Ngã ba Cò Nòi ngày ấy

Di tích lịch sử Ngã ba Cò Nòi.

Ngã ba Cò Nòi là nút giao giữa Quốc lộ 13A (nay là Quốc lộ 37) và đường 41 (nay là Quốc lộ 6), thuộc địa phận xã Cò Nòi, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La. Từ Ngã ba Cò Nòi lên Chiến trường Điện Biên Phủ là con đường độc đạo. Trong kháng chiến chống Pháp, cả phía ta và địch đều coi Ngã ba Cò Nòi là nút giao thông quan trọng bậc nhất, được ví như “yết hầu” trên tuyến lửa. Thực dân Pháp ỷ thế có sức mạnh không quân, ném bom, bắn phá nhằm biến Ngã ba Cò Nòi thành “bãi lầy” hòng cắt đứt con đường vận tải, tiếp tế vũ khí, lương thực... của ta cho Chiến trường Điện Biên Phủ.

Ông Thái Văn Sáu là cựu thanh niên xung phong (TNXP) thời kỳ kháng chiến chống Pháp và trực tiếp tham gia giữ vững huyết mạch giao thông tại Ngã ba Cò Nòi trong Chiến dịch Điện Biên Phủ, hiện đang sống tại tổ 7, phường Pom Hán, thành phố Lào Cai. Dù đã ở tuổi 93 nhưng khi được hỏi về quá trình tham gia Chiến dịch Điện Biên Phủ năm xưa, ông vẫn minh mẫn, hào hứng kể về sự kiện lịch sử hào hùng này. Ông Sáu cho biết: Lúc bấy giờ, tổ chức Đoàn Thanh niên Cứu quốc Việt Nam (Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh ngày nay) đã tuyên truyền, giác ngộ đoàn viên, thanh niên ở nhiều địa phương tình nguyện tham gia lực lượng TNXP Cứu quốc. Ngày 1/3/1954, tôi chính thức gia nhập lực lượng TNXP Cứu quốc và được biên chế vào Đại đội 410 thuộc Đội TNXP 40.

Tác giả trò chuyện với cựu thanh niên xung phong Thái Văn Sáu, người trực tiếp tham gia phục vụ Chiến dịch Điện Biên Phủ.

Ngày 2/3/1954, tạm biệt gia đình và người thương, ông Sáu cùng đồng đội nhận lệnh hành quân ngược lên Tây Bắc phục vụ Chiến dịch Điện Biên Phủ. Hành trang mang theo ngoài tình yêu và nỗi nhớ quê nhà là khát vọng của tuổi trẻ muốn được đóng góp sức mình cho cuộc kháng chiến đánh đuổi thực dân Pháp xâm lược. Trong chặng đường đi bộ qua các địa phương, đến mỗi trạm dừng nghỉ, toàn lực lượng TNXP được học tập nâng cao nhận thức theo lời Bác Hồ dạy TNXP: “Không có việc gì khó/Chỉ sợ lòng không bền/ Đào núi và lấp biển/Quyết chí ắt làm nên” (đây là 4 câu thơ Bác tặng Liên phân đội TNXP 312 làm đường tại xã Cẩm Giàng, huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn, ngày 28/3/1951).

Những lời dạy của Bác thật sâu sắc, thấm đượm tinh thần lạc quan và niềm tin vào tuổi trẻ. Sau 10 ngày vượt suối băng rừng, đến chiều 12/3/1954, Đội TNXP 40 đã tập kết tại một khu rừng để ổn định nơi ăn, chỗ ở. Tối hôm đó sinh hoạt toàn Đội, chỉ huy quán triệt đây là địa điểm đơn vị sẽ cắm chốt lâu dài, có thể đến khi kết thúc chiến dịch. Từ nơi đóng quân, các TNXP chỉ mất nửa giờ đi bộ là đến địa điểm hằng ngày phải đối mặt với bom đạn của địch trên tuyến đường hướng lên Điện Biên với tên gọi Ngã ba Cò Nòi.

Với quyết tâm bảo vệ thông suốt con đường huyết mạch, tại Ngã ba Cò Nòi luôn thường trực khoảng 1.000 người thuộc Đội 34 và Đội 40. Ông Sáu không thể quên ngày đầu ra quân (13/3/1954), Đội 34 và 40 phải đối mặt với sự đánh phá ác liệt của địch. Không quân Pháp chia thành nhiều đợt ném bom bắn phá xuống Ngã ba Cò Nòi, tuy vậy, chúng không thể ngăn được những đôi chân trần rắn chắc, đôi tay nhanh thoăn thoắt, đôi mắt sáng của lực lượng TNXP...

