Bài toán 'cân bằng' cho HTX vận tải

Trong bối cảnh hoạt động vận tải ngày càng phức tạp, việc ban hành Nghị định 168 là cực kỳ cần thiết. Chủ trương của Nhà nước luôn hướng đến việc chuyên nghiệp hóa ngành vận tải, loại bỏ những bất cập, sai phạm và đảm bảo quyền lợi cho người dân cũng như các đơn vị kinh doanh vận tải chân chính.

Trăn trở vì quy định xử phạt “gấp đôi”

Các quy định mới trong Nghị định này được kỳ vọng sẽ nâng cao trách nhiệm pháp lý đối với các đơn vị vận tải; Đảm bảo an toàn giao thông; Tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh giúp các doanh nghiệp và HTX làm ăn chân chính có cơ hội phát triển và minh bạch hóa hoạt động vận tải thông qua ứng dụng công nghệ.

Rõ ràng, mục tiêu của Nghị định 168 là hoàn toàn hợp lý và phù hợp với xu thế phát triển của ngành giao thông vận tải hiện đại.

Tuy nhiên, trong quá trình xây dựng và áp dụng, một số quy định của Nghị định 168 lại vô tình tạo ra những khó khăn không lường trước, đặc biệt đối với mô hình HTX, vốn có những đặc thù riêng biệt so với doanh nghiệp.

Một trong những điểm gây ra những trăn trở là quy định về mức xử phạt vi phạm hành chính. Theo đó, nếu tài xế của HTX vận tải vi phạm, mức phạt sẽ nặng hơn so với tài xế xe tư nhân, thậm chí có thể bị phạt gấp đôi.

Quy định pháp lý phù hợp sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho HTX vận tải thu hút thành viên.

Ông Nguyễn Văn Minh, Chủ tịch Hội đồng quản trị HTX Vận tải Bảo Lộc (Lâm Đồng), cho biết đây là quy định chưa hợp lý, bởi HTX xét về bản chất HTX là mô hình kinh tế tập thể, không phải là doanh nghiệp. Do vậy, không thể áp dụng mức xử phạt vi phạm hành chính đối với HTX như đối với các doanh nghiệp vận tải khác.

Lập luận của ông Minh không phải không có cơ sở. Về bản chất, HTX là một tổ chức kinh tế tập thể, được hình thành trên cơ sở tự nguyện, với mục đích hỗ trợ các thành viên cùng phát triển. Tài sản của HTX là tài sản chung, nhưng với nhiều HTX vận tải, tài xế, phương tiện vẫn thuộc sở hữu cá nhân. HTX đóng vai trò điều phối, quản lý chung, còn trách nhiệm trực tiếp đối với các hoạt động vận hành lại thuộc về các thành viên.

Việc áp dụng mức phạt “gấp đôi” đối với HTX, trong khi bản thân HTX không trực tiếp thực hiện hành vi vi phạm, mà chỉ là người quản lý gián tiếp, đang tạo ra một sự bất công rõ rệt. Tài xế vi phạm thì đúng là cần bị xử phạt, nhưng việc HTX phải gánh thêm một mức phạt “kép” chỉ vì bản chất pháp lý của mình là một HTX, chứ không phải một cá nhân, là điều phi lý. Điều này không chỉ gây thiệt hại về kinh tế cho HTX mà còn tạo ra tâm lý e ngại, rụt rè cho các cá nhân muốn tham gia mô hình HTX vận tải.

Theo các chuyên gia, việc Nghị định 168 xử phạt HTX ngang với doanh nghiệp là một sự nhầm lẫn nghiêm trọng về bản chất pháp lý. HTX không phải là doanh nghiệp và cũng không hoạt động vì lợi nhuận như doanh nghiệp. Mục tiêu của HTX là hỗ trợ thành viên, tạo điều kiện thuận lợi để các thành viên cùng nhau làm kinh tế.

Chẳng hạn, một HTX vận tải bao gồm 50 thành viên, mỗi thành viên sở hữu một xe tải. HTX sẽ giúp các thành viên tìm kiếm nguồn hàng, ký hợp đồng, đóng thuế, và thực hiện các thủ tục hành chính khác. Mỗi thành viên vẫn chịu trách nhiệm trực tiếp đối với chiếc xe của mình. Nếu một tài xế trong số 50 người này vi phạm, Nghị định 168 lại “đổ” trách nhiệm và phạt nặng lên cả HTX, điều này không khác nào “phạt cả một tập thể vì hành vi của một cá nhân”.

