Lan tỏa không khí lễ hội

Lễ giỗ Đức ông Nguyễn Hữu Cảnh, thành phố Biên Hòa được lập hồ sơ khoa học, đề nghị ghi danh vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Ảnh:C.T.V

Giữa bối cảnh công nghệ phát triển và xu hướng chuyển đổi số lan rộng, việc ứng dụng công nghệ vào bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa, trong đó có lễ hội đang được Đồng Nai quan tâm, nỗ lực thực hiện số hóa.

Số hóa dữ liệu lễ hội - xu hướng tất yếu

Đồng Nai là địa phương có nhiều lễ hội lớn như: Lễ hội chùa Ông, Lễ hội đình Tân Lân, Lễ hội làm Chay miếu Tổ sư, Lễ hội đua thuyền, Lễ Giỗ Đức ông Nguyễn Hữu Cảnh ở thành phố Biên Hòa; Lễ hội Sayangva và Sayangbri của đồng bào Chơro ở thành phố Long Khánh và các huyện Thống Nhất, Vĩnh Cửu, Cẩm Mỹ, Long Thành; Lễ cúng Yang Bơnơm của đồng bào Mạ, thị trấn Định Quán; Lễ hội Lồng tồng của đồng bào Tày, Nùng ở xã Thanh Sơn, huyện Định Quán… Đây là những lễ hội truyền thống được tổ chức quy mô, thu hút sự quan tâm của chính quyền địa phương và các tầng lớp nhân dân.

Vài năm trở lại đây, Đồng Nai đã triển khai nhiều giải pháp bảo tồn, phát huy giá trị lễ hội. Trong đó, nhiều lễ hội đã được xây dựng phương án, lập phiếu và tổ chức điều tra khảo sát, phân loại các loại hình lễ hội, lập biểu thống kê, khảo sát tại địa phương; thu thập thông tin tư liệu, hình ảnh, tổ chức hội thảo, tọa đàm, đánh giá số liệu thu thập. Đặc biệt, một số lễ hội: chùa Ông, làm Chay… đã ứng dụng công nghệ, giới thiệu trên website, mạng xã hội với hình ảnh, video, tư liệu phong phú, cập nhật liên tục, giúp người dân và du khách có thể theo dõi lịch trình và ý nghĩa từng hoạt động.

Trưởng ban Trị sự di tích miếu Tổ sư Trương Lâm Thủy cho biết, Lễ hội làm Chay miếu Tổ sư, phường Bửu Long, thành phố Biên Hòa nhiều năm qua đã được ghi hình, phát sóng trực tiếp (live stream) trên Facebook, YouTube, giúp người dân không thể tham gia trực tiếp vẫn có thể hòa mình vào không khí lễ hội. Đây là lễ hội lớn của người Hoa bang Hẹ ở Biên Hòa - Đồng Nai đã và đang được duy trì, thực hành và quảng bá. Không chỉ là nhịp cầu giao lưu lịch sử, văn hóa mà lễ hội còn thể hiện tinh thần nhân văn sâu sắc, gắn kết cộng đồng và gìn giữ giá trị truyền thống.

“Hiện nay, Lễ hội làm Chay miếu Tổ sư đã được ngành văn hóa lập hồ sơ, đề nghị ghi danh vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2025. Đây không chỉ là niềm vui, niềm tự hào của cộng đồng dân cư ở địa phương mà còn là cơ hội để quảng bá và bảo tồn một di sản văn hóa độc đáo của vùng đất Đồng Nai, Nam Bộ” - ông Thủy chia sẻ.

Không chỉ các lễ hội có quy mô lớn được tổ chức tại thành phố Biên Hòa, những lễ hội của đồng bào dân tộc thiểu số như Sayangva, Sayangbri của người Chơro hay Lễ hội Lồng tồng của người Tày, Nùng tại các huyện và thành phố Long Khánh cũng đang từng bước được số hóa dữ liệu. Các hình ảnh, tư liệu về trang phục, nghi lễ, điệu múa truyền thống của đồng bào đã và đang được Bảo tàng Đồng Nai ghi hình, xây dựng phim tư liệu… góp phần lan tỏa giá trị văn hóa của các lễ hội.

Chủ tịch Hội Khoa học lịch sử Đồng Nai Trần Quang Toại cho hay: “Không chỉ bảo tồn trên cơ sở dữ liệu hóa bằng các hình thức ghi âm, ghi hình mà ngành văn hóa Đồng Nai thời gian qua còn phối hợp với ngành Giáo dục mời các già làng, nghệ nhân trình diễn tác phẩm văn hóa để học sinh dân tộc hiểu biết được giá trị văn hóa của dân tộc mình như tổ chức Lễ hội Sayangva, trình diễn kỹ thuật làm rượu cần, các món ăn truyền thống… Đây là việc làm có ý nghĩa thiết thực trong phát huy và lan tỏa giá trị của di sản”.

