Hình dung con đường hòa bình ở Ukraine sau cuộc điện đàm Trump-Putin

Cuộc điện đàm kéo dài hai tiếng rưỡi hôm 18-3 giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Nga Vladimir Putin được đánh giá đã mang lại hy vọng chấm dứt xung đột Nga-Ukraine

Tín hiệu tốt từ các bên

Trong cuộc điện đàm với ông Trump, ông Putin đã đồng ý ngừng bắn có giới hạn, chứ không phải ngừng bắn hoàn toàn trong 30 ngày như Mỹ và Ukraine đã thống nhất trước đó. Theo đó, ông Putin ủng hộ đề xuất của ông Trump rằng Moscow và Kiev sẽ cùng tạm dừng các cuộc tấn công vào cơ sở hạ tầng năng lượng của nhau trong vòng 30 ngày.

Ngay sau đó, Tổng thống Ukraine - ông Volodymyr Zelensky cho biết Ukraine sẵn sàng làm điều tương tự nhưng đang chờ ông Trump thông tin chi tiết về cuộc điện đàm với ông Putin. Dù vậy, ông Zelensky cũng chỉ trích Nga vì không đồng ý ngừng bắn hoàn toàn, ngay lập tức và vô điều kiện, đồng thời cáo buộc Moscow tiếp tục các cuộc tấn công, bao gồm tấn công máy bay không người lái (UAV) vào bệnh viện ở tỉnh Sumy.

Cuộc điện đàm giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Nga Vladimir Putin hôm 18-3 mở ra con đường chấm dứt xung đột Nga-Ukraine. Ảnh: THE NEW YORK TIMES

Trong suốt cuộc chiến đã kéo dài ba năm, đây là lần đầu tiên cả Nga và Ukraine đồng ý khả năng ngừng bắn. Ukraine đã đồng ý ngừng bắn 30 ngày theo đề xuất của Mỹ, trong khi ông Putin ủng hộ ngừng bắn với phạm vi hạn chế hơn. Cạnh đó, phía Nga cũng đã tỏ ra thiện chí khi tuyên bố sẽ thả 23 lính Ukraine bị thương nặng và sẽ tiến hành trao đổi tù binh chiến tranh với Ukraine vào ngày 19-3, bao gồm 175 người mỗi bên.

Theo tờ The New York Times, lệnh ngừng bắn đối với các mục tiêu năng lượng nếu có hiệu lực sẽ có lợi cho cả Ukraine và Nga khi làm giảm áp lực cho hai bên trong việc bảo vệ các cơ sở này cũng như giảm thương vong dân sự, dù các cuộc tấn công vào mục tiêu, nhân lực quân sự vẫn tiếp tục.

Tuy nhiên, có ý kiến rằng thực chất lệnh ngừng bắn này không hẳn là sự nhượng bộ từ Nga. Lý do, ở Ukraine mùa hè đang đến gần, thời tiết ấm lên và nhu cầu dùng năng lượng của người dân Ukraine giảm đi và việc dừng tấn công sẽ có ảnh hưởng hạn chế tới Ukraine.

Ngược lại, việc Ukraine dừng tấn công vào cơ sở hạ tầng năng lượng của Nga đồng nghĩa với việc xóa bỏ một trong những hình thức tấn công mạnh nhất mà Ukraine đang có. Trong nhiều tháng qua, Ukraine đã dùng tên lửa, UAV để tấn công các nhà máy dầu khí và đường ống dẫn dầu khí của Nga, gây ảnh hưởng nghiêm trọng nguồn thu chính của Moscow mà Kiev cho rằng đó là nguồn tài trợ cho cuộc chiến.

Đi từng bước

Theo thông cáo của Nhà Trắng, hai lãnh đạo nhất trí rằng tiến trình hướng tới hòa bình sẽ “bắt đầu bằng lệnh ngừng bắn về năng lượng và cơ sở hạ tầng, cũng như các cuộc đàm phán về mặt kỹ thuật về việc thực hiện lệnh ngừng bắn trên biển ở Biển Đen” sau đó đến “lệnh ngừng bắn hoàn toàn và hòa bình vĩnh viễn”.

Chuyên gia Mark F. Cancian của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS -Mỹ) cho rằng dựa vào câu chữ của Nhà Trắng có thể thấy rằng việc đạt được một lệnh ngừng bắn hay đi tới hòa bình nhằm chấm dứt xung đột Nga-Ukraine là quá trình từng bước một.

Trước đó, trên chương trình "Face the Nation" của đài CBS vào cuối tuần qua, Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio đã phác thảo cách tiếp cận 2 giai đoạn của chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump nhằm chấm dứt xung đột Nga-Ukraine. Ngoại trưởng Mỹ nhấn mạnh rằng ưu tiên vẫn là đạt được lệnh ngừng bắn trước khi bắt đầu các cuộc đàm phán rộng hơn để có một giải pháp lâu dài.

Chuyên san Foreign Policy cũng cho rằng để đạt được hòa bình, trước mắt, các nỗ lực ngoại giao cần ưu tiên giảm leo thang hơn là tiến thẳng đến các thỏa thuận lớn nhưng mong manh. Những nỗ lực ngoại giao của chính quyền ông Trump sẽ giúp thu hẹp quy mô và cường độ cuộc chiến vì Washington có thể tạo điều kiện cho một loạt các tương tác giữa Ukraine và Nga, từ đó, từng bước, hai bên có thể đạt nhiều thỏa thuận nhằm chấm dứt xung đột Nga-Ukraine.

Lệnh ngừng bắn vào cơ sở hạ tầng năng lượng trong 30 ngày một khi có hiệu lực sẽ mở ra hy vọng chấm dứt xung đột Nga-Ukraine. Ảnh: WALL STREET JOURNAL

Một số chuyên gia cho rằng việc hiện tại chưa đạt được thỏa thuận ngừng bắn hoàn toàn không có nghĩa là sẽ không có thỏa thuận lớn nào trong tương lai, đồng thời tán thưởng ý tưởng đàm phán chậm lại để tránh hiểu lầm và tính toán sai lầm.

"Một lệnh ngừng bắn theo từng giai đoạn có thể là một cách tiếp cận hiệu quả. Nó xây dựng lòng tin vì mỗi bước đều có thể kiểm nghiệm được và là một cách để báo hiệu ý định tới các bên" - ông Samuel Charap, Chủ tịch chương trình Nga và châu Âu của tổ chức nghiên cứu RAND (Mỹ), nhận định.

Dựa vào thông cáo sau cuộc điện đàm mà Mỹ và Nga đưa ra, có thể thấy rằng còn những điểm mà hai bên chưa thống nhất, bao gồm vấn đề lãnh thổ khi Nga muốn kiểm soát toàn bộ bốn tỉnh Ukraine mà Nga tuyên bố sáp nhập năm 2022, còn Ukraine quyết không nhượng bộ và không công nhận những vùng này thuộc Nga.

Tờ Wall Street Journal đánh giá rằng thông cáo của Điện Kremlin sau cuộc điện đàm cho thấy chặng đường đàm phán sắp tới sẽ gập ghềnh khi Moscow vẫn bám sát các mục tiêu ban đầu khi phát động chiến dịch quân sự đặc biệt. Các mục tiêu này bao gồm yêu cầu Ukraine không gia nhập Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO), phải tạm dừng việc huy động lực lượng và tái vũ trang. Phía Nga cũng nhấn mạnh rằng một nền hòa bình lâu dài phụ thuộc vào việc chấm dứt hoàn toàn hỗ trợ quân sự và tình báo nước ngoài cho Kiev.

ĐỨC HIỀN