Thông thường, các quy định về xử phạt vi phạm hành chính phải dựa trên nguyên tắc ai vi phạm thì người đó bị xử phạt. Việc phạt HTX vì hành vi của tài xế là trái với nguyên tắc này. Do đó, theo đại diện của một số HTX vận tải, Nghị định 168 đang coi HTX như một pháp nhân chịu trách nhiệm tuyệt đối đối với mọi hành vi của thành viên, trong khi thực tế lại không phải như vậy. Điều này sẽ khiến các HTX vận tải không còn mặn mà với việc quản lý, mà chỉ tập trung vào việc thu phí thành viên, từ đó làm suy yếu mô hình HTX.

Nỗi lo mất đi sức hút của mô hình HTX

Sự bất cập trong Nghị định 168 không chỉ gây khó khăn về mặt tài chính cho chính các HTX vận tải đang phải cạnh tranh gay gắt trong điều kiện hiện nay, mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến mô hình kinh tế tập thể, HTX, vốn được Đảng và Nhà nước khuyến khích phát triển.

Đầu tiên, nó tạo ra tâm lý e ngại cho những người muốn thành lập HTX vận tải. Khi mức phạt quá cao, rủi ro quá lớn, các cá nhân sẽ tự hỏi tại sao phải vào HTX? Tại sao không làm xe tư nhân, “một mình một ngựa” để tránh những rủi ro pháp lý không đáng có? Điều này sẽ dẫn đến sự thất thoát thành viên và khiến mô hình HTX mất đi sức hút, thậm chí những mô hình này sẽ dần tan rã. Trong khi, tại Nghị quyết số 20-NQ/TW nêu rõ, mục tiêu đến 2045, Việt Nam phấn đấu thu hút 20% dân số tham gia các tổ chức kinh tế tập thể.

Bên cạnh đó, việc “phạt nặng” sẽ không giải quyết được gốc rễ của vấn đề. Vấn đề chính là ý thức tuân thủ pháp luật của tài xế. Việc xử phạt nặng HTX chỉ khiến HTX phải chịu thêm gánh nặng, chứ không trực tiếp tác động đến hành vi của tài xế. Để giải quyết dứt điểm, cần có những biện pháp quản lý, giáo dục và xử phạt trực tiếp lên đối tượng vi phạm là tài xế.

Đặc biệt, sự thiếu công bằng trong Nghị định 168 đang làm suy yếu vai trò của HTX. Thay vì là một “mái nhà chung” bảo vệ và hỗ trợ các thành viên, HTX có nguy cơ trở thành một nơi gặp nhiều rủi ro về mặt pháp lý hơn so với doanh nghiệp. Khi đó, các thành viên sẽ mất niềm tin vào HTX và tìm cách hoạt động độc lập.

Để gỡ "nút thắt" này, theo đại diện các HTX, cần xem xét, sửa đổi Nghị định 168 theo hướng công bằng, hợp lý hơn. Trong đó, cần phân biệt rõ ràng giữa HTX và doanh nghiệp để có mức xử phạt riêng biệt, phù hợp với bản chất và mô hình hoạt động của từng loại hình.

Bên cạnh đó, cần xem xét để có các quy định xử phạt phù hợp đối với người trực tiếp vi phạm giao thông, thay vì "vơ đũa cả nắm" phạt luôn HTX. HTX chỉ nên bị xử phạt khi có hành vi vi phạm trong công tác quản lý, điều phối, chứ không phải chịu trách nhiệm thay cho hành vi của thành viên. Có như vậy, HTX mới thực sự trở thành một trụ cột của kinh tế tập thể, thay vì bị siết chặt bởi những quy định pháp lý chưa phù hợp.

Việc sửa đổi Nghị định 168 không chỉ là đòi hỏi của các HTX mà còn là yêu cầu cấp thiết để bảo vệ và thúc đẩy sự phát triển của kinh tế tập thể, một thành phần quan trọng của nền kinh tế Việt Nam.

Huyền Trang