Đặc biệt, tại một số di tích nơi diễn ra các lễ hội truyền thống như: Lễ Giỗ Đức ông Nguyễn Hữu Cảnh; Giỗ tổ Hùng Vương tại Đền thờ Quốc tổ Hùng Vương (thành phố Biên Hòa) đã được ngành văn hóa, địa phương ứng dụng công nghệ thực tế ảo xây dựng tour tham quan và thực hiện mã QR. Trong đó, tour tham quan thực tế ảo 360 Di tích quốc gia Đền thờ, mộ Nguyễn Hữu Cảnh đã mô phỏng nghe nhìn về di tích, cho phép người dân và du khách được nghe thuyết minh, nhìn xung quanh theo mọi hướng, giống như trong đời thực mà không cần hướng dẫn viên.

Giữ gìn bản sắc, lan tỏa văn hóa trong kỷ nguyên số

Mặc dù đã đạt được những kết quả khả quan, việc số hóa dữ liệu lễ hội ở Đồng Nai vẫn còn gặp không ít khó khăn và thách thức. Theo Sở Văn hóa, thể thao và du lịch, nguồn kinh phí đầu tư cho công tác bảo tồn, phát huy giá trị di tích và các lễ hội hàng năm còn hạn chế, do đó ảnh hướng rất lớn đến các hoạt động số hóa lễ hội. Dù đã có sự quan tâm từ các cấp quản lý, nhưng ngân sách dành cho số hóa lễ hội vẫn còn nhiều hạn chế trong khi chi phí để xây dựng kho dữ liệu số, đầu tư thiết bị số hóa, bảo trì hệ thống rất lớn. Điều này khiến việc ứng dụng dữ liệu số hóa vào quảng bá, nghiên cứu và phục vụ du khách chưa đạt hiệu quả cao.

Lễ hội đua thuyền truyền thống sông Đồng Nai năm 2025 diễn ra tại thành phố Biên Hòa. Ảnh: L.Na

Bên cạnh đó, quá trình số hóa không chỉ đơn thuần là quét tài liệu hay quay phim, chụp ảnh mà còn đòi hỏi chuyên môn cao về bảo tồn văn hóa và công nghệ số. Tuy nhiên, lực lượng thực hiện công tác này ở Đồng Nai vẫn còn hạn chế, phần lớn những người làm công tác văn hóa tại địa phương chưa được đào tạo chuyên sâu về kỹ thuật số hóa dữ liệu, ứng dụng công nghệ AI, VR trong bảo tồn di sản. Ngoài ra, việc truyền dạy lễ hội chủ yếu vẫn dựa trên hình thức truyền miệng và kinh nghiệm dân gian, chưa có nhiều tư liệu số hóa đầy đủ.

Để vượt qua những thách thức trên, tiến sĩ Nguyễn Văn Quyết, Chủ tịch Hội Hữu nghị Việt Nam - Nhật Bản tỉnh cho rằng, Đồng Nai cần có chiến lược dài hạn, kết hợp giữa bảo tồn truyền thống và ứng dụng công nghệ số. Trong đó, cần xây dựng hệ thống dữ liệu số tập trung, đồng bộ. Tăng cường đào tạo nguồn nhân lực chuyên môn, kết hợp với các viện nghiên cứu, trường đại học để phát triển đội ngũ có hiểu biết sâu về cả di sản văn hóa lẫn công nghệ số; đẩy mạnh huy động vốn xã hội hóa, kêu gọi sự tham gia của cộng đồng và doanh nghiệp…

“Số hóa dữ liệu lễ hội ở Đồng Nai cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các đơn vị quản lý văn hóa, cộng đồng địa phương và các chuyên gia công nghệ. Một khi được triển khai bài bản, đây sẽ là cơ hội lớn để bảo tồn và lan tỏa giá trị lễ hội truyền thống, đồng thời thúc đẩy phát triển du lịch văn hóa” - tiến sĩ Nguyễn Văn Quyết nói.

Số hóa dữ liệu lễ hội không chỉ là xu hướng mà còn là giải pháp thiết thực để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống trong thời đại mới. Với những nỗ lực đã và đang triển khai, Đồng Nai đang từng bước khẳng định vị thế của mình trong việc kết hợp hài hòa giữa truyền thống và hiện đại, đưa di sản văn hóa đến gần hơn với cộng đồng, góp phần xây dựng một nền văn hóa số phong phú và bền vững.

My Ny

Phó chủ tịch UBND thành phố Biên Hòa NGUYỄN XUÂN THANH:

Giáo dục truyền thống, gắn kết cộng đồng từ tổ chức các lễ hội truyền thống ở Biên Hòa

Hàng năm, trên địa bàn Biên Hòa diễn ra nhiều lễ hội tại các di tích văn hóa, lịch sử; một số lễ hội được tổ chức quy mô, thu hút đông đảo nhân dân và du khách tham gia. Việc ứng dụng công nghệ số quảng bá lễ hội được địa phương, Ban trị sự các di tích nơi diễn ra lễ hội quan tâm. Bên cạnh tổ chức, thành phố cũng đẩy mạnh công tác thanh tra, kiểm tra việc thực hiện nếp sống văn minh trước, trong và sau lễ hội, đảm bảo thực hiện đúng các quy định, giúp người dân tham gia lễ hội vui tươi, an toàn, ý nghĩa. Qua đó, giáo dục đạo lý uống nước nhớ nguồn, tạo sự gắn kết giữa các thành viên trong cộng đồng, tôn vinh truyền thống văn hóa Đồng Nai.

