Để tiêu chuẩn kỹ thuật không trở thành rào cản kinh doanh

Xuất hiện tình trạng bộ, ngành lạm dụng liệt kê hàng hóa vào danh mục nhóm II, gây tốn kém chi phí cho doanh nghiệp. Ảnh: Hoàng Anh

Theo Luật Chất lượng hàng hóa, hàng hóa được chia làm hai nhóm, trong đó nhóm I là sản phẩm, hàng hóa ít nguy hiểm và nhóm II là hàng hóa có nguy cơ gây nguy hiểm, cần được kiểm soát chặt. Các bộ, ngành sẽ ban hành danh mục hàng hóa nhóm II của ngành nghề, lĩnh vực do mình quản lý.

Phản ánh của cộng đồng doanh nghiệp, danh mục hàng hóa nhóm II đang gây nhiều khó khăn khi xuất hiện tình trạng bộ, ngành lạm dụng liệt kê hàng hóa vào danh mục này, gây tốn kém chi phí.

Chẳng hạn, Liên đoàn Thương mại và công nghiệp Việt Nam (VCCI) chỉ ra việc ngô nhập khẩu làm thức ăn chăn nuôi được liệt vào hàng nhóm II do có nguy cơ mốc, tạo ra chất gây ung thư nếu không được bảo quản kỹ lưỡng, mặc dù bản thân ngô không tiềm ẩn nguy cơ gây nguy hiểm.

Một thực trạng khác khiến câu chuyện tiêu chuẩn kỹ thuật hàng hóa trở thành "cơn ác mộng" của doanh nghiệp là phương thức quản lý vẫn nặng về tiền kiểm, điển hình như câu chuyện quy định công bố đánh giá hợp quy, tức là đánh giá điều kiện, quy trình sản xuất thông qua lấy mẫu xét nghiệm.

Cơ chế này bộc lộ nhiều mặt hạn chế bởi kết quả hợp quy chỉ dựa trên kiểm nghiệm một mẫu thử, khó đại diện cho toàn bộ sản phẩm, không mang nhiều ý nghĩa về mặt quản lý, trong khi lại tiêu tốn thời gian, tiền bạc của doanh nghiệp.

Hiểu đơn giản, doanh nghiệp làm ăn chân chính phải tiêu tốn nhiều chi phí để “hợp quy”, trong khi nếu có đơn vị có thể đạt được hợp quy thông qua những mẫu thử đảm bảo chất lượng nhưng dây chuyền sản xuất để đưa ra thị trường lại cho ra sản phẩm nhái, giả, kém chất lượng.

Song song với đó, năng lực của các đơn vị kiểm định cũng đặt ra nhiều câu hỏi lớn cho doanh nghiệp khi chất lượng của các đơn vị này không đồng đều, lại không phải chịu trách nhiệm cho kết quả kiểm định của mình.

Chẳng hạn, một doanh nghiệp phân bón tại miền Bắc cho biết, cùng một mẫu phân bón của công ty, đem đến các phòng thử nghiệm khác nhau lại cho ra kết quả khác nhau, dù đều là các cơ sở được Cục Bảo vệ thực vật chỉ định.

Những kết quả thử nghiệm sai lệch trở thành căn cứ để doanh nghiệp bị xử phạt hành chính, thậm chí là bị thu hồi sản phẩm, thiệt hại về kinh tế và uy tín của doanh nghiệp nhưng đơn vị kiểm định không phải chịu trách nhiệm gì.

Nhận thấy những thực trạng trong tiêu chuẩn kỹ thuật gây khó khăn cho doanh nghiệp, năm 2024, Chính phủ đã soạn thảo, trình Quốc hội dự thảo Luật sửa đổi Luật Tiêu chuẩn Quy chuẩn kỹ thuật và dự thảo Luật Chất lượng sản phẩm hàng hóa.

Báo cáo Dòng chảy pháp luật kinh doanh 2024, VCCI ghi nhận ban soạn thảo các bộ luật nói trên đã tiếp thu một số kiến nghị như cần phải đánh giá tác động của quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật trước khi ban hành.

Dù vậy, dự thảo vẫn còn một số bất cập, chẳng hạn như yêu cầu bắt buộc áp dụng nhãn điện tử, mã số mã vạch trong quản lý chất lượng sản phẩm. Cụ thể, doanh nghiệp cần đăng ký mã số, mã vạch với cơ quan nhà nước có thẩm quyền, chịu chi phí duy trì hằng năm và đầu tư hạ tầng công nghệ để kết nối với hệ thống.

Quy định này gây tốn kém cho doanh nghiệp, đặc biệt là nhóm doanh nghiệp vừa và nhỏ. Do đó, cộng đồng doanh nghiệp đề xuất chỉ nên yêu cầu về việc có nhãn thông tin đảm bảo đầy đủ nội dung, doanh nghiệp được tự lựa chọn hình thức nhãn vật lý hay điện tử phù hợp với điều kiện riêng.

Bên cạnh đó, một số hiệp hội ngành hàng, đặc biệt trong lĩnh vực nông nghiệp và vật tư nông nghiệp, đề xuất có thể hợp nhất Luật Tiêu chuẩn quy chuẩn kỹ thuật và Luật Chất lượng sản phẩm hàng hóa làm một để tránh nguy cơ chồng chéo, giảm thiểu tính phức tạp cho việc tuân thủ các quy định về tiêu chuẩn kỹ thuật.

Hoàng Đông