Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam: Tinh hoa văn hóa Việt, rạng danh thế giới

Niềm tự hào

Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam là một trong những lễ hội lớn và quan trọng nhất của người dân Nam Bộ, đặc biệt là ở An Giang. Lễ hội không chỉ mang đậm giá trị văn hóa, tín ngưỡng, mà còn thể hiện sự giao thoa của các nền văn hóa trong khu vực. Năm 2001, lễ hội được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) công nhận là lễ hội cấp quốc gia. Năm 2014, lễ hội được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Năm 2023, Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam được vinh danh là “Hoạt động văn hóa tiêu biểu Châu Á - Thái Bình Dương”.

Ngày 4/12/2024, tại Kỳ họp thứ 19, của Ủy ban Liên Chính phủ Công ước 2003 về bảo vệ Di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO diễn ra tại Cộng hòa Paraguay, Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam của Việt Nam chính thức được UNESCO ghi danh vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Đây là một trong 66 đề xuất được xem xét trong kỳ họp này và là Di sản văn hóa phi vật thể thứ 16 của Việt Nam được UNESCO ghi danh. Như vậy, tại vùng đất Nam Bộ, ngoài đờn ca tài tử là di sản được UNESCO đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể đại diện nhân loại (năm 2013) thì Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam là di sản thứ hai và là lễ hội truyền thống đầu tiên của vùng đất phương Nam được đón nhận vinh dự này.

Lãnh đạo tỉnh, TP. Châu Đốc dự lễ rước tượng Bà Chúa Xứ núi Sam

Việc Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam An Giang được UNESCO vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại là một minh chứng hùng hồn cho giá trị toàn vẹn, xác thực và nổi bật mang tầm quốc tế của di sản độc đáo này. Đây không chỉ là niềm vinh dự to lớn của Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân các dân tộc tỉnh An Giang, mà còn là niềm tự hào chung của cả dân tộc Việt Nam. Sự kiện này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong việc quảng bá, giới thiệu những giá trị văn hóa tiêu biểu, đặc sắc về vùng đất và con người An Giang đến bạn bè trong nước và quốc tế. Việc di sản được vinh danh càng góp phần khẳng định sự đa dạng, phong phú và giàu giá trị của văn hóa dân tộc Việt Nam trong quá trình phát triển và hội nhập với thế giới.

Lễ hội độc đáo

Trưởng ban Quản trị lăng miếu núi Sam Nguyễn Phúc Hoan cho biết, truyền thuyết kể rằng, cách đây hơn 200 năm, núi Sam còn hoang vu, dân làng lên núi phát hiện pho tượng cổ ngồi trên bệ đá sa thạch. Trong thời gian đó, quân Xiêm thường xuyên quấy nhiễu nước ta, có lần chúng lên đỉnh núi Sam thì gặp pho tượng cổ này. Dù nhiều lần ra sức khiêng tượng xuống núi, nhưng cố gắng thế nào cũng không thể di chuyển tượng được nên phải bỏ lại. Dân làng thấy vậy nên có ý muốn “thỉnh” tượng xuống núi để gìn giữ và phụng thờ. Bao nhiêu tráng đinh lực điền được huy động vẫn không sao nhấc pho tượng lên được. Các bô lão trong làng cầu khấn thì có một bé gái đang đùa giỡn bỗng dưng ngồi lại, mặt đỏ bừng, đầu lắc lư mách bảo: “Hãy chọn 9 cô gái đồng trinh để đưa bà xuống núi”. Lạ thay, 9 cô gái khiêng tượng Bà đi một cách nhẹ nhàng. Xuống đến chân núi, tượng bỗng nặng trịch, không nhấc lên nổi. Dân làng hiểu rằng Bà muốn ngự nơi đây, nên đã lập miếu thờ. Ban đầu, miếu Bà được xây dựng đơn sơ bằng tre lá, sau nhiều lần trùng tu, miếu bà mới được hoàn chỉnh và khang trang như hiện nay.

Theo Phó Chủ tịch Thường trực UBND TP. Châu Đốc Trần Quốc Tuấn, Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam là lễ hội truyền thống được giữ gìn và thực hành qua nhiều thế hệ tại Châu Đốc. Lễ hội mang đậm bản sắc văn hóa của cư dân vùng Tây Nam Bộ và hoạt động văn hóa tâm linh của cư dân địa phương, mang tính cộng đồng cao. Đồng thời, thể hiện bản sắc và sự kế tục của cộng đồng người Việt trong tiến trình giao lưu tiếp biến văn hóa với cộng đồng người các dân tộc Khmer, Hoa, Chăm...

Lễ hội thu hút đông đảo người dân, du khách

Mỗi năm, Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam được tổ chức gồm có phần lễ và phần hội. Những năm gần đây, phần lễ được thực hiện theo nghi thức truyền thống nhưng về nội dung và hình thức được đầu tư nâng chất theo hướng tạo điều kiện để du khách, người dân cùng tham gia, như: Chương trình may áo Bà; lễ phục hiện rước tượng Bà từ bệ đá Bà ngự trên đỉnh núi Sam và kết thúc tại sân khấu miếu Bà; chương trình nấu nước tắm Bà; lễ tắm Bà; lễ thỉnh sắc ông Thoại Ngọc Hầu từ lăng mộ về miếu Bà; lễ túc yết và xây chầu; lễ chánh tế; lễ hồi sắc - đưa sắc ông Thoại Ngọc Hầu từ miếu Bà về lăng mộ. Phần hội có lễ khai hội thường tổ chức vào đêm trước lễ tắm Bà, chương trình sinh động với nhiều tiết mục như sân khấu hóa. Ngoài ra, UBND TP. Châu Đốc còn tổ chức các hoạt động vui chơi, giải trí hấp dẫn phục vụ du khách.

Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Bí thư Tỉnh ủy An Giang Lê Hồng Quang cho rằng, các hoạt động “thực hành”, lễ hội đã “trao truyền” đến thế hệ hôm nay hiểu biết thêm về phong tục tập quán, đạo đức, giao tiếp xã hội từ những câu chuyện của quá trình khẩn hoang, mở cõi, bảo vệ vùng đất phương Nam của Tổ quốc, quan niệm về thế giới quan, nhân sinh quan của tiền nhân... Qua đó, góp phần giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ về lòng yêu nước, yêu quê hương, trân trọng giá trị nguồn cội.

“Tự hào và phấn khởi khi Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam được UNESCO ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Bên cạnh niềm vinh dự lớn lao, việc này cũng đặt ra trách nhiệm nặng nề cho Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân TP. Châu Đốc trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản. Chúng tôi cam kết sẽ chung sức, đồng lòng, nỗ lực hết mình để thực hành, bảo tồn và phát huy giá trị di sản lễ hội. Tin tưởng rằng, với sự chung tay góp sức của cả cộng đồng, Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam sẽ mãi là niềm tự hào của người dân Châu Đốc nói riêng, An Giang và cả nước chung, tiếp tục là điểm đến hấp dẫn của du khách trong và ngoài nước” - Bí thư Thành ủy Châu Đốc Lâm Quang Thi bày tỏ.

THU THẢO