Chiến dịch tóm gọn nhóm đào cổ vật giữa lòng Naples

Cảnh sát bảo vệ di sản văn hóa Italia tại hiện trường vụ đào trộm di tích nhà thờ có từ thế kỷ XI dưới nền một tòa nhà ở Naples, miền Nam nước này

Hành vi bất thường không qua mắt được Carabinieri

Nhìn về phía cung thánh hình bán nguyệt có bức bích họa Chúa Kitô, các nhà khảo cổ Italia khom mình trong không gian nhỏ sâu bên dưới một tòa nhà dân cư ở Naples và không thể thốt nên lời. Họ đang ở giữa tàn tích của một nhà thờ thế kỷ 11. Tuy nhiên, không thể phủ nhận một sự thật xót xa, di tích được ví như viên ngọc lịch sử này đã bị đào xới bởi Tombaroli (những kẻ đào trộm cổ vật).

Theo điều tra ban đầu, thủ lĩnh của nhóm khai quật trái phép này là một doanh nhân địa phương vốn sở hữu 2 căn hộ trong tòa nhà phía trên di tích. Nhóm này đã bí mật biến phần dưới lòng đất của tòa nhà thành một địa điểm khai quật bằng cách đào một đường hầm khoảng 8m dẫn xuống nền văn hóa Naples cổ đại, từ đó thu được những hiện vật thời Trung cổ. Mặc dù tay nghề của nhóm đào trộm mộ này rất ấn tượng khi thậm chí còn lắp đặt các trụ bê tông để ngăn sập hầm, các sĩ quan của đơn vị bảo vệ di sản văn hóa Carabinieri thành phố Naples đã vạch mặt băng nhóm sau một cuộc điều tra bí mật. Lực lượng này cũng đã thu hồi được 10.000 món đồ gốm thời La Mã và Trung cổ từ nhà riêng của kẻ bị cáo buộc là trùm băng đảng, trong đó 453 hiện vật còn nguyên vẹn, bao gồm bình hoa, đèn đất nung và tiền xu. Các chuyên gia đang đánh giá xem những di vật này thuộc về nhà thờ nói trên hay từ các địa điểm khác nữa.

Những kẻ đào trộm đóng vai trò quan trọng của hoạt động buôn bán cổ vật bất hợp pháp ở Italia và “chiến lợi phẩm” thường được tuồn ra nước ngoài. Các băng nhóm này thường nhắm vào các điểm khai quật bí mật gần các khu khảo cổ đã biết, trong khu vực Campania xung quanh Naples như Pompeii, Herculaneum, Paestum hoặc các khu vực có người La Mã định cư. Vì vậy, việc phát hiện ra một công trình đào trộm cổ vật ngay giữa thành phố đã khiến đội chuyên gia bất ngờ. “Khi nghĩ đến Pompeii, bạn biết rằng một cuộc khai quật có thể dẫn đến một hầm mộ giàu có để tìm những đồ có giá trị. Nhưng rất hiếm khi tìm thấy một nơi như vậy ở trung tâm Naples” - ông Massimo Esposito, chỉ huy đơn vị ở Naples cho biết.

Người ta tin rằng thủ lĩnh của nhóm này đã có linh cảm bên dưới nhà mình có thể là một kho báu khi công trình xây dựng tuyến tàu điện ngầm của thành phố bị phong tỏa do phát hiện một phần nhỏ tàn tích của một nhà thờ khác. Nhóm này đã làm việc trong nhiều tháng, cũng có gây tiếng động vào ban ngày, nhưng không đủ lớn để cư dân tòa nhà phải phàn nàn. Nhưng băng đảng không hề biết động thái của bọn họ đã bị đơn vị của ông Massimo Esposito đưa vào tầm ngắm. Sự nghi ngờ đặc biệt nảy sinh sau khi nhìn thấy thủ lĩnh nhóm mang những chiếc hộp chứa đầy vật liệu ra khỏi tòa nhà. “Việc lắng nghe là cần thiết. Chúng tôi đã được thông báo về hoạt động xây dựng bất thường và cho rằng đó có thể là một cuộc khai quật bất hợp pháp khi hồ sơ cho thấy không có công trình công cộng hay tư nhân nào diễn ra trong hoặc gần tòa nhà đó để biện minh cho hoạt động như vậy” - ông Massimo Esposito chia sẻ với tờ The Guardian (Anh). Hiện vẫn chưa rõ liệu mục đích của họ là bán “chiến lợi phẩm” hay tích lũy cho một bộ sưu tập riêng.

