Đổi mới giáo dục: Phá vỡ bế tắc truyền thống

Môi trường học tập khuyến khích sáng tạo còn giúp học sinh phát triển tư duy độc lập. Ảnh: Xuân Phú

Một trong những thách thức đó là lối dạy học truyền thống - tuy đã từng đem lại nhiều thành tựu - nhưng đang dần bộc lộ những “bế tắc” trước nhu cầu đổi mới từng ngày. Từ thực tiễn đó, các nhà quản lý giáo dục nhận thấy rằng: Để phá vỡ những bế tắc đó, giáo dục cần được khơi nguồn tư duy sáng tạo, thay vì chỉ truyền thụ kiến thức.

Hệ thống truyền thống - Điểm tựa cũng là rào cản

Trong nhiều thập kỷ qua, mô hình giáo dục truyền thống ở Việt Nam đã tạo ra một hệ thống học tập chú trọng vào tri thức hàn lâm, thi cử và điểm số. Cách tiếp cận này từng đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng nền tảng kiến thức cơ bản cho học sinh, giúp đảm bảo tính hệ thống và khả năng kiểm soát chất lượng đào tạo.

Tuy nhiên, trước sự thay đổi nhanh chóng của xã hội và sự phát triển của công nghệ, những hạn chế của mô hình này ngày càng trở nên rõ nét. Đầu tiên là sự thiếu linh hoạt trong chương trình học - việc giảng dạy theo giáo án cố định khiến học sinh bị bó buộc, khó phát huy tính sáng tạo cá nhân.

Thứ hai là tình trạng thiếu khơi gợi tư duy phản biện. Khi học sinh chỉ đóng vai trò là người tiếp nhận kiến thức một chiều, không có điều kiện để trao đổi, phản biện hoặc thể hiện chính kiến, năng lực tư duy độc lập sẽ không được phát triển đúng mức.

Thứ ba, mô hình truyền thống hầu như bỏ qua vai trò của kỹ năng mềm - bao gồm giao tiếp, làm việc nhóm, tư duy giải quyết vấn đề và khả năng thích nghi. Những kỹ năng này ngày càng trở nên cần thiết trong thế kỷ 21, nơi tri thức không còn là yếu tố duy nhất quyết định thành công.

Không chỉ học sinh, giáo viên cũng bị giới hạn trong việc đổi mới phương pháp giảng dạy. Khi họ phải tuân thủ hệ thống đánh giá cứng nhắc và áp lực từ chuẩn đầu ra, việc sáng tạo trong cách truyền đạt gần như bị triệt tiêu.

Tất cả những yếu tố trên dẫn đến một hệ quả đáng lo ngại: Học sinh không chỉ thiếu sự sáng tạo mà còn nghèo nàn về kỹ năng xã hội, bị bó hẹp trong tư duy điểm số và thiếu trải nghiệm thực tiễn - điều vốn là nền tảng quan trọng để thích nghi và phát triển bền vững trong tương lai.

Ảnh minh họa INT.

Tư duy sáng tạo - Động lực tái sinh giáo dục

Tư duy sáng tạo là khả năng nhìn nhận và khám phá những khía cạnh mới của vấn đề, đồng thời biết tích hợp các kiến thức vào bài toán thực tiễn. Khi được khơi gợi đúng cách, tư duy sáng tạo sẽ trở thành nguồn động lực mạnh mẽ giúp học sinh chủ động, yêu thích việc học và nuôi dưỡng khát vọng đổi mới.

Trước hết, tư duy sáng tạo khơi dậy niềm đam mê học tập thông qua việc khuyến khích học sinh đặt câu hỏi, khám phá và tìm tòi. Việc học không còn bị bó buộc trong khuôn khổ của sách vở, mà trở thành một hành trình tự nguyện đầy cảm hứng và niềm vui.

Thêm vào đó, tư duy sáng tạo còn giúp học sinh giải quyết vấn đề một cách đa chiều. Không còn tư duy nhị nguyên “đúng - sai”, các em học cách suy nghĩ linh hoạt, đưa ra nhiều phương án và chấp nhận những cách tiếp cận khác biệt để giải quyết tình huống.

Cuối cùng, môi trường học tập khuyến khích sáng tạo còn giúp học sinh phát triển tư duy độc lập. Khi được tự do bày tỏ quan điểm, tham gia vào các cuộc tranh luận và trình bày ý kiến cá nhân, học sinh sẽ hình thành được cái tôi riêng và một thế giới quan đa dạng, giàu tính phản biện.

Một môi trường lớp học mở là nơi học sinh có thể tự do thể hiện ý tưởng mà không sợ bị chỉ trích hay mắc lỗi. Đây là không gian khuyến khích sự sáng tạo và học hỏi từ những sai lầm. Khi học sinh cảm thấy an toàn và được tôn trọng, họ sẽ tự tin hơn trong việc thử nghiệm và phát triển các ý tưởng mới. Việc tạo ra một lớp học mà trong đó mọi ý tưởng đều được xem xét và đánh giá công bằng giúp học sinh phát triển tư duy sáng tạo một cách tự nhiên.

Để phát triển tư duy sáng tạo, việc áp dụng các phương pháp linh hoạt trong giảng dạy là rất quan trọng. Những phương pháp như học qua dự án, hoạt động nhóm, và thực hành giúp học sinh học cách tư duy độc lập và giải quyết vấn đề một cách sáng tạo. Thay vì chỉ dạy học sinh ghi nhớ kiến thức, các phương pháp này khuyến khích học sinh áp dụng vào thực tế, thử nghiệm và đưa ra các giải pháp mới, từ đó rèn luyện khả năng sáng tạo và tư duy phản biện.

Một yếu tố quan trọng giúp phát triển tư duy sáng tạo là phản hồi xây dựng. Khi học sinh nhận được những lời góp ý mang tính định hướng từ giáo viên, các em không chỉ nhận ra được những điểm cần cải thiện mà còn biết cách phát huy những điểm mạnh.

Phản hồi mang tính tích cực và mang tính xây dựng giúp học sinh hiểu rằng sự phát triển tư duy là một quá trình liên tục, trong đó việc chấp nhận và học hỏi từ những sai lầm đóng vai trò quan trọng. Chính nhờ vào những phản hồi này, học sinh có thể tự cải thiện và trở thành những người tư duy sáng tạo hơn trong học tập, cuộc sống.

Chuyển đổi giáo dục không chỉ là thay đổi nội dung dạy học, mà là chuyển hóa tư duy dạy và học. Tư duy sáng tạo chính là chìa khóa giúp học sinh phát triển toàn diện, tự tin, thích nghi và tiên phong. Tuy nhiên, để tư duy sáng tạo trở thành hành động, giáo dục cần thêm một trụ cột nữa, đó là kỹ năng mềm.

TS Quách Thị Quế (Chuyên gia Tâm lý - Giáo dục)