Canh cá vụn nấu cà - hương vị của một thời gian khó

Canh cá vụn nấu cà là món ăn vốn được người dân tại một số vùng quê thuần nông ở Hải Dương thường xuyên chế biến khi xưa

Món khoái khẩu của trẻ mục đồng

Hải Dương mùa này, cà pháo bán ngập ngoài chợ. Ở quê, cây cà được trồng thành luống trong vườn nhà, cạnh bờ ruộng, ven đường làng... Dưới lớp lá xanh tốt, cà pháo quả to, quả nhỏ chen chúc nhau mọc đầy cành, đa số có màu trắng, số ít mang màu xanh hoặc tím.

Chẳng mấy người là không biết đến quả cà pháo, kể cả lũ trẻ con sinh ra ở thành phố. Nhưng ngoài món cà pháo muối chua ăn kèm canh cua nấu rau đay, canh tép nấu mồng tơi thì có lẽ nhiều người chưa biết hoặc chưa từng được thưởng thức món cá vụn nấu cà. Chỉ những ai từng sinh ra, lớn lên ở vùng quê nghèo mới biết.

Cà pháo được trồng nhiều tại các vùng nông thôn ở Hải Dương

Nhớ mấy chục năm trước, thỉnh thoảng khi đi chăn trâu, tôi và lũ bạn lại tranh thủ tìm nhổ ít bụi cây me đất mọc ở ven đê đầu làng, mang về vòi vĩnh mẹ nấu cá vụn với cà pháo. Ở quê tôi, cây me đất hoặc lá tầm bỏi là nguyên liệu không thể thiếu để chế biến món này.

Mỗi lần thấy tôi về nhà cầm trên tay nắm me đất, mẹ lại với cái rổ tre ra khu đồng trước nhà, lom khom tát cá trong mất cái máng nước nhỏ trên ruộng lúa. Chẳng mấy chốc, mẹ đã mang về một mớ cá vụn, chủ yếu là thòng đong (có nơi gọi là cá lòng tong), cá cờ, tép..

Mẹ tôi ngồi ở sân giếng, tỉ mỉ đánh vẩy, nặn ruột từng con cá nhỏ "tin hin", rửa sạch bằng nước mưa, để ráo rồi mang đi ướp cùng mấy hạt muối trắng, nước mắm và nghệ tươi băm nhỏ.

Cây me đất

Mùa hè, những luống cà pháo, rau gia vị trong vườn nhà tôi xanh mướt mắt. Mẹ tôi bứt những quả cà pháo bánh tẻ (không non, không già). Tôi theo mẹ ra vườn, phụ giúp hái lá tía tô, lá lốt, mùi tàu, mấy quả ớt tươi, cà chua về làm gia vị cho món cá vụn nấu cà pháo.

Cà pháo được mẹ tôi cắt đôi, ngâm trong nước gạo hòa cùng muối trắng cho thau bớt nhựa, sau đó mới rửa lại nhiều lần bằng nước mưa, để ráo.

Mẹ với hũ mẻ trên nóc trạn bát, múc ra một thìa cho vào chiếc bát nhỏ, lại thêm ít nước mắm, chút xíu mắm tôm rồi nhẹ nhàng đánh đều thành một thứ nước gia vị hỗn hợp.

Mẹ tôi rán cá đã ướp trước đó trên bếp củi. Trong lúc rán thì kết hợp rưới thứ nước gia vị hỗn hợp trên lên bề mặt cá để gia vị ngấm từ từ. Vì là cá vụn nên trong lúc lật, mẹ làm rất nhẹ tay để thịt không bị vỡ. Cá chỉ rán qua cho săn đều hai mặt rồi vớt ra đĩa.

Cà pháo trước khi đem chế biến món ăn được cắt thành từng miếng và ngâm trong nước muối

Bắc nồi lên bếp, mẹ tôi phi hành tỏi, ớt thái nhỏ cùng với mỡ lợn. Một mùi thơm nức mũi bốc lên, lan tỏa khắp cả một góc xóm nghèo. Hành, tỏi đã ngả màu vàng, mẹ nhanh tay cho cà chua, cà pháo vào xào săn, tiếp tục cho nắm me đất rồi từ từ đổ nước sôi vào nồi đến khi xăm xắp mặt.

Khi nồi canh sôi đều thì trải cá đã rán trước đó lên trên, đậy vung om nhỏ lửa. Công đoạn chế biến món cá vụn nấu cà đến đây cũng sắp hoàn thành.

