Ngôi chùa Khmer có cổng độc đáo nhất miền Tây và nghề tạo ra 'báu vật'

Kiến trúc độc đáo và 'sân chim' trong sân chùa

Tỉnh Trà Vinh nổi tiếng với những ngôi chùa Khmer có kiến trúc độc đáo. Mỗi ngôi chùa có nét đặc trưng riêng, được xây dựng công phu với những hoa văn trang trí tỉ mỉ, tinh xảo và lộng lẫy.

Đối với bà con Khmer, chùa không chỉ là nơi thực hiện tín ngưỡng tâm linh mà còn là nơi sinh hoạt văn hóa cộng đồng. Một trong những ngôi chùa nổi tiếng bậc nhất ở Trà Vinh là chùa Hang, tọa lạc tại huyện Châu Thành.

Chùa Hang ở tỉnh Trà Vinh. Ảnh: T.X

Chùa Hang có tên chính thức là Wat Kompong Ch'rây. Do cổng chính của chùa được xây dựng giống như hang động nên người dân quen gọi là chùa Hang. Đây là ngôi chùa Khmer cổ ở Trà Vinh.

Khởi nguyên, chùa Hang quay mặt về hướng đông, nhìn ra dòng sông Long Bình, nơi có bến ghe xuồng gần bên gốc đa để bà con phum sóc tiện lên chùa nghe kinh, lễ Phật, nên có tên Wat Kompong Ch'rây (chùa Bến Cây đa). Sau đó, chùa làm thêm một cổng phụ phía tây, quay ra tỉnh lộ 36 (nay là quốc lộ 54).

Cổng phụ này có dạng tam quan mái vòm, tường dày tới 8m, thành hình 2 hang nhỏ 2 bên, hang lớn ở giữa, nên có thêm tên chùa Hang.

Cổng chùa dạng hang vòm không chỉ là công trình kiến trúc nghệ thuật tạo sự khác biệt với các chùa Khmer còn lại trong tỉnh mà còn ẩn chứa giá trị lịch sử tôn giáo sâu sắc.

Cổng vào chùa Hang. Ảnh: T.X

Du khách đi qua cổng chùa độc đáo là tới khuôn viên chùa rộng hơn 7ha xanh mát, với nhiều cây sao, dầu… cổ thụ trăm năm tuổi, thân to một người ôm không xuể. Đặc biệt, trên những tán lá, các loài chim, cò làm tổ dày đặc. Mỗi sáng sớm hay chiều tối, những đàn chim, cò bay lượn khắp nơi, tiếng kêu và tiếng vỗ cánh huyên náo cả chốn thiền môn.

Hòa thượng Thạch Suông - trụ trì đời thứ 23 của chùa Hang - cho biết chùa được thành lập năm 1637. Thuở trước, nơi này có rất nhiều dơi. Ban ngày, chúng treo mình lủng lẳng trên cây, chạng vạng thì bay rợp trời đi tìm thức ăn. Năm 1968, trong sự kiện Tết Mậu Thân, chùa bị bom đạn tàn phá nặng nề. Từ đó, đàn dơi bỏ đi, không thấy quay về.

Sau ngày thống nhất đất nước, năm 1977, các sư thầy chung sức phục dựng lại chùa và trồng cây. Khoảng 3 năm sau, chim cò bắt đầu về xây tổ.

"Khi chim cò quần tụ về chùa, các sư và bà con trong phum sóc cho đó là điềm lành nên chung tay bảo tồn, tạo điều kiện tốt nhất để chúng sinh sản, phát triển" - hòa thượng Thạch Suông nói.

Chánh điện của chùa Hang nhìn từ trên cao. Ảnh: T.X

Chim cò sinh sống làm tổ trên các cây cổ thụ trong chùa Hang. Ảnh: T.X

Hiện nay, hàng ngàn cá thể chim cò cùng nhau nương nhờ nơi cửa Phật. Nhiều nhất là cò trắng, cò cổ đỏ, diệc và thậm chí một số loài quý hiếm nằm trong sách đỏ, như chim cổ rắn, cũng thỉnh thoảng bay về.

Nhiều năm sống gần gũi với con người nên chúng rất dạn dĩ. Mỗi ngày, khi các sư thầy hành lễ thì chúng cũng như tham dự vào buổi cầu kinh, niệm Phật.

Nghề điêu khắc độc đáo trong chùa

Cũng như những ngôi chùa Khmer khác, chùa Hang không chỉ là điểm thờ tự, tín ngưỡng mà còn là nơi học tập, giáo dục đạo đức, bảo tồn văn hóa nghệ thuật truyền thống của người Khmer.

