'Bác Dương thôi đã thôi rồi'

Từng có một Tiền Phong chức vụ, tạm gọi là cái lò ươm mầm cán bộ. Do những hoàn cảnh, tình huống này nọ, Tiền Phong những năm qua cứ như vô tình cung đốn cho hệ thống báo chí và nhiều cơ quan ở TƯ hàng chục Tổng, Phó Tổng Biên tập, nhiều cán bộ quản lý tên tuổi.

Nhà thơ Dương Kỳ Anh (Dương Xuân Nam), nguyên Tổng Biên tập báo Tiền Phong.

Và cũng có một Tiền Phong văn chương. Không phải là tờ báo văn chương mà nơi đây từng hội tụ những cây viết.

Khó tìm ở một nơi nào, ở một tờ báo nào khác mà từng hội tụ đến 20 nhà văn như Tiền Phong. Nghĩa là 20 phóng viên từng được cấp thẻ Hội viên Hội nhà văn Việt Nam ở 3 lĩnh vực Văn xuôi, thơ, Lý luận phê bình. Dịp Tiền Phong 55, 60 tuổi, tôi đã mạo muội trình làng ít dòng về các nhà văn từng là phóng viên Tiền Phong như Tất Vinh (Hồng Dương) Bùi Ngọc Tấn, Sơn Tùng, Lê Minh Khuê.

Tác phẩm của nhà thơ Dương Kỳ Anh.

Thời điểm cuối những năm 90 khi tổng kết cuộc thi Tác phẩm tuổi xanh nhà thơ Dương Kỳ Anh - Tổng Biên tập đã trả lời phỏng vấn nhiều tờ báo rằng thời điểm này cả nước có hơn 800 hội viên Hội Nhà văn. Riêng Tiền Phong đã 5 hội viên hiện là phóng viên của báo. Ông cũng không quên nhắc trước đó là hơn chục người đã từng ở Tiền Phong những Nguyễn Vĩnh, Lý Biên Cương,Tất Vinh, Bùi Ngọc Tấn, Sơn Tùng, Lê Minh Khuê, Từ Quốc Hoài, Ngô Thế Oanh, Lê Văn Ba, Nguyễn Huy Thông… Vâng bảo khoe cũng được. Và cũng là một thứ gián tiếp nói cái truyền thống của báo, ngoài chức năng thông tấn mà nhà nước đã hoạch định và mặc định, Tiền Phong còn dư dật mảng chữ nghĩa văn chương cũng là nền tảng để Tiền Phong chuyển tải đến bạn đọc những chuyện đời đượm hơi hướng nhân bản, nhân văn…

…Căn phòng chung trên khu tập thể 128 Hàng Trống chật, bí nên được phép của cơ quan, tôi và anh Dương Xuân Nam ngủ đêm ngay tại phòng làm việc trên gác 3. Có một dạo Nguyễn Hoàng Sơn cũng ngủ ké. Phòng làm việc của Ban Công - Nông nghiệp của báo Tiền Phong trên gác 3 có hai trưởng ban là Trần Quang, Lê Văn Ba thì hai ban viên là Xuân Nam và Nguyễn Hoàng Sơn đều mê thơ lẫn mê làm thơ. Đã đành thơ thì phải có hứng. Nhưng với thi sĩ và người mê làm thơ không phải hứng ấy đều phát lộ vào buổi đêm hay vào thời điểm ngoài giờ hành chính? Vậy nên thấy ái ngại lẫn “cứ sao sao ấy” cho nhà thơ Dương Kỳ Anh mỗi khi có ai đó vào phòng hoặc hai ông trưởng ban xuất hiện là vội vàng đẩy khi mạnh, lúc nhẹ cái ngăn kéo vào! Thì ra ở dưới ngăn kéo là một bản thảo thơ đương viết dở. Cái ngăn kéo bàn làm việc của Nguyễn Hoàng Sơn cũng có một thứ na ná.

