NATO điêu đứng vì ông Trump

Tổng thống Mỹ Donald Trump mới đây đã đưa ra những yêu sách khiến NATO choáng váng, và giờ đây các thành viên của liên minh này đang loay hoay tìm cách ứng phó.

Các đồng minh đang cân nhắc dùng ngân sách eo hẹp của họ làm sau để vừa đối phó với Nga và níu kéo ông Trump quan tâm đến châu Âu. Tuy nhiên, hầu hết các nước châu Âu cùng với Canada không thể tăng mạnh ngân sách quốc phòng trong ngắn hạn - ngay cả khi đó là điều Trump muốn.

“Tôi không nghĩ nhiều quốc gia sẽ cam kết chi 5% vì phần lớn tốc độ tăng chi tiêu mà bạn có thể thực hiện phụ thuộc rất nhiều vào tình hình kinh tế của bạn”, Karen Pierce, Đại sứ sắp mãn nhiệm của Anh tại Mỹ cho biết.

Nhiều thập kỷ cắt giảm ngân sách sau Chiến tranh Lạnh đã khiến châu Âu phải vật lộn để tìm thêm tiền để tái trang bị cho quân đội của họ. Điều này càng trở nên cấp bách hơn khi Moscow đang mạnh nhất kể từ khi Liên Xô sụp đổ và Washington đe dọa sẽ giảm bớt các cam kết an ninh của mình đối với châu Âu.

Ông Pete Hegseth, Bộ trưởng Quốc phòng mới của Mỹ, đã đến châu Âu với lời cảnh báo nghiêm khắc đó. “Chúng tôi cũng ở đây hôm nay để bày tỏ trực tiếp và rõ ràng rằng những thực tế chiến lược khắc nghiệt ngăn cản Mỹ tập trung chủ yếu vào an ninh của châu Âu”, ông phát biểu hôm thứ Tư, tại trụ sở NATO tại Brussels, đồng thời nói thêm rằng người châu Âu sẽ phải “chấp nhận an ninh thông thường”.

NATO chia rẽ

Yêu cầu của ông Trump đang chia các quốc gia châu Âu trong NATO thành ba nhóm, Camille Grand, cựu trợ lý tổng thư ký NATO, hiện là thành viên chính sách lỗi lạc tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại châu Âu, nhận xét.

Một “nhóm tương đối nhỏ” bao gồm các quốc gia vùng Baltic và Ba Lan đã chi gần 5% GDP cho quốc phòng để đối phó với Nga và sẵn sàng “trả giá” để níu kéo ông Trump.

Theo Giedrimas Jeglinskas, một cựu trợ lý tổng thư ký NATO khác hiện là người đứng đầu Ủy ban An ninh và Quốc phòng của quốc hội Litva, con số 5% không phải là “quá hoang đường”.

“Ở biên giới phía đông của NATO, tôi nghĩ điều đó có lý”, ông nói.

Một nhóm thứ hai bao gồm các quốc gia Bắc Âu và Vương quốc Anh. Ngân sách quốc phòng của họ đã vượt quá 2% GDP và họ “sẵn sàng xem xét các mục tiêu là 2,5, 3 hoặc thậm chí 3,5%, vì nó phù hợp với phân tích của họ về tình hình địa chính trị”, Grand nói. Tuy nhiên, ông nói thêm, “họ sẽ không mù quáng nói đồng ý với 5%”.

Nhóm thứ ba “đông nhất“, miễn cưỡng hơn trong việc tăng mạnh chi tiêu vì lý do ngân sách hoặc vì nhận thức của họ về mối đe dọa. Những người chậm tăng chi tiêu vẫn đang cảm thấy một số áp lực.

Bỉ, hiện ở mức 1,3% GDP, đã cam kết đạt 2,5% vào năm 2034. Thủ tướng Italy Giorgia Meloni - một đồng minh thân cận của ông Trump, người chỉ chi 1,57 GDP cho quốc phòng - đã đưa ra kế hoạch đạt được mục tiêu của NATO vào năm 2027 thay vì năm 2028.