Đặc biệt, sức hấp dẫn của ngôi chùa này đối với du khách gần xa chính ở xưởng điêu khắc gỗ hoạt động hơn 30 năm, với nhiều sản phẩm tạo được tiếng vang trên thị trường mỹ nghệ Việt Nam.

Sư cả Thạch Suông bên tác phẩm được tạo hình từ gốc cổ thụ. Ảnh: T.X

Khuôn viên chùa phòng trưng bày những tác phẩm điêu khắc độc đáo như chim muông, động vật, người nông dân.

Hòa thượng Thạch Suông kể, trong một chuyến đi thăm chùa ở huyện Cầu Kè (Trà Vinh), ông ấn tượng với một nghệ nhân biến những gốc cây thành bàn ghế, giường tủ có giá trị.

Từ đó, ông nảy sinh ý tưởng tận dụng các gốc cây cổ thụ từng bị bom đạn tàn phá và chết đã lâu để làm đồ mỹ nghệ. Năm 2002, xưởng điêu khắc được thành lập, chùa mời nghệ nhân Thạch Buôl đến chế tác và giảng dạy.

Ban đầu chỉ có 4 sư theo học. Dần dần, nhiều sư và thanh niên đồng bào Khmer xung quanh cũng đến học. Đến nay, hơn 100 người đã thạo nghề điêu khắc gỗ. Hơn 1.000 tác phẩm đã ra đời, tiếng tăm chùa vang xa khắp miền Tây.

Dấu ấn điêu khắc của các sư thầy ở chùa Hang là giữ nét tự nhiên bộ rễ cây, không ngâm hóa chất hoặc luộc chín. Các nghệ nhân nương theo hình thù tự nhiên của cây, làm theo cảm xúc thăng hoa.

Có tác phẩm nhỏ gọn nhưng cũng có loại đồ sộ dài hàng chục mét, nặng vài tấn đặt tại các đền đài, khách sạn lớn. Phần lớn các tác phẩm mang đậm dấu ấn nghệ thuật tạo hình truyền thống của người Khmer Nam bộ.

Một sư của chùa Hang tạo hình tượng Phật. Ảnh: T.X

Ông Sơn Sóc (50 tuổi, ngụ TP Trà Vinh) cho biết được học và làm nghề điêu khắc ở chùa Hang hơn 20 năm trước. Ông còn là người truyền nghề cho rất nhiều nhà sư trong chùa.

Một trong tác phẩm “để đời” của ông là "Nhất Long Giang", đã được xác lập kỷ lục châu Á.

“Với tác phẩm này, tôi đã cùng 4 sư lành nghề ở chùa miệt mài điêu khắc gần 2 năm trời từ nguyên gốc cây dầu cổ thụ trên 300 năm tuổi, nặng 8,7 tấn.

Mặt trước khắc 12 con giáp, xung quanh là 12 chim bồ câu biểu tượng cho sự hòa bình và thịnh vượng. Trung tâm mặt trước là chiếc đồng hồ lớn có hình ảnh bản đồ Việt Nam với đủ các quần đảo, biểu tượng quảng trường Ba Đình và hình ảnh cổng chào Trà Vinh… Xung quanh đồng hồ là hình ảnh 12 con chim lạc, biểu tượng cho việc truyền tải văn hóa của người Việt.

Mặt sau của tác phẩm điêu khắc 70 loài vật sống ở 3 khu vực trên cạn, dưới nước và trong không gian. Các hình ảnh này biểu tượng cho sự giàu có của thiên nhiên cũng như nhắc nhở về ý thức bảo tồn tài nguyên và những loài vật quý hiếm” - ông miêu tả.

Mặt trước tác phẩm “Nhất Long Giang” được các nhà sư của chùa Hang tạo nên. Ảnh: T.L.

Mặt sau tác phẩm “Nhất Long Giang”. Ảnh: T.L

Ngoài ra, kim đồng hồ chỉ 11h30 trên tác phẩm tượng trưng cho thời khắc chiến thắng lịch sử ngày 30/4/1975, khi lá cờ cách mạng tung bay trên dinh Độc Lập, đánh dấu Chiến dịch Hồ Chí Minh toàn thắng, thống nhất đất nước.

Hiện nay, rất nhiều tác phẩm nghệ thuật điêu khắc gỗ được trưng bày khắp không gian chùa Hang, thu hút du khách đến chiêm ngưỡng và chụp ảnh.

Hoài Thanh