của doanh nghiệp trong nước và hướng tới chinh phục các thị trường khó tính trên thế giới. Đồng thời, anh Chung cũng nghiên cứu sản xuất sấy vỏ gấc, tận dụng 100% sản phẩm từ quả gấc.

Anh Đoàn Văn Chung, người nông dân dám nghĩ dám làm, đã thổi luồng sinh khí mới vào cây gấc dân dã, biến nó thành "mỏ vàng xanh" tại xã Vinh Quang. Từ bàn tay trắng, anh không chỉ làm giàu cho bản thân mà còn trở thành ngọn hải đăng thắp sáng con đường làm giàu cho nhiều hộ dân trong vùng. Câu chuyện của anh là minh chứng sống động cho tinh thần đổi mới, khát vọng vươn tầm quốc tế của nông sản Việt.

Bàn Thanh