Nhưng một số nhà ngoại giao EU đã cảnh báo rằng những chia rẽ sâu sắc về chi tiêu cuối cùng có thể dẫn đến sự phẫn nộ của những nước chi tiêu lớn đối với những người được cho là “ké cẩm”.

Ivars Ījabs, một thành viên người Latvia của Nghị viện châu Âu thuộc nhóm Renew Europe tự do, cho biết điều này càng đúng hơn nếu chính quyền Trump quyết định chia rẽ và chinh phục, đặc biệt là bằng cách liên kết chi tiêu quốc phòng với thuế quan. “Điều gì sẽ xảy ra khi các đối tác Mỹ của chúng tôi đưa ra những thỏa thuận hấp dẫn với một số quốc gia thân thiện như Hungary hoặc Ý? Điều tương tự cũng áp dụng cho chi tiêu quốc phòng”.

Chi tiêu đang tăng lên

Tổng thư ký NATO Mark Rutte cho biết mục tiêu chi tiêu mới được quyết định tại hội nghị thượng đỉnh tháng 6 tại The Hague có thể sẽ “cao hơn 3%”. Nhưng việc đáp ứng nhu cầu 5% của Trump sẽ gây ra những vấn đề lớn cho các nhà thầu quốc phòng không thể sản xuất đủ xe tăng, máy bay chiến đấu và đạn pháo.

“Nếu chúng ta chi 5% cho quốc phòng ngày hôm nay, ngành công nghiệp châu Âu sẽ không thể hấp thụ được số tiền này. Chúng ta phải suy nghĩ về điều đó”, Bộ trưởng Quốc phòng Italy Guido Crosetto nói với các phóng viên tại Warsaw vào tháng trước.

Mối lo ngại đó không chỉ giới hạn ở châu Âu.

“Chúng ta nói nhiều về 2% [nhưng] tôi quan tâm nhiều hơn đến năng lực công nghiệp để hấp thụ mức đầu tư cần thực hiện”, Bộ trưởng Đổi mới, Khoa học và Công nghiệp Canada, François-Philippe Champagne, nói với POLITICO trong chuyến thăm Washington vào đầu tháng này.

“Hãy xem xét năng lực công nghiệp của chúng ta hiện nay”, Champagne nói. “Chúng ta có thể sản xuất bao nhiêu tàu ngầm? Chúng ta có thể sản xuất bao nhiêu tàu khu trục? Chúng ta có thể sản xuất bao nhiêu máy bay? Chúng ta có thể sản xuất bao nhiêu nhiên liệu đẩy? Đó thực sự là vấn đề”.

Mặc dù ông Trump không đề cập đến điều đó, nhưng Mỹ đang phải đối mặt với những vấn đề tương tự. Mỹ chi khoảng 3,4% GDP cho quốc phòng, tương đương khoảng 850 tỷ đô la. Các nhà sản xuất vũ khí của Mỹ đã phải đối mặt với những hạn chế về năng lực để đáp ứng nhu cầu của Lầu Năm Góc cũng như các đồng minh của Mỹ.

Theo Trung tâm Đánh giá Chiến lược và Ngân sách, để đạt được mục tiêu 5% sẽ cần ngân sách hàng năm là 1.500 tỷ đô la.

Nhiều quốc gia NATO đang phải đối mặt với giới hạn ngân sách. Ngay cả Estonia và Litva cũng đã tuyên bố rằng họ sẽ không thể tăng chi tiêu lên 5% GDP nếu không có tiền của EU, trong khi Ba Lan, Italy và các nước khác muốn thay đổi các quy tắc của EU để họ có thể tăng ngân sách quốc phòng mà không vi phạm giới hạn thâm hụt và nợ của khối.

Ngay cả mục tiêu 3% cũng sẽ đòi hỏi rất nhiều tiền mặt. Đối với Pháp - hiện có ngân sách quốc phòng là 50,5 tỷ euro, cao hơn một chút so với 2% GDP - việc tăng thêm 1 điểm phần trăm GDP sẽ tương đương với 30 tỷ euro mỗi năm cho quân đội. Và chính phủ nước này đã bên bờ vực sụp đổ với mức thâm hụt lên tới 6,6% GDP vào năm 2025, cao hơn gấp đôi so với tiêu chuẩn của EU.

