Kiểm toán kinh phí đầu tư cho khoa học công nghệ: Phát hiện nguy cơ lãng phí ngân sách nhà nước

Các kiểm toán viên KTNN chuyên ngành III thực hiện kiểm toán. Ảnh TL

Phê duyệt, quản lý dự án khoa học công nghệ chưa hiệu quả

Theo Phó Kiểm toán trưởng KTNN chuyên ngành III Phạm Thành Ngọc - Trưởng Đoàn kiểm toán chuyên đề năm 2023, bên cạnh những kết quả đạt được, việc quản lý, sử dụng kinh phí đầu tư cho lĩnh vực KHCN giai đoạn 2020-2022 tại các Bộ, ngành, trong đó có Bộ KHCN còn một số hạn chế nhất định.

Theo đó, việc giao nhiệm vụ không phù hợp với tiến độ thực hiện nên nhiều nhiệm vụ không giải ngân, không có khối lượng hoàn thành, dư kinh phí, gây lãng phí nguồn lực ngân sách nhà nước hoặc phải điều chỉnh sang nhiệm vụ khác...

Bên cạnh đó, Đoàn kiểm toán cũng chỉ rõ, việc xử lý, thu hồi kinh phí đối với các đề tài, dự án dừng thực hiện, nội dung không hoàn thành cũng chưa được quyết liệt, hiệu quả.

Đơn cử, giai đoạn 2020-2022 có 57 đề tài cấp quốc gia dừng và nghiệm thu không đạt với số kinh phí phải thu hồi 142.493 triệu đồng. Trong đó, đến thời điểm kiểm toán, số kinh phí đã thu hồi 86.166,5 triệu đồng; một số dự án kết thúc đã lâu nhưng không có khả năng thu hồi kinh phí.

Ở góc độ cơ quan được giao quản lý lĩnh vực này, Bộ KHCN chưa có phương án chỉ đạo các đơn vị quản lý (xác định chính xác và phân loại theo từng đối tượng công nợ), để số tồn đọng kéo dài qua các năm và chưa có giải pháp thu hồi.

Nhiều quy định trong lĩnh vực KHCN còn bất cập, gây khó khăn cho đơn vị nghiên cứu. Ảnh: ST

Liên quan đến công tác quản lý của Bộ KHCN, kết quả kiểm toán cũng cho thấy: Việc ra quyết định dừng dự án chưa được Bộ KHCN xử lý kịp thời, ảnh hưởng đến cơ sở pháp lý xử lý thu hồi kinh phí.

Đơn cử, đối với một số đề tài, đơn vị đã có Công văn xin dừng thực hiện từ năm 2021, 2022, tuy nhiên, thời điểm tháng 04/2023, chỉ có các Vụ chức năng được ủy quyền của Bộ KHCN có Công văn gửi đơn vị cho dừng dự án, Bộ KHCN chưa thành lập Hội đồng và Tổ chuyên gia đánh giá chấm dứt hợp đồng và biên bản kiểm tra đánh giá hiện trường đối với nhiệm vụ dừng thực hiện.

Quản lý, sử dụng tài sản có sử dụng vốn nhà nước còn bất cập

Một trong những phát hiện nổi bật của Đoàn kiểm toán là các đơn vị gặp khó khăn trong thực hiện Nghị định số 70/2018/NĐ-CP của Chính phủ quy định việc quản lý, sử dụng tài sản được hình thành thông qua việc triển khai thực hiện nhiệm vụ KHCN sử dụng vốn nhà nước (Nghị định 70).

Về vấn đề này, Báo cáo kiểm toán cũng chỉ rõ nguyên nhân là do Bộ KHCN chậm trễ trong việc chỉ đạo, phân công nhiệm vụ cụ thể cho các bộ phận liên quan đến việc quản lý, sử dụng, xử lý tài sản trang bị để thực hiện nhiệm vụ KHCN khi Nghị định 70 có hiệu lực; chưa sát sao, kịp thời đôn đốc, nhắc nhở và có biện pháp xử lý đối với các đơn vị quản lý, tổ chức chủ trì đề tài không báo cáo, xử lý tài sản.

Điều đó dẫn đến tình trạng tài sản được mua sắm nhưng đến khi kết thúc nhiệm vụ KHCN chưa được theo dõi, quản lý đầy đủ; không có phương án xử lý theo quy định tại khoản 3 Điều 10 Nghị định 70...

