Chi ngân sách nghiên cứu khoa học, Nhà nước nên quản lý mục tiêu thay vì quy trình

Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng. Ảnh: Nhật Bắc

Phát biểu tại Hội nghị phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và nhân lực chất lượng cao thúc đẩy tăng trưởng kinh tế chiều 11/2, Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng cho rằng, tăng trưởng truyền thống dần tới hạn, chúng ta vừa tăng trưởng trên 7%, nếu muốn tăng trưởng từ 10% thì phải có các động lực tăng trưởng mới và điều này chỉ có thể đến từ khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

"Nông nghiệp đã giúp cho Việt Nam thoát nghèo, FDI, công nghiệp giúp cho Việt Nam thành nước thu nhập trung bình. Để trở thành nước thu nhập cao thì phải dựa vào khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số", ông Hùng nói.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là động lực chính để phát triển lực lượng sản xuất hiện đại, hoàn thiện quan hệ sản xuất cùng với phương thức quản trị quốc gia phát triển kinh tế - xã hội, ngăn chặn nguy cơ tụt hậu, tiến tới bứt phá, giàu mạnh trong kỷ nguyên mới.

Khoa học công nghệ chỉ có thể đóng góp vào tăng trưởng kinh tế nếu như các kết quả nghiên cứu được thương mại hóa. Để thúc đẩy thương mại hóa thì các kết quả nghiên cứu nên thuộc sở hữu của các cơ sở nghiên cứu thay vì của Nhà nước. Để kích thích sự sáng tạo của các nhà khoa học, kỹ sư thì nên cho họ hưởng một phần (khoảng 30 - 50%) kết quả thương mại hóa kết quả nghiên cứu.

Nhà nước thu được thuế, tạo công ăn việc làm khi kết quả nghiên cứu được thương mại hóa. Viện nghiên cứu nhận tiền từ Nhà nước để nghiên cứu dựa trên cơ sở của một hoạt động nghiên cứu nhưng tiền mà cơ sở nghiên cứu nhận được từ Nhà nước để nghiên cứu thì phải chi như tiền ngân sách của một đơn vị hành chính nhà nước, như một cơ quan nhà nước. Cơ quan nhà nước làm những việc đã biết, đã định nghĩa nhưng nghiên cứu là việc chưa biết, chưa có nên phải theo một cơ chế khác.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng đề nghị, hãy để các viện nghiên cứu chi tiền mà họ nhận được từ Nhà nước để nghiên cứu theo cơ chế chi của doanh nghiệp, cơ chế khoán. Nhà nước quản lý theo kết quả nghiên cứu, tức là theo mục tiêu, thay vì quản lý cách làm, quy trình.

Muốn phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số cần nhân lực chất lượng cao. Muốn nâng cao chất lượng nguồn nhân lực của các trường đại học cần thu hút được nghiên cứu. Điều này cần Nhà nước, các doanh nghiệp đặt hàng nghiên cứu. Trường đại học phải trở thành trung tâm nghiên cứu, muốn vậy, trường đại học cần trở thành thỏi nam châm hút các nghiên cứu. Thỏi nam châm đó là các phòng thí nghiệm mà các doanh nghiệp không đủ sức đầu tư, nhất là các doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Nhà nước cần có chương trình lớn đầu tư các phòng thí nghiệm trọng điểm cho các trường đại học. Trong 75.000 tỷ đồng năm 2025 chia cho khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, nên dành 5.000 tỷ đồng cho đầu tư các phòng thí nghiệm trọng điểm cho các trường đại học. Chúng ta làm liên tục việc này trong 5 năm sẽ hình thành căn bản hạ tầng nghiên cứu của các trường đại học. Hiện nay, mỗi năm chúng ta đầu tư cho các phòng thí nghiệm chưa đến 500 tỷ đồng.

Muốn phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số thì các doanh nghiệp lớn phải đi đầu. Muốn có doanh nghiệp lớn thì Nhà nước phải giao việc lớn cho họ, có vậy doanh nghiệp Việt Nam mới lớn lên được. Doanh nghiệp sau khi đã thành công cần có những việc lớn, thách thức lớn để tạo nên tự hào Việt Nam. Giao việc lớn, nếu họ chưa đủ công nghệ thì họ sẽ thuê các đơn vị nước ngoài làm cho họ hơn là để các doanh nghiệp nước ngoài thuê chúng ta làm các dự án trong nước.

"Các doanh nghiệp lớn phải nhận các nhiệm vụ quốc gia, làm chủ công nghệ chiến lược, các dự án trọng điểm quốc gia. Đây là trách nhiệm của doanh nghiệp lớn đối với đất nước và đây cũng là nhiệm vụ mà Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị đã giao cho các doanh nghiệp, với mục tiêu hình thành các doanh nghiệp Việt Nam ngang tầm các nước tiên tiến", ông Hùng nói.

Nhắc lại nội dung Nghị quyết 57 đặt mục tiêu đến năm 2025 hình thành 5 tập đoàn công nghệ số lớn ngang tầm các nước tiên tiến, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho rằng, các doanh nghiệp lớn phải đi đầu về ứng dụng công nghệ và chuyển đổi số, từ đó dẫn dắt các doanh nghiệp Việt Nam khác ứng dụng công nghệ vào chuyển đổi số, khơi dậy làn sóng khoa học công nghệ của cả nước. Các doanh nghiệp lớn nên chi cho đổi mới công nghệ và chuyển đổi số, từ đó tạo thị trường cho các doanh nghiệp chuyển đổi số của Việt Nam, phát triển các doanh nghiệp này.

Doanh nghiệp lớn phải có trách nhiệm đi đầu về khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, phải nhận lấy trách nhiệm đổi mới công nghệ và chuyển đổi số của Việt Nam, góp phần vào tăng trưởng GDP.

Các tập đoàn thương mại dịch vụ lớn nên chuyển dịch thành các tập đoàn công nghệ công nghiệp thương mại và dịch vụ. Không làm công nghệ, không làm công nghiệp thì Việt Nam không thể vượt qua bẫy thu nhập trung bình để trở thành nước có thu nhập cao.

Các doanh nghiệp công nghệ lớn phải ra nước ngoài để chinh phục thế giới, thông qua đó học hỏi, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc tế.

Bộ Thông tin và Truyền thông đã đề xuất với Chính phủ trình Quốc hội thông qua một số chính sách đặc biệt như cho phép chỉ định thầu các dự án chuyển đổi số 2 năm 2025 - 2026, tăng ngân sách chi thường xuyên cho thuê dịch vụ công nghệ thông tin, đầu tư trung tâm điện toán đám mây dùng chung của Chính phủ, hỗ trợ các dự án chuyển đổi số của các bộ, ngành, địa phương, xây dựng trung tâm tính toán AI…

Thanh Huyền