Bài tập cho người hoại tử vô mạch

1. Vai trò của tập luyện đối với người hoại tử vô mạch

Hoại tử vô mạch (Avascular Necrosis - AVN) là tình trạng hoại tử xương do thiếu máu nuôi dưỡng, dẫn đến phá hủy cấu trúc xương, suy giảm chức năng khớp. Bệnh thường ảnh hưởng đến các xương chịu trọng lực lớn như chỏm xương đùi, xương cánh tay, xương gối và xương cổ tay.

Nguyên nhân của hoại tử vô mạch có thể do chấn thương, sử dụng corticosteroid kéo dài, nghiện rượu, bệnh lý rối loạn đông máu hoặc các tình trạng làm giảm lưu lượng máu đến xương.

Khi máu không thể cung cấp đủ oxy và dưỡng chất, tế bào xương bắt đầu chết đi, dẫn đến sụp lún bề mặt khớp và thoái hóa khớp.

Triệu chứng ban đầu của bệnh thường mơ hồ, bao gồm đau âm ỉ hoặc nhức mỏi tại vùng xương bị ảnh hưởng, đặc biệt khi vận động. Khi bệnh tiến triển, cơn đau trở nên nghiêm trọng hơn và có thể gây giới hạn vận động.

Hình ảnh chỏm xương đùi ở người bình thường (trái) và người hoại tử vô mạch (phải).

Chẩn đoán bệnh hoại tử vô mạch thường dựa vào hình ảnh học như X-quang, MRI, hoặc CT scan. Điều trị có thể bao gồm thuốc giảm đau, vật lý trị liệu hoặc phẫu thuật (ghép xương, thay khớp) trong các trường hợp nặng. Việc phát hiện sớm và can thiệp kịp thời có thể giúp giảm nguy cơ tàn phế do bệnh gây ra.

Một trong những lợi ích quan trọng nhất của tập luyện là cải thiện tuần hoàn máu đến vùng xương bị ảnh hưởng. Các bài tập nhẹ nhàng giúp kích thích lưu thông máu, hỗ trợ nuôi dưỡng mô xương, làm chậm quá trình hoại tử. Đồng thời, việc duy trì hoạt động thể chất giúp giảm tình trạng teo cơ do bất động, từ đó cải thiện chức năng vận động và duy trì khả năng đi lại.

Tập luyện đúng cách không chỉ giúp giảm đau mà còn hỗ trợ quá trình hồi phục, cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bệnh hoại tử vô mạch.

2. Các bài tập tốt cho người hoại tử vô mạch

2.1.Tư thế ngọn núi

- Cách thực hiện:

+ Đứng thẳng, các ngón chân chụm lại (người tập giữ vai thả lỏng, tay sát người).

+ Hít thật sâu, từ từ nâng tay cao qua đầu và đan các ngón tay lại với nhau giống như một ngọn núi.

+ Đẩy nhẹ gót chân để đứng trên các mũi chân (cơ thể cần giữ trên một đường thẳng từ bàn tay đến chân).

+ Ưỡn nhẹ người, hơi nâng cằm, nhìn thẳng về phía trước. Dồn trọng lượng cơ thể lên các đầu ngón chân, cố gắng duỗi căng hết sức có thể vai, ngực, cánh tay hoặc có thể giữ thăng bằng bằng một chân, chân còn lại co lên đến khi bàn chân chạm đầu gối.

+ Giữ nguyên tư thế ngọn núi trong khoảng 20 giây rồi thở ra, nhẹ nhàng đưa tay, đưa chân xuống vị trí ban đầu.

- Tác dụng: Bài tập này giúp cải thiện tư thế đứng, tăng cường sự cân bằng, ổn định cột sống và điều chỉnh hơi thở, đồng thời thúc đẩy lưu thông máu tốt hơn đến các khớp và xương, hỗ trợ quá trình phục hồi. Ngoài ta, tư thế này còn hỗ trợ kéo giãn nhẹ nhàng, cải thiện độ linh hoạt của khớp mà không gây đau đớn.

Tư thế ngọn núi thúc đẩy lưu thông máu tốt hơn đến các khớp, xương cho người hoại tử vô mạch (ảnh minh họa).

2.2. Bài tập đá chân trước - sau

- Cách thực hiện:

+ Đứng thẳng, tay bám vào tường, ghế hoặc một điểm tựa để giữ thăng bằng, cơ thể thả lỏng.

+ Đưa một chân về phía trước trong phạm vi thoải mái, sau đó đá nhẹ nhàng ra phía sau. Lưu ý, chuyển động phải chậm rãi và có kiểm soát, không dùng lực để đá quá mạnh.

+ Lặp lại động tác từ 10-15 lần rồi đổi bên và lặp lại tương tự.

+ Trong suốt quá trình, giữ nhịp thở đều và cố gắng duy trì tư thế thẳng.