Thạc sĩ PHAN ĐÌNH DŨNG, Ban Văn nghệ dân gian, Hội Văn học nghệ thuật Đồng Nai:

Truyền thông sinh động hơn về lễ hội và di sản văn hóa phi vật thể

Từ năm 1998, trên cơ sở thực hiện Nghị quyết của Đảng về xây dựng văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, Đồng Nai đã phục dựng, tổ chức nhiều lễ hội truyền thống trước đây bị mai một. Ngành văn hóa quan tâm nghiên cứu về di sản văn hóa phi vật thể, trong đó các công trình biên soạn, xuất bản cũng như phim tư liệu về lễ hội cộng đồng các dân tộc được thực hiện. Tuy nhiên, để phát huy hơn nữa giá trị di sản, nhất là các lễ hội, Đồng Nai cần phổ biến, quảng bá, truyền thông sinh động hơn về lễ hội, từ làm phim, giới thiệu qua báo, đài, mạng xã hội, phát hành sách, tờ gấp, đĩa CD, các website… Nhân dân nói chung và những cộng đồng chủ thể văn hóa tại chỗ khi nhận biết về di sản văn hóa trên nền tảng số sẽ yêu mến, tự hào và có trách nhiệm bảo tồn, phát huy.

Già làng ĐIỂU LIỆT, ấp Đức Thắng 1, xã Túc Trưng, huyện Định Quán:

Niềm vui, niềm tự hào của đồng bào Chơro

Lễ hội Sayangva thường được tổ chức vào tháng 3 và tháng 4 âm lịch, khi mùa màng đã thu hoạch xong. Lễ hội đã được các cấp, các ngành phục dựng, duy trì không chỉ tại Định Quán mà còn ở các địa phương. Đặc biệt, trong năm 2024, tại Làng văn hóa - du lịch các dân tộc Việt Nam (Thành phố Hà Nội), các nghệ nhân, già làng người Chơro của Đồng Nai đã mang Lễ hội Sayangva đến, tái hiện theo các nghi thức truyền thống, góp phần thắt chặt tình đoàn kết trong cộng đồng các dân tộc anh em. Việc lễ hội được lập hồ sơ, đề nghị ghi danh vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia là niềm vui, tự hào cho đồng bào Chơro. Đây không chỉ là di sản văn hóa của đồng bào mà còn là tài sản tinh thần quý báu của Đồng Nai nói riêng và Việt Nam nói chung.

Bí thư Đoàn phường Trung Dũng, thành phố Biên Hòa BÙI THỊ KHÁNH LINH:

Thế hệ trẻ có cơ hội tìm hiểu sâu hơn về nghi thức, lịch sử và ý nghĩa của các lễ hội

Với mong muốn đưa lịch sử đến gần hơn với người dân và du khách, Đoàn phường Trung Dũng đã triển khai hệ thống mã QR tại các địa điểm di tích quan trọng. Khi quét mã, trên điện thoại sẽ xuất hiện đường link, nhấp vào đó sẽ hiện lên những infographic mà Đoàn phường đã thiết kế, rất chi tiết, rõ ràng, hình ảnh bắt mắt, sinh động. Ngoài ra, Đoàn phường Trung Dũng còn tích cực đưa dữ liệu về di tích, về các lễ hội truyền thống của phường, của thành phố Biên Hòa lên các trang mạng xã hội, website, giúp lưu giữ và quảng bá giá trị văn hóa của địa phương. Đây là việc làm cần thiết để thế hệ trẻ có cơ hội tìm hiểu sâu hơn về nghi thức, lịch sử và ý nghĩa của các lễ hội; tạo động lực để các di tích và lễ hội truyền thống được duy trì và phát triển trong bối cảnh hiện đại.

Bà HOÀNG THỊ HUYÊN, Đội trưởng Đội hát then, đàn tính ấp 8, xã Thanh Sơn, huyện Định Quán:

Tạo điều kiện để cộng đồng người Tày ở Định Quán gìn giữ và phát huy Lễ hội Lồng tồng

Ấp 8, xã Thanh Sơn, huyện Định Quán là địa phương hàng năm diễn ra Lễ hội Lồng tồng (Lễ hội Xuống đồng). Lễ hội không chỉ là dịp để đồng bào Tày chúng tôi tạ ơn trời đất, cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu mà còn là nơi gắn kết cộng đồng, trao truyền văn hóa. Thông tin lễ hội được lập hồ sơ khoa học, đề nghị ghi danh vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia nếu được phê duyệt, sẽ nhận được sự quan tâm nhiều hơn về nghiên cứu, đầu tư, quảng bá, tạo điều kiện để cộng đồng người Tày ở Định Quán tiếp tục gìn giữ và phát huy truyền thống. Đây cũng là một niềm vinh dự lớn, giúp con em đồng bào Tày trên vùng đất mới Định Quán - Đồng Nai hiểu và trân trọng hơn bản sắc dân tộc.

My Ny(ghi)