Sau mỗi loạt bom đạn, lực lượng TNXP lại nhanh chóng triển khai đội hình với các vật dụng từ cuốc, xẻng và đốt đuốc để thông đường trước khi trời sáng. Những ngày mưa to gió lớn, mặt đường có nhiều ổ sình lầy nhưng các đội viên vẫn cố gắng khắc phục làm tạm lối tránh cho người và xe vượt qua. Mệnh lệnh của chiến trường lúc này là “Địch phá đường thì ta lấp, ta mở mà đi; quyết giữ lấy đường mà đi”. Trong thời gian làm nhiệm vụ ở Ngã ba Cò Nòi, lực lượng TNXP luôn nêu cao tinh thần “Tất cả cho tiền tuyến”, “Tất cả để chiến thắng”, chấp nhận gian khổ, hy sinh để chiến dịch nhanh giành thắng lợi. Dưới mưa bom, lửa đạn, lực lượng TNXP ở Ngã ba Cò Nòi vẫn hiên ngang, dũng cảm làm nhiệm vụ, đảm bảo mạch máu giao thông liên tục thông suốt trên tuyến lửa. Quá trình phục vụ chiến dịch có hơn 100 TNXP thuộc Đội 34 và Đội 40 hy sinh tại ngã ba này...

Ngã ba Cò Nòi từng là trọng điểm đánh phá của thực dân Pháp trong quá trình chuẩn bị cho Chiến dịch Điện Biên Phủ.

Ông Sáu kể tiếp cho chúng tôi nghe điều đặc biệt trong ngày 7/5/1954. Ngày ấy, đội viên TNXP vẫn nhận nhiệm vụ ra hiện trường san lấp hố bom, sửa mặt đường như thường nhật. Một điều rất kỳ lạ là trên toàn tuyến im bặt tiếng máy bay địch gầm rú, không phải nghe tiếng bom nổ, tiếng đạn cày xới mặt đất. Mọi người bảo nhau lâu rồi TNXP và người dân ở Ngã ba Cò Nòi mới được một ngày bình yên. Hiếm hoi lắm, anh chị em TNXP mới được tận hưởng một giấc ngủ ngon sau ngày lao động mệt nhọc. Đang say giấc nồng, đến rạng sáng 8/5/1954, chỉ huy đơn vị phát lệnh báo động tập hợp toàn đơn vị với hàng ngũ chỉnh tề rồi loan tin Chiến dịch Điện Biên Phủ toàn thắng. Lúc này niềm vui trào dâng thật khó tả, không ai bảo ai, toàn đơn vị TNXP Đội 34 và Đội 40 cùng nhau đốt mấy đống lửa to, người gõ bát, người gõ xoong, nồi, chảo... mừng chiến thắng.

Ông Sáu khoe tấm Huy hiệu Chiến sĩ Điện Biên.

Sau Chiến thắng Điện Biên Phủ, Đội TNXP 40 của ông Sáu được lệnh chuyển về Hà Nội nhận nhiệm vụ chuẩn bị sân bãi, cơ sở vật chất tổ chức Lễ duyệt binh mừng chiến thắng và đón Bác Hồ cùng Chính phủ từ Chiến khu Việt Bắc trở về Thủ đô. Tại Hà Nội, Đội TNXP 40 cũng tổ chức Lễ mừng công và đội viên Thái Văn Sáu cùng nhiều đội viên đã được vinh dự nhận Huy hiệu Chiến sĩ Điện Biên dịp này. Đến ngày 16/11/1955, ông Sáu cùng 41 đội viên được Tổng đội TNXP cấp giấy chứng nhận hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ và được chuyển sang tham gia phát triển kinh tế, làm việc tại Mỏ Apatit Lào Cai…

Chiến dịch lịch sử Điện Biên Phủ thắng lợi, Ngã ba Cò Nòi đi vào lịch sử như một huyền thoại. Để ghi nhớ công ơn các liệt sĩ TNXP tại Ngã ba Cò Nòi, năm 2000, tỉnh Sơn La phối hợp với Trung ương Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh khởi công xây dựng Đài Tưởng niệm liệt sĩ TNXP. Ngày 7/5/2002, công trình được khánh thành và đến 29/4/2004 được xếp hạng Di tích lịch sử quốc gia.

Chia tay ông Thái Văn Sáu, chúng tôi thầm liên tưởng: Nếu tượng đài Di tích lịch sử Ngã ba Đồng Lộc (Hà Tĩnh) là dấu ấn đậm nét của lực lượng TNXP Việt Nam trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước vĩ đại thì Tượng đài Di tích lịch sử Ngã ba Cò Nòi là nơi khắc ghi mốc son lịch sử của lực lượng TNXP Cứu quốc Việt Nam trong kháng chiến chống Pháp, viết nên khúc tráng ca bất tử trong Chiến dịch Điện Biên Phủ.

Tuấn Lợi