- Tác dụng: Động tác đá chân giúp khớp háng, khớp gối và khớp cổ chân trở nên linh hoạt hơn, giảm tình trạng cứng khớp do hoại tử vô mạch, đặc biệt là những bệnh nhân có hoại tử vô mạch ở vị trí chỏm xương đùi; đồng thời bài tập này còn hỗ trợ duy trì sức mạnh, kích hoạt các nhóm cơ vùng hông và đùi, giảm nguy cơ teo cơ do giảm vận động.

2.3. Tư thế cây cầu

- Cách thực hiện:

+ Nằm ngửa trên thảm tập, hai tay xuôi theo người, đầu gối co lại, lòng bàn chân chạm đất.

+ Từ từ nâng hông lên, tay có thể đặt dưới hông hoặc giữ xuôi dọc cơ thể như ban đầu; giữ người, hông, đùi trên một đường thẳng.

+ Giữ tư thế trong 10-15 giây sau đó hạ người về tư thế ban đầu.

+ Thực hiện tư thế 10- 15 lần

- Tác dụng: Tư thế này giúp tăng tuần hoàn máu đến vùng hông và xương chậu, cải thiện khả năng cung cấp oxy và dưỡng chất, hỗ trợ quá trình phục hồi của xương bị hoại tử; đồng thời tư thế này còn có tác dụng kéo giãn nhẹ nhàng vùng hông và đùi, giúp cải thiện độ linh hoạt của khớp háng, duy trì khả năng vận động của khớp háng - cột sống, hạn chế tình trạng cứng khớp.

2.4. Bài tập nâng chân bên hông

- Cách thực hiện:

+ Nằm nghiêng bên phải trên thảm tập, đặt một chiếc khăn nhỏ hoặc tay phải của bạn dưới đầu để hỗ trợ đầu và cổ.

+ Đặt tay trái ở phía bên hông trái hoặc trước thắt lưng để ổn định phần trên cơ thể. Hai chân mở rộng hoàn toàn và xếp chồng lên nhau mà không khóa đầu gối. Cơ thể tạo thành một đường thẳng.

+ Nâng chân trái lên cách chân phải 20-30 cm, giữ tư thế 3-5 giây.

+ Từ từ hạ chân trở lại vị trí ban đầu và đổi chân

- Tác dụng: Bài tập này giúp duy trì cân bằng lực giữa hai bên khớp háng, ngăn ngừa lệch trục do đau hoặc yếu cơ. Điều này đặc biệt quan trọng với người bị hoại tử vô mạch, vì dễ mất thăng bằng khi di chuyển. Đồng thời tư thế này giúp tăng cường cơ bắp xung quanh khớp háng, khớp gối, hỗ trợ phân bổ tải trọng tốt hơn, giảm áp lực trực tiếp lên vùng bị hoại tử.

Người hoại tử vô mạch không nên chạy bộ vì có thể làm tổn thương thêm phần xương bị hoại tử.

3. Những lưu ý khi tập luyện

- Bệnh nhân hoại tử vô mạch nên tập trung vào các bài tập có tác động thấp nhằm tránh tạo áp lực quá mức lên khớp. Những bài tập này giúp tăng cường cơ bắp xung quanh khớp, giảm tải trọng lên xương và hỗ trợ sự phục hồi. Các bài tập kéo giãn cũng rất quan trọng trong việc duy trì sự linh hoạt của khớp và hạn chế tình trạng cứng khớp.

- Tránh các bài tập có tác động mạnh như chạy bộ, nhảy hoặc nâng tạ nặng vì chúng có thể làm tổn thương thêm vùng xương bị hoại tử.

- Khi cơ thể đang bị bệnh, đặc biệt là khi có các triệu chứng như sốt, cảm cúm, mệt mỏi, hoặc bất kỳ tình trạng nhiễm trùng nào thì không nên tập luyện. Tập luyện trong thời gian này có thể làm cơ thể bị suy yếu, làm trầm trọng thêm các triệu chứng bệnh.

- Thực hiện động tác chậm rãi, có kiểm soát để tránh gây căng thẳng lên khớp. Khi tập cần giữ lưng thẳng, không ép quá mức vào vùng xương bị tổn thương.

- Không tập khi bị đau hoặc khó chịu, nếu xuất hiện cơn đau trong khi tập, cần dừng ngay và nghỉ ngơi. Không cố gắng duy trì một tư thế nếu cảm thấy đau hoặc căng cứng quá mức.

- Các bài tập thể dục và yoga tốt nhất nên thực hiện vào buổi sáng sau khi thức dậy hoặc buổi chiều. Đây là thời gian cơ thể đã sẵn sàng và linh hoạt hơn, giúp giảm nguy cơ chấn thương và tăng hiệu quả tập luyện.

BSNT. Phan Bích Hằng