Ba năm xung đột Nga-Ukraine: Giá năng lượng tại châu Âu tăng vọt, vẫn có nơi 'chẳng liên quan', đây chính là lý do

Giá năng lượng tại châu Âu tăng trong suốt năm 2021 và tăng mạnh hơn nữa sau khi xung đột Nga-Ukraine nổ ra. (Nguồn: INA)

Ba năm trước, vào ngày 24/2/2022, Nga đã phát động chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine. Xung đột đến nay vẫn đang tiếp diễn và đã tác động đáng kể đến giá năng lượng, với tỷ lệ khí đốt đường ống của Nga trong lượng khí đốt nhập khẩu của Liên minh châu Âu (EU) giảm từ hơn 40% vào năm 2021 xuống còn khoảng 8% vào năm 2023, theo Hội đồng châu Âu.

Ngay từ năm 2021, thời điểm chưa nổ ra xung đột, giá năng lượng tại lục địa già đã rục rịch tăng. Trong khi các chính phủ châu Âu thực hiện nhiều chính sách khác nhau để giảm bớt tác động đối với các hộ gia đình, giá năng lượng vẫn tiếp tục tăng dần trong suốt năm 2021 và tăng mạnh hơn nữa sau khi xung đột Nga-Ukraine nổ ra.

Việc lựa chọn một mức giá cơ sở để so sánh giá là một thách thức. Trong bài viết này, các tác giả sử dụng nhiều phép so sánh dựa trên Chỉ số giá năng lượng hộ gia đình (HEPI), do các đơn vị Energie-Control Austria, MEKH và VaasaETT biên soạn.

"Mức trung bình một năm trước xung đột" biểu thị khoảng thời gian 12 tháng từ tháng 2/2021 đến tháng 1/2022, trong khi "Mức trung bình ba năm sau khi nổ ra xung đột" bao gồm khoảng thời gian từ tháng 2/2022 đến tháng 1/2025.

Theo đó, trong khoảng thời gian trước xung đột, giá điện trung bình cho người dùng cuối tại các thủ đô EU là 20,5 c€/kWh, và tăng lên 26,5 c€/kWh trong khoảng thời gian sau khi nổ ra xung đột, tức tăng 29,5%.

Trong khoảng thời gian này, Amsterdam (Hà Lan) chứng kiến mức tăng cao nhất, với giá điện tăng 76%, tiếp theo là Rome của Italy (74%) và Vilnius của Lithuania (64%).

Các chuyên gia cấp cao tại Viện Chính sách năng lượng và khí hậu châu Âu (IEECP), gồm Ivana Rogulj, Wolfgang Eichhammer, Stavros Spyridakos và Vlasios Oikonomou, cho biết: "Các thị trường phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch như Hà Lan phải đối mặt với tình trạng biến động cao hơn, làm nổi bật vai trò của sự đa dạng hóa năng lượng và khuôn khổ pháp lý trong việc ổn định giá cả".

Tiến sĩ Yousef Alshammari, Chủ tịch của Trường Cao đẳng Kinh tế năng lượng London, lưu ý rằng khí đốt tự nhiên chiếm 45% cơ cấu điện của Italy, trong khi năng lượng tái tạo chỉ đóng góp không quá 30%.

Trong số các thủ đô của 5 nền kinh tế hàng đầu châu Âu, London (tăng 47%) ghi nhận mức tăng lớn thứ hai sau Rome. Paris (tăng 30%) cao hơn một chút so với mức trung bình của EU (29,5%), trong khi Berlin của Đức (tăng 19%).

Tác động của cơ cấu điện

Ngược lại, Madrid chứng kiến giá điện giảm nhẹ (0,4%) giữa giai đoạn trước và sau khi xung đột nổ ra.

Về lý do tại sao các hộ gia đình ở Tây Ban Nha ít bị ảnh hưởng đáng kể bởi sự gia tăng giá điện, các chuyên gia Rogulj, Eichhammer và Spyridakos giải thích: "Công suất điện gió, điện mặt trời và thủy điện đáng kể của Tây Ban Nha đã làm giảm sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch, giảm sự ảnh hưởng từ các cú sốc giá bên ngoài…

Biểu giá điện được điều chỉnh của Tây Ban Nha đã cân bằng biến động giá bằng cách liên kết giá điện bán lẻ với giá trung bình của thị trường bán buôn dài hạn, bảo vệ người tiêu dùng khỏi những biến động cực đoan trong ngắn hạn".

Khi tính cả các thủ đô ngoài EU, Oslo (Na Uy) ghi nhận mức giảm mạnh nhất, với giá điện giảm 10%, tiếp theo là Budapest của Hungary (-9%) và Bucharest của Romania (-8%). Những thành phố này nổi bật là “miễn nhiễm” đối với xu hướng chung về giá điện tăng trên khắp châu Âu.

Những kết quả này chỉ ra rằng, Tây Âu và Bắc Âu chứng kiến mức tăng giá điện mạnh nhất, trong khi các thủ đô ở khu vực Baltic và Đông Âu cũng chứng kiến mức tăng đáng kể. Ngược lại, Nