Ma Nhai - miên mật ký ức đá

Từ buổi đầu tiên tôi lên núi, rồi lang thang qua mọi ngóc ngách hang động, nhìn lên bốn bề vách núi và rồi cũng chả rõ tự khi nào, nhãn quan tôi tưởng như in lại từ rong rêu đá núi này lắm lắm những câu thơ. Thơ chữ Hán, thơ chữ Nôm, thơ chữ Quốc ngữ. Người ta khắc chạm từ thời xưa cho đến thơ thời nay. Chữ nghĩa có nơi thật nghiêm cẩn, cũng có nơi ngoằn ngoèo xuất thần đôi câu. Nhưng cũng có nơi lăng nhăng lít nhít thượng vàng hạ cám. Có thể xem đấy là ghi chép của những giây phút bốc đồng bông phèng, lại cũng có thể đấy là những sáng tác vội vàng tức cảnh sinh tình của khách du lãm. Nói theo kinh nghiệm dân gian "nhìn mặt bắt hình dong", ta cũng có thể nhìn vào những dòng chữ Hán, chữ Nôm khắc chạm trên các vách đá cao kia ẩn giấu các giá trị văn hóa được ký gửi vào đá núi Ngũ Hành Sơn như một ước mơ, một khát vọng vĩnh hằng.

Ma Nhai Ngũ Hành Sơn có nhiều giá trị về lịch sử - văn hóa Ảnh: HẢI ĐỊNH

Những ngày đầu xuân, tôi lại về với Ngũ Hành Sơn. Trong nhiều địa chỉ du xuân, Vọng Hải Đài là nơi tôi thường dừng lại lâu hơn cả. Có thể vì bên cạnh Vọng Hải Đài đá núi, thi sĩ Phạm Hầu đã tạc vào ngàn năm một "Ma Nhai" - Vọng Hải Đài - thơ lấp lánh những hồi quang. Khi đối diện cùng sự thâm nghiêm ẩn tàng những niềm bí mật, từ các hang động đá núi, ta có thể nghe ra một thứ thanh âm u trầm huyền ảo. Chính những âm thanh vi diệu ấy có khả năng trả lời cho ta điều muốn hỏi. Có điều, ta không thể nào hiểu hay giải mã được hết những ẩn ngữ, mật ngữ dáng dấp kỳ bí siêu nhiên kia. Và vì vậy, bước chân đi như có một lực hút huyền nhiệm mê hoặc một cách lạc thần!

Tuồng như chỉ mỗi cái cửa đá phía Đông hòn Thủy này là gió thổi qua ào ạt, hun hút rõ tiếng nhất. Gió chen nhau từng ngọn, từng luồng, dào dạt những thanh âm, ném tung những chiếc lá lượn lờ bay về phía thăm thẳm rồi mất hút. Khoảnh khắc đó, từ vô thức, tôi lại ngâm tràn thơ của Phạm Hầu thi sĩ như hòa âm cùng tiếng lá lao xao: "Đưa tay ra vẫy ngoài vô tận. Chẳng biết xa lòng có những ai?".

Câu hỏi hư vô như là gửi cho ngàn gió thổi, cho núi non siêu hình huyền ảo một sắc trời xuân! Đứng trên Ngũ Hành Sơn nghe gió vọng qua chưa bao giờ cạn tiếng, dư ba ấy liệu có tiếng người xưa hòa trong gió bay theo về? Hỏi như thế có thể là từ vọng tưởng mà ra. Nhưng người xưa thì quả đã từng qua đây và thơ ấy đã khảm khắc vào thời gian, đã làm đẹp cho một vùng danh thắng Ngũ Hành Sơn danh bất hư truyền, giúp cho con người ta hiểu ra mọi thẩm giá từ thực nghiệm đến siêu việt. Ví như Ma Nhai tại vùng danh thắng này - những khoảnh khắc người xưa đã chạm trổ vào vách núi từng hang động năm ba câu thơ, câu văn chữ Hán, chữ Nôm. Vâng, chỉ là khoảnh khắc của ngày xa xưa thôi, ấy thế mà góp nhặt bây giờ trở thành Di sản tư liệu thuộc chương trình Ký ức thế giới khu vực châu Á - Thái Bình Dương.

Nói tới Ma Nhai, tôi lại nghĩ đến vùng biển Quảng Ninh trên đất Bắc - nơi ngọn núi Truyền Đăng còn lưu lại bút tích bài thơ chữ Hán bất hủ của vua Lê Thánh Tông khắc vào vách núi. Từ bài thơ huyền thoại này, núi Truyền Đăng được thay tên đổi họ thành núi Bài Thơ. Liệu có quá lắm không khi nghĩ rằng trên thế giới này, hiếm có nơi đâu có một tượng đài thơ cao chót vót độc đáo như thế.