Anh Dương Xuân Nam về Tiền Phong trước người viết bài này gần hai năm. Lứa phóng viên trẻ Tiền Phong thuở ấy, Dương Xuân Nam thuộc dạng nghiêm cẩn. Tôi không biết được khi ở quân đội, viên sĩ quan điều khiển tên lửa Dương Xuân Nam đã rèn cái tính kỷ luật nhất là khoản điều độ đúng giờ ra sao mà suốt cả thời làm báo dằng dặc cho mãi đến tận giờ, ông luôn tuân thủ một cách ngặt nghèo. Có lẽ do điều độ, mực thước nghiêm cẩn trong nét ăn, nếp ngủ nên đến tuổi quá thất tuần, người đàn ông từng được báo chí tôn vinh là cha đẻ của các cuộc thi Hoa hậu Việt Nam vẫn giữ vóc dáng trẻ trung? Buổi đêm, dù đi cơ sở hay ở nhà, luôn lên giường tầm chín giờ hơn. Không bao giờ la cà đàn đúm, rượu chè. Sau tầm cơm trưa, dù bất kỳ ở đâu dẫu có đi công tác nước ngoài lệch múi giờ cũng cố chợp mắt ít phút.

Một kỷ niệm buồn năm nọ báo Tiền Phong bị khởi tố vì một bài báo mà tôi là tác giả. Cơ quan điều tra đã lần lượt triệu tập tổng biên tập, rồi phó tổng biên tập và tác giả bài viết. Quen lệ luôn nhận được những dạng “Kính gửi đồng chí… Kính gửi ông Tổng Biên tập, Kính thưa ông Tổng… Kính gửi nhà thơ…”, nay trần sì, thùi lụi mỗi dòng “Triệu tập ông Dương Xuân Nam Tổng Biên tập báo Tiền Phong…”. Tôi có cảm giác ông đương bị sốc. Và như bị xúc phạm nữa. Sốc nữa là cái nếp điều độ đã làm khổ tổng biên tập của tôi. Quen lệ là tầm trưa quá 11 giờ là dùng bữa. Nhưng các điều tra viên đã quây ông cái lần triệu tập đầu tiên ấy đến tận một rưỡi chiều. Khi chú Đỗ Hà, lái xe đón ông ở cơ quan điều tra ở phố Trần Bình Trọng thì thấy thủ trưởng của mình, đã mềm oặt xanh tái tử vì bị tụt huyết áp.

Nhiêu khê vất vả phiền phức và không ít căng thẳng. Lần gặp nạn ấy (và một lần khác nữa, chuyện ấy đã đăng báo) Ban Biên tập cụ thể là Tổng Biên tập Dương Xuân Nam, các phó tổng Lương Ngọc Bộ, Nguyễn Văn Minh đều chung tay tận tình giải quyết chu đáo, rốt ráo nên tai qua nạn khỏi. Mục đích là quyết giữ và giữ kỳ được nguyên tắc tối thượng, quyền lợi hợp pháp cùng uy tín tờ báo và bảo vệ được phóng viên.

Những năm cuối bảy mươi, rồi tám mươi. Cái thời bao cấp khốn khó. Bây giờ đôi hồi lại, những nhớ nhớ quên quên, những chuyến đi khắp miền vùng đất nước. Về rừng Cúc Phương viết về lâm nghiệp. Tôi mê mải những ghi ghi chép chép về cây, về loài, về độ che phủ khép tán của rừng, kích cỡ của cây chò ngàn tuổi thì tiềm ẩn trong nhà báo Xuân Nam bừng lên chất thơ “Gặp cây chò nghìn tuổi/ Lòng ta như trẻ thơ”. Về nằm ở Nhà sàng than Cửa Ông, tôi lạ lẫm ngó hàng trăm công nhân nữ choàng khăn, bịt mặt kín mít chống bụi chỉ hở ra ánh mắt đen láy. Cái khí chất thi sĩ Dương Kỳ phát lộ kìa ngàn cặp mắt lay láy than… Nửa đêm về sáng, xuống tàu đang bước thấp bước cao vì mất một bên dép lúc chen lấn trên toa đen để về nhà khách máy Dệt Nam Định, Xuân Nam bảo tôi dừng. Lão ra hiệu có nghe tiếng gì không? Tôi chả nghe gì nên cười tuế tóa “có lúc nghe thấy có lúc thì không”. Hóa ra là âm thanh “lách cách”, “rào rào” thoảng khi gần, lúc xa cái tiếng guốc vào ca của hàng ngàn nữ công nhân Nhà máy dệt. Thứ âm thanh đặc thù thời khắc khi đêm chuyển sang ngày của thành Nam. Dương Kỳ Anh đã “khuân” dần vào chuỗi thơ về nhà máy Dệt như thế. Cái tai của thi sĩ cũng lạ!

