'Nam dược trị Nam nhân', triết lý sâu sắc của Đại danh y Tuệ Tĩnh - người đặt nền móng cho nền y học cổ truyền Việt Nam

Đại danh y Tuệ Tĩnh - người đặt nền móng cho nền y học cổ truyền Việt Nam

Danh y Tuệ Tĩnh (1330 - ?) tên thật là Nguyễn Bá Tĩnh, người làng Nghĩa Phú, huyện Cẩm Giàng (tỉnh Hải Dương). Lên 6 tuổi, ông đã mồ côi cha mẹ và được nhà chùa đón về nuôi dạy. Ông được đặt pháp danh là Tiểu Huệ, biệt danh là Huệ Tĩnh, bắt đầu chuyên chú vào việc học chữ và học cả nghề thuốc giúp việc chữa bệnh cho dân nghèo trong vùng.

Năm 22 tuổi (1351), dù thi đỗ Hoàng giáp nhưng ông đã khước từ việc làm quan và dành trọn vẹn thời gian để nghiên cứu giáo lý, lấy vườn chùa làm nơi sản xuất thuốc và chữa bệnh cho nhân dân.

Chân dung Thiền sư, Đại danh y Tuệ Tĩnh. Ảnh: Bảo tàng Lịch sử Quốc gia.

Tuệ Tĩnh là thiền sư, một nhà y dược học nổi tiếng của Việt Nam. Ông đã xây dựng nền móng của y học nước nhà với truyền thống chữa bệnh bằng thuốc Nam, xây dựng phong trào trồng thuốc ở gia đình, vườn chùa và thu trữ thuốc theo thời vụ, chủ động phòng bệnh, tận dụng thảo dược thiên nhiên để chữa bệnh cho nhân dân.

Không chỉ nghiên cứu y dược chữa bệnh cho người dân, ông còn truyền dạy cho nhân dân cách kiếm các loại cây chữa những bệnh thông thường trồng trong vườn nhà, chùa làng để sử dụng khi cần thiết.

Thường xuyên chứng kiến những trận dịch lớn cướp đi mạng sống của những người dân nghèo khó, ông đã nghiên cứu dược liệu và chủ động việc trồng thuốc, tiếp tục thu thập những phương thuốc quý trong dân gian, lập y xá ngay tại các ngôi chùa để chữa bệnh bằng những bài thuốc, phương pháp đơn giản cứu chữa cho người bệnh nghèo.

Theo các tài liệu, ông đã tham gia xây dựng được 24 ngôi chùa và xây dựng những nơi này thành các cơ sở chữa bệnh, cứu sống được nhiều người. Với sự tận tâm của ông, phong trào trồng cây thuốc Nam ngày càng được truyền bá rộng rãi. Nhiều gia đình tự trồng thuốc và biết cách chữa bệnh đơn giản.

Năm ông 55 tuổi, vua nhà Trần phái Tuệ Tĩnh đi sứ nhà Minh (Trung Quốc). Do có tài năng chữa khỏi bệnh cho Tống Vương Phi (vợ vua Minh), vua Minh phong ông là Thái y - Thiền sư và giữ lại làm việc ở Viện Thái y. Một thời gian sau, ông mất tại Giang Nam.

Theo truyền ngôn, lúc lâm chung, thiền sư Tuệ Tĩnh có trăng trối rằng: "Về sau có ai bên nước Nam sang, nhớ cho hài cốt tôi về với". Gần ba trăm năm sau, Tiến sĩ Nguyễn Danh Nho là người cùng làng Nghĩa Phú được nhà vua cử đi sứ Trung Quốc. Khi đi qua mộ Tuệ Tĩnh đã cho người dập bia, về nước thuê thợ khắc bia rồi cho về quê. Tiến sĩ Nguyễn Danh Nho đã cùng dân làng Nghĩa Phú dựng đền thờ Tuệ Tĩnh tại quê nhà để ghi nhớ công lao Đại danh y - Thiền sư đã trọn đời hy sinh vì sự nghiệp cao cả chữa bệnh cứu người.

Di sản quý báu cho nền y học dân tộc

Qua kinh nghiệm bản thân và sưu tầm nghiên cứu, thiền sư Tuệ Tĩnh đã tổng hợp biên soạn Y dược học cổ truyền trong những tác phẩm lớn là "Nam dược thần hiệu" và "Hồng nghĩa giác tư y thư".

Trong bộ "Nam dược thần hiệu", Tuệ Tĩnh đã nêu lên được nguyên nhân, bệnh lý và chứng trạng của từng bệnh trong điều kiện Việt Nam, xây dựng nghiệm phương và truyền phương để trị liệu. Đây là phương pháp trị liệu khoa học, đơn giản, đại chúng và rất dễ áp dụng và đặc biệt là trong các đơn thuốc đó hầu hết là thuốc Nam rất sẵn có ở mọi miền đất nước. Ngoài ra, Tuệ Tĩnh còn dùng các phương pháp trị bệnh bằng thức ăn, vật lý trị liệu như xoa bóp, chườm, cứu…

Bìa cuốn sách "Nam dược thần hiệu" của thiền sư Tuệ Tĩnh. Ảnh: Tư liệu

Cuộc đời, sự nghiệp cũng như y đức của thiền sư Tuệ Tĩnh đã trở thành tấm gương sáng trong lịch sử y học dân tộc. Ông đã để lại cho hậu thế những di sản quý báu trên nhiều lĩnh vực, đóng góp cho kho tàng tri thức y dược học dân tộc cùng với tinh thần tự tôn dân tộc, lòng yêu quê hương, đất nước.

Những tác phẩm nổi tiếng của danh y Tuệ Tĩnh bên cạnh kiến thức y lý cổ truyền sâu sắc, những kinh nghiệm phong phú về sử dụng thuốc Nam còn có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, đó là xây dựng nền y dược học trên tinh thần tự cường dân tộc.

Noi gương danh y Tuệ Tĩnh, đội ngũ thầy thuốc Việt Nam luôn trau dồi y đức, phát triển y thuật, kế thừa và phát triển y dược cổ truyền dân tộc kết hợp với y học hiện đại, xây dựng nền y dược Việt Nam khoa học, dân tộc, đại chúng, phục vụ sự nghiệp chăm sóc và bảo vệ sức khỏe nhân dân.

Vân Anh