Ngũ Hành Sơn không như núi Truyền Đăng, cho dù các Ma Nhai - những chuỗi chữ Hán Nôm khắc trên vách núi nơi đây - còn lưu lại dấu tích ngự bút và của các danh thần, quan lại triều đình cho tới các nhà sư... Cả tên gọi Ngũ Hành Sơn cũng có từ thời vua Minh Mạng, trước đó còn gọi là núi Non Nước. Chính các vị vua triều Nguyễn từng vãn cảnh nơi đây đã góp sức cùng thiên nhiên xây dựng, tôn tạo cảnh quan nơi này.

Ma Nhai là hệ thống gồm 78 văn bản bằng chữ Hán - Nôm khắc trên vách đá, hang động của danh thắng Ngũ Hành Sơn. Ảnh: HẢI ĐỊNH

Truyền thuyết về một con rồng biển sinh nở một nàng công chúa bay về trời, những mảnh vỡ của quả trứng rồng đã hóa thành 5 ngọn núi: Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ tạo dựng nên một Ngũ Hành Sơn lung linh truyền thuyết. Hơn 500 năm về trước, trên đường mở đất phương Nam, cũng chính vị vua đã khắc thơ mình trên vách núi Truyền Đăng - ông vua thi sĩ ấy, một lần dừng chân ở phía Nam đèo Hải Vân đã hướng mắt về phía Đồng Long (mà ngày nay là Đà Nẵng) rồi ngẫu hứng ngâm vang những dòng thơ xuyên suốt con đường mở cõi: "Tam canh dạ tỉnh Đồng Long nguyệt. Ngũ cố phong canh Lộ Hạc thuyền" (Đêm khuya trăng rọi Đồng Long. Thuyền buôn Lộ Hạc chập chùng sóng khua - NNT dịch).

Du xuân trên Ngũ Hành Sơn là cảm nhận những huyền nhiệm còn lưu ngấn tích trên các vách núi, trên thổ nhưỡng, trên sông nước... Đại sư người Trung Hoa Thích Đại Sán, vào thế kỷ 17 đã được Chúa Hiển Tông - Nguyễn Phước Chu mời sang thăm. Khi trèo lên đỉnh Ngũ Hành Sơn cổ ngoạn, nhìn cảnh đẹp của núi non và trời bể mênh mang, máu huyết nghệ sĩ trong tâm thức thiền sư bùng vỡ thành thơ. Có ai ngờ khoảnh khắc ấy đã trở thành lời trăm năm! "Mắt ngắm biển khơi xanh thăm thẳm. Chân giày giậm cát trắng phau phau...".

Bài thơ đó đến nay cũng đã ngót hơn 300 năm rồi. Và đó cũng là dấu ấn khảm khắc của một vị cao tăng nước ngoài đầu tiên chạm trổ thơ mình vào danh thắng Ngũ Hành Sơn. Tôi chắc đây là một trong những Ma Nhai đậm nét nhất trong hồ sơ danh thắng Ngũ Hành Sơn - Đà Nẵng được công nhận là Di sản Tư liệu thuộc chương trình Ký ức thế giới khu vực châu Á - Thái Bình Dương bởi sự độc đáo hiếm hoi của nó.

Đi giữa mùa xuân Ngũ Hành Sơn thì vẫn là ngọn Kim Sơn như cái chuông khổng lồ úp trên bờ sông Cổ Cò. Đặc biệt, vào ngày 19-2 âm lịch hằng năm, tại chùa Quán Thế Âm dưới chân Kim Sơn sẽ diễn ra lễ hội Quán Thế Âm. Đây cũng là lễ hội được Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch công nhận là 1 trong 15 lễ hội cấp quốc gia. Và rồi Mộc Sơn, Thủy Sơn, Hỏa Sơn, Thổ Sơn... bốn bề đá núi. Năm mảnh vỏ trứng của con rồng truyền thuyết nghìn xưa, có ai biết mỗi ngày chính núi non linh thiêng ấy đắp cho Ngũ Hành Sơn cao lên trong tâm hồn mọi người.

Vọng tưởng hay là gì tôi không rõ lắm, bỗng dưng tôi nghe ra tiếng thơ người xưa hào sảng vang ngân cùng sóng biển rì rầm dưới chân núi: "Đà dương dao vọng nhật đông biên/ Đảo dữ thương mang lộ kỷ thiên" (Biển Đà Nẵng vọng về phương Đông/ Đảo cồn lớp lớp đường thiên lý - thơ Cao Bá Quát). Theo cách hiểu nào đó về ý nghĩa thời gian thì đấy cũng là một thứ "Ma Nhai" - thứ thanh âm linh thiêng của vùng thắng tích Ngũ Hành Sơn đang đánh thức từng quá vãng chứng minh cho sức sống của cái đẹp trường tồn.

NGUYỄN NHÃ TIÊN