Italia là quốc gia đầu tiên trên thế giới thành lập lực lượng thực thi pháp luật chuyên bảo vệ nghệ thuật và di sản

Đam mê và nhiệm vụ bảo vệ di sản

Văn phòng của ông Esposito nằm ở Castel Sant'Elmo, một pháo đài thời trung cổ nhìn ra Naples. Xung quanh vị chỉ huy này là các hiện vật mà lực lượng ở Campania thu hồi được. Các hiện vật này thường được lưu giữ ở đó cho đến khi kết thúc các vụ án tư pháp, rồi trả lại nơi xuất phát hoặc được giao cho các bảo tàng.

Nghề trộm đồ cổ và di vật ở Campania đặc biệt phát đạt vào những năm 1980. Những tên trộm lợi dụng trận động đất tàn khốc hồi đầu thập kỷ để cướp phá các bức họa nổi tiếng. Những kẻ trộm mộ hiện nay vẫn kiếm được một khoản kha khá, nhưng trong bối cảnh liên tục bị cảnh sát truy đuổi, “chiến lợi phẩm” của chúng không còn hiệu quả như trước. Luật về tội phạm kiểu này đã được thắt chặt và công tác thu hồi tài sản bị đánh cắp từ nước ngoài được tăng cường.

Gần đây, bức La Desposizione (một kiệt tác cao 2m do Angelo Solimena vẽ vào năm 1664 mô tả cảnh đóng đinh) sau thời gian thất lạc từ lâu đã được trả lại Campania vì được phát hiện đang trưng bày trong một bảo tàng ở vùng Marche. Việc sử dụng phương tiện truyền thông xã hội, đặc biệt là trong thập kỷ qua, cũng giúp đơn vị dễ dàng xác định được những tên trộm hơn.

Hồi tháng 11-2024, một kho báu chôn theo Công chúa Etruscan (bị khai quật trái phép từ một ngôi mộ dưới lòng đất ở Umbria) đã được thu hồi sau khi cảnh sát tình cờ thấy một bức ảnh chụp tên trộm vụng về tạo dáng bên hiện vật khi cố gắng bán qua Facebook. “Mặc dù có rủi ro, đôi khi chúng vẫn muốn khoe khoang về những món đồ đẹp được tìm thấy” - ông Esposito cho biết.

Giống như nhiều vụ việc khác, kế hoạch dài hạn cho di tích nhà thờ thời Trung cổ ở Naples là mở cửa cho công chúng. Theo chỉ huy Esposito: “Đây luôn là mục tiêu cuối cùng. Italia cũng chính là một bảo tàng ngoài trời giàu di sản văn hóa. Điều này khiến công việc của chúng tôi rất khó khăn, nhưng chúng tôi cũng được thúc đẩy bởi niềm đam mê bảo vệ tài sản lịch sử của nước Ý”.

Năm 1969, Chính phủ Italia đã thành lập lực lượng thực thi pháp luật đầu tiên trên thế giới chuyên bảo vệ nghệ thuật và di sản hay còn gọi là Đội nghệ thuật Carabinieri. Đây là một nhánh của Carabinieri (lực lượng Hiến binh quốc gia thực hiện nhiệm vụ của cảnh sát) và một phần của Bộ Di sản văn hóa và du lịch Italia. Năm 1980, lực lượng này đã hoàn thành Hệ thống Cơ sở dữ liệu của mình để cung cấp cho các cơ quan thực thi pháp luật trên toàn thế giới thông tin về hơn 1,3 triệu đồ vật bị đánh cắp.

Vào năm 2014, họ ra mắt một ứng dụng miễn phí (bằng tiếng Ý và tiếng Anh) cho phép người dùng nhập ảnh của một tác phẩm nghệ thuật và tìm kiếm sự trùng khớp trên cơ sở dữ liệu có sẵn. Cho tới nay, hơn 3 triệu tác phẩm nghệ thuật và di vật bị đánh cắp đã được Cảnh sát bảo vệ di sản ở Italia tìm thấy, bao gồm cả những tác phẩm được trưng bày tại một số bảo tàng lớn nhất thế giới, chẳng hạn như Bảo tàng Getty ở Los Angeles.

Với hơn 50 năm hoạt động, thành công của họ đã trở thành hình mẫu cho các quốc gia khác. Đơn cử, Đơn vị chống tội phạm nghệ thuật của Cục Điều tra Liên bang Mỹ đến năm 2004 mới được thành lập, nhưng hiện chỉ có khoảng vài chục người, trong khi Đội nghệ thuật Carabinieri của Italia tự hào có gần 300 sĩ quan.

Yến Chi (Tổng hợp)