Mỹ rút khỏi NATO?

Chính quyền của Donald Trump đã khiến các nhà lãnh đạo châu Âu choáng váng vào tuần trước, làm dấy lên tin đồn không rõ nguồn gốc rằng ông đang "cân nhắc" việc rút Mỹ khỏi Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO), hiệp ước quân sự ràng buộc Mỹ và châu Âu kể từ năm 1949.

Các cuộc đàm phán tại Ả Rập Saudi giữa các quan chức Nga và Mỹ, cùng với các bình luận của Phó Tổng thống JD Vance tại Hội nghị An ninh Munich, đã làm dấy lên lo ngại rằng mối quan hệ của Mỹ với châu Âu có thể suy yếu khi Washington theo đuổi chương trình nghị sự mang tính dân tộc chủ nghĩa hơn.

Các cuộc đàm phán ở Saudi, mà châu Âu không tham gia, đã khiến các nhà lãnh đạo châu Âu lo lắng. Trước khi được bầu làm tổng thống nhiệm kỳ hai vào năm 2024, Trump đã chỉ ra một tương lai có khả năng lạnh giá hơn với các cường quốc châu Âu, do sự chênh lệch giữa các liên minh về chi tiêu quân sự.

Ông Trump đã nói gì về NATO?

Tại một cuộc mít tinh ở Nam Carolina vào tháng 2 năm 2024, ông Trump cho biết ông đã phát biểu tại hội nghị thượng đỉnh NATO rằng Mỹ sẽ không bảo vệ các đồng minh NATO nếu họ không tăng chi tiêu quốc phòng.

"Tôi đã nói: 'Mọi người đều phải trả tiền.' Họ nói: 'Ồ, nếu chúng tôi không trả tiền, các ông vẫn sẽ bảo vệ chúng tôi chứ?' Tôi đã nói: 'Hoàn toàn không'. Họ không thể tin vào câu trả lời".

Hiến chương của NATO nêu rõ nếu một quốc gia NATO bị xâm lược thì tất cả các thành viên khác, bao gồm cả Mỹ, có nghĩa vụ phải coi cuộc xâm lược đó như thể đó là một cuộc tấn công vào chính họ.

Ông Trump tiếp tục ám chỉ rằng ông sẽ "khuyến khích" Nga làm "bất cứ điều gì họ muốn" nếu nước này tấn công một đồng minh NATO khác chưa đáp ứng các cam kết chi tiêu.

Ông Trump quan tâm đến Dự án chiến lược Ấn Độ Dương

Trong khi làm cho các nước NATO quay cuồng vì tiền, ông Trump lại hướng đến hàng loạt các sáng kiến với các đối tác ở Hành lang Ấn Độ - Trung Đông - châu Âu.

Theo tuyên bố chung do Ấn Độ và Mỹ đưa ra sau cuộc gặp giữa Tổng thống Trump và Thủ tướng Ấn Độ Modi tại Washington DC, hai nhà lãnh đạo sẽ kích hoạt các sáng kiến mới theo nhóm Quad và triệu tập các đối tác từ Hành lang Ấn Độ - Trung Đông - châu Âu và Nhóm I2U2 để công bố các sáng kiến mới.

Tuyên bố cho biết Thủ tướng Modi và Tổng thống Trump đã khởi động một diễn đàn song phương mới, Dự án chiến lược Ấn Độ Dương, và sẽ công bố các sáng kiến hợp tác mới trên khắp Tây Ấn Độ Dương, Trung Đông và Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.

Sự kiện này diễn ra vào thời điểm Tổng thống Trump đã nói về việc rút khỏi các nhóm và sáng kiến đa phương, như Thỏa thuận khí hậu Paris, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và đe dọa các nước thuộc Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) bằng cách yêu cầu họ chia sẻ gánh nặng tài chính. Các nguồn tin nhận định điều này có nghĩa là Trump có cách tiếp cận chiến lược với các sáng kiến sẽ đầu tư.

Đài Hà Nội