Cần tránh lãng phí trong sử dụng nguồn lực cho KHCN. Ảnh: N.Lộc

Một số Văn phòng quản lý nhiệm vụ KHCN trọng điểm cấp nhà nước có số tài sản được mua sắm trong giai đoạn từ năm 2018 đến tháng 01/2023 (bao gồm cả nhiệm vụ KHCN đã nghiệm thu và đang thực hiện) là 7.915 tài sản nguyên giá 594.615 triệu đồng. Tại thời điểm kiểm toán, toàn bộ tài sản được đặt tại các tổ chức chủ trì hoặc đơn vị phối hợp thực hiện nhiệm vụ KHCN, tuy nhiên, “các đơn vị chức năng trên chưa theo dõi, kiểm soát đầy đủ việc quản lý và sử dụng tài sản, tiềm ẩn nguy cơ lãng phí nguồn lực ngân sách nhà nước” - đại diện Đoàn kiểm toán cho biết.

Theo Đoàn kiểm toán, có tình trạng mua vật tư, nguyên vật liệu phục vụ nghiên cứu vượt định mức quy định: Mua hóa chất, nguyên vật liệu là thức ăn không phù hợp với quy trình, công thức trong mô hình và thời gian thực tế thực hiện; chi tiền điện, dầu vượt so với tiến độ thực hiện; mua nguyên vật liệu không phù hợp giữa thuyết minh và hợp đồng đã ký.

Bên cạnh đó, theo Trưởng Đoàn kiểm toán Phạm Thành Ngọc, đối với các tài sản là kết quả nghiên cứu của đề tài/dự án, khi kết thúc nhiệm vụ KHCN và đã được nghiệm thu, các cơ quan chủ trì nhiệm vụ không lập báo cáo về tài sản gửi cơ quan quản lý nhiệm vụ KHCN theo quy định tại khoản 1 Điều 26 Nghị định 70, do chưa xác định được chi phí tạo lập tài sản (chưa có văn bản hướng dẫn cụ thể việc xác định này, đặc biệt đối với các sản phẩm được hình thành từ nhiều nguồn vốn khác nhau, là kết quả tổng hợp của các quá trình nghiên cứu lâu dài tạo ra).

Đồng thời, việc xử lý tài sản chưa được thể hiện trong Hợp đồng ký kết theo quy định tại khoản 2 Điều 22 Nghị định 70. Tại thời điểm kiểm toán, Đoàn kiểm toán nhận thấy, tất cả các nhiệm vụ của Bộ KHCN đã kết thúc nhưng chưa ký thanh lý hợp đồng do chưa xử lý, bàn giao tài sản của nhiệm vụ theo quy định tại Điều 15 Thông tư số 11/2014/TT-BKHCN ngày 30/5/2014 của Bộ KHCN về việc “Đánh giá nghiệm thu kết quả thực hiện nhiệm vụ KHCN cấp quốc gia sử dụng ngân sách nhà nước”.

Tái hiện bức tranh quản lý, sử dụng kinh phí khoa học công nghệ

Bên cạnh những kiến nghị về xử lý tài chính, Đoàn kiểm toán cũng đã chỉ ra nhiều bất cập, hạn chế, thiếu nhất quán của cơ chế chính sách, gây không ít khó khăn cho các đơn vị được kiểm toán trong quá trình tổ chức thực hiện và đưa ra nhiều kiến nghị về cơ chế, chính sách cũng như kiến nghị xử lý trách nhiệm của tập thể, cá nhân có thiếu sót trong công tác quản lý.

Tiếp nối những kết quả, phát hiện qua kiểm toán vừa qua, để tái hiện bức tranh tổng thể về việc quản lý và sử dụng kinh phí thực hiện nhiệm vụ KHCN cấp quốc gia, năm 2025, KTNN chuyên ngành III được giao triển khai Cuộc kiểm toán việc quản lý và sử dụng kinh phí thực hiện nhiệm vụ KHCN cấp quốc gia giai đoạn 2023-2024 tại Bộ KHCN.