Sự tinh tế lãng mạn ấy đã bầu nên điểm nhấn ở các tập thơ của Dương Kỳ Anh. Và nữa, ở mảng văn xuôi, sự mực thước điều độ biết ghìm cương cho những thời khắc thăng hoa để Dương Kỳ Anh dàn xếp những trạng huống hoàn cảnh trong một số tiểu thuyết, truyện ngắn? Tiểu thuyết Xuyên Cẩm là một tổ hợp của thứ tinh nhạy lẫn điều độ. Tôi dùng chữ điều độ bởi ở Dương Kỳ Anh, hình như trời cho cái may mắn là sự tỉnh táo để mà né được cái thói mê đắm hết mình trong chữ nghĩa và những mạnh bạo, những ào ạt khơi ngòi cảm xúc này khác. Để làm gì vậy? Là cái may cùng là điều dở vậy. Không thành danh một chàng thi sĩ, văn sĩ họ Dương hào hoa tài tử. Nhưng mà qua bao tao loạn này khác vẫn vẹn nguyên một ngôi vị Tổng Biên tập chững chạc việc quản trị, quản lý suốt hơn 20 năm bao trạng huống bạc tóc may mà chưa bị trầy xước chi đáng kể!

Và nữa, được nhà nước trao cho vị thế Trưởng Ban các cuộc thi Hoa hậu Việt Nam nhiều năm cái quyền được lựa, chọn trong số những người đẹp cấp xóm cấp phường để tìm ra thứ “quốc sắc thiên hương” là Hoa hậu. Vâng đã có những mảng miếng hồi ức của vị Trưởng Ban giám khảo kiêm Trưởng ban tổ chức cuộc thi Hoa hậu rải rác đâu đó trên nhiều tờ báo nhưng người đọc có lẽ vẫn thấy chưa đủ. Chưa đủ sự riết róng và thành thực để mà tận bờ sát góc? Và cả những trạng huống chỉ người trong cuộc mới hay? Nhan sắc cũng như quyền lực, đối diện hay chung đường với hai thứ ấy đã là chuyện không đơn giản nữa là làm cái việc coi sóc, quản lý? Cái bùa chú mà Dương Kỳ Anh giắt lưng để vượt qua ma trận này là gì vậy? Riết róng, sốt ruột đại loại như vậy cũng chỉ là tâm trạng của dạng bạn đọc mong được tiếp cận với một tập hồi ký tày tặn nào đó của Dương Kỳ Anh!

Gần đây thảng hoặc trên Facebook của người thơ ở Nhà vườn Sóc Sơn ấy, khi thì bâng quơ lúc gấp gáp những xẻ chia trải lòng này khác.

Ta còn nợ ta/ Những điều chưa nói/ Những điều chưa hỏi/ Những điều chưa nghe.

Tâm trạng ấy bàng bạc lẩn khuất trong các đoản thơ, khúc tản văn. Đôi khi lại đột ngột hình ảnh của cây của hoa nhà vườn tình cờ mà Dương Kỳ Anh là tác giả. Tự dưng chạm vào những thứ như vậy trên Facebook, tôi có cảm giác tạm gọi như nào ấy? Như một thứ chẳng lành của một người ham sống, ham đời, ham viết, nhưng bất tòng tâm như dạng sức khỏe không cho phép? Như sự hằng sống đương phải vượt thoát qua cửa ải nhọc nhằn vô hình?

Rồi nữa:

Tiền tiền bạc bạc/ ta không nợ ai/ Bao nhiêu ân nghĩa/ Nợ người dưng thôi…

Hình như ông nói mình nợ đời?

Nhưng đã không kịp, đã lỡ dở nhiều thứ… Cuốn Thơ chọn của ông tặng cuối năm ngoái chưa kịp đọc hết.

Cảm giác như nào ấy đã đột biến. Trước Tết Tỵ gặp ở Công viên 1- 6, gần Khu Tập thể báo, nhà thơ Dương Kỳ Anh vẫn cố hữu cái cười lặng lẽ làm an lòng người khác mà ngó như xô lệch: “Cái gan của mình hình như giở chứng…”. Nghe vậy thì biết vậy? Cái tuổi bát tuần ai mà chả chứng nọ tật kia? Ai nói trước điều gì? Nhưng thứ “giở chứng’’ ấy thành thứ tang tóc vào buổi trưa lạnh ngày 28 tháng Giêng của tiết tận xuân sơ hạ năm Tỵ này!

Xuân Ba