Đợi om trên lửa chừng 20 - 25 phút, mẹ tôi nêm chút mì chính, rắc lá tía tô, lá lốt, mùi tàu thái nhỏ vào nồi, múc ra bát to và thế là hoàn thành món ăn.

Một số nguyên liệu chính dùng để chế biến món cá vụn nấu cà pháo truyền thống của một số vùng nông thôn ở Hải Dương

Nghe thì cầu kỳ nhưng kỳ thực món canh cá vụn nấu cà pháo rất dễ chế biến, lại toàn sử dụng các loại nguyên liệu, gia vị sẵn có trong vườn nhà. Nhờ đôi bàn tay khéo léo, mẹ tôi đã biến những thứ dân dã ấy để tạo nên một trong những món ăn đậm chất "nhà quê".

Bát canh bưng lên mâm hiện lên sanh sánh màu vàng của nghệ, ăn vào cảm nhận được vị chua dịu của mẻ, me đất, thơm lừng mùi tía tô, lá lốt xen lẫn vị tê cay của ớt tươi...

Ở cái thời kinh tế khó khăn, nhà còn nghèo, lũ trẻ mục đồng chúng tôi hiếm khi được ăn thịt. Bữa cơm có canh cá vụn nấu cà pháo ăn cùng cơm trắng độn khoai cũng đã là một sự may mắn và đủ đầy.

Chạm đến... ký ức

Một số người lớn tuổi vẫn chế biến món cá vụn nấu cà pháo mỗi khi đến mùa

Kinh tế ngày càng khá giả, các gia đình ở quê tôi đã có điều kiện để mua nhiều loại thực phẩm, chế biến những bữa ăn đầy đủ dinh dưỡng.

Rồi không nhớ từ bao giờ, món canh cá vụn nấu cà pháo đã dần không còn xuất hiện trong những bữa cơm ngày hè của các gia đình. Về quê thường xuyên nhưng tôi cũng không còn thấy mẹ chế biến món này nữa.

Cá lẹp có thể dùng để nấu với cà pháo hoặc chế biến thành nhiều món khác

Bẵng đi rất nhiều năm, vừa rồi về thăm bà cô (là em gái ông nội tôi) ở quê, tình cờ tôi lại có dịp được thưởng thức món cá vụn nấu cà pháo. Bà năm nay gần 80 tuổi, sống một mình, tự tay trồng rau trong vườn, nấu ăn hằng ngày.

Bà chẳng thích các món chế biến từ thịt mà chỉ chuộng các món ăn nấu từ cá, tôm, tép vụn. Không phải vì bà nghèo mà đơn giản chỉ là thích ăn đồ của... ngày xưa.

Nhìn nồi canh cá lẹp nấu cà pháo sanh sánh trên bếp, bốc mùi thơm lừng khiến những ký ức tuổi thơ của nhiều người lại ùa về

Bữa trưa hôm ấy, bà tôi nấu cà pháo với cá lẹp mua của một người làng chuyên làm nghề chài lưới trên sông. Bà bảo do môi trường ô nhiễm, các loại cá thòng đong, cá cờ, tép sông giờ gần như không còn.

Bữa cơm của bà cháu tôi hôm đó chỉ có cơm trắng, bát canh cá nấu cà pháo theo chuẩn "vị xưa" và đĩa đậu rán chấm mắm mà sao tôi ăn ngon đến lạ. Tôi ăn chậm rãi để hít hà, để từ từ thưởng thức cái món ăn rất lâu rồi mới được... chạm đến.

Những ký ức xa xưa về một thời gian khó của những đứa trẻ ở vùng quê thuần nông cứ vậy ùa về trong tôi. Nơi miền ký ức ấy có ông, có bà, có nghĩa mẹ, tình cha, dù nhà còn nghèo nhưng không khí gia đình luôn đầm ấm, vui vẻ và tràn đầy yêu thương.

Quả cà pháo - một trong những nguyên liệu chính làm nên món ăn dân dã gợi nhớ quê hương

Tôi chợt có ý định sẽ học lại cách chế biến cà pháo nấu cá vụn như mẹ đã từng làm và thường xuyên đưa vào thực đơn bữa cơm gia đình. Các con tôi sẽ được ăn món quê mà có lẽ ở các nhà hàng sang trọng hiện tại cũng chẳng có.

Cà pháo ngày nay phần nhiều được các gia đình sử dụng để muối chua, muối xổi ăn với canh. Một số nhà hàng hay những người khéo tay lại chế biến thứ quả này thành các món như: cà pháo xào lá lốt, cà pháo nấu xương, cà pháo kho thịt bà chỉ, cà pháo nộm bò...

MỸ ANH