Theo Phó Kiểm toán trưởng KTNN chuyên ngành III Phạm Thành Ngọc - Trưởng Đoàn kiểm toán cuộc kiểm toán này, Đoàn kiểm toán sẽ tập trung đánh giá việc tuân thủ pháp luật; tính hiệu lực, hiệu quả trong việc quản lý và sử dụng ngân sách nhà nước thực hiện nhiệm vụ KHCN cấp quốc gia giai đoạn 2023-2024 tại Bộ KHCN.

“Trọng yếu của cuộc kiểm toán được xác định là đánh giá công tác tham mưu, xây dựng và ban hành văn bản quy phạm pháp luật, cơ chế, chính sách, quản lý nhiệm vụ KHCN cấp quốc gia; công tác xác định, đặt hàng, tuyển chọn, giao trực tiếp, đánh giá, nghiệm thu nhiệm vụ KHCN cấp quốc gia” - Trưởng Đoàn kiểm toán cho biết.

Qua kiểm toán, Đoàn kiểm toán sẽ chỉ ra các hạn chế, bất cập để kiến nghị với đơn vị được kiểm toán chấn chỉnh công tác quản lý và hoạt động của đơn vị; kiến nghị cấp có thẩm quyền sửa đổi, hoàn thiện các cơ chế, chính sách còn bất cập; phát hiện kịp thời các sai phạm, hành vi tham nhũng, lãng phí và xác định rõ trách nhiệm của tập thể, cá nhân để kiến nghị xử lý theo đúng quy định của pháp luật, đảm bảo nguồn kinh phí thực hiện nhiệm vụ KHCN cấp quốc gia giai đoạn 2023-2024 được sử dụng tiết kiệm, hiệu quả.

Thực tiễn cho thấy, nhiều quy định trong Luật KHCN hiện hành và pháp luật về KHCN nói chung nảy sinh bất cập, không phù hợp với thực tiễn. Điều này dẫn đến việc nhiều đơn vị nghiên cứu gặp khó khăn trong thực hiện nhiệm vụ và cả trong triển khai thực hiện kết luận, kiến nghị kiểm toán.

Phó Kiểm toán trưởng KTNN chuyên ngành III Phạm Thành Ngọc trao đổi về Đề cương kiểm toán Cuộc kiểm toán việc quản lý và sử dụng kinh phí thực hiện nhiệm vụ KHCN cấp quốc gia giai đoạn 2023-2024. Ảnh: N.Lộc

Trong khi đó, nhiều nội dung xuất phát từ tình hình thực tiễn hoặc thông lệ quốc tế trong hoạt động KHCN chưa được bổ sung, cập nhật vào Luật KHCN như: Triển khai nhiệm vụ KHCN trong tình huống đột xuất, khẩn cấp, liên quan tới an toàn, an ninh quốc gia; sức khỏe, tính mạng của người dân; các thảm họa thiên nhiên đe dọa môi trường sống…

Do đó, Cuộc kiểm toán việc quản lý và sử dụng kinh phí thực hiện nhiệm vụ KHCN cấp quốc gia giai đoạn 2023-2024 được kỳ vọng sẽ phác họa bức tranh tương đối đầy đủ, toàn diện về công tác quản lý và sử dụng kinh phí thực hiện nhiệm vụ KHCN cấp quốc gia; cũng như chỉ rõ những vướng mắc, bất cập về cơ chế, chính sách, tiếp nối những kết quả, phát hiện kiểm toán nổi bật trước đó.

Qua kiểm toán, KTNN sẽ cung cấp những thông tin, số liệu tin cậy cho Quốc hội, Hội đồng nhân dân các cấp và các cơ quan có thẩm quyền thực hiện chức năng kiểm tra, điều tra, giám sát quá trình quản lý, sử dụng kinh phí thực hiện nhiệm vụ KHCN cấp quốc gia giai đoạn 2023-2024.

"Để thực hiện tốt cuộc kiểm toán này, đơn vị đã tổ chức tập huấn, quán triệt đến từng thành viên trong Đoàn về các quy chế, quy định liên quan đến hoạt động kiểm toán, quy định liên quan đến lĩnh vực KHCN; đặc biệt là các mục tiêu, nội dung kiểm toán, giúp các kiểm toán viên nắm vững, từ đó vận dụng hiệu quả vào cuộc kiểm toán" - Phó Kiểm toán trưởng Phạm Thành Ngọc cho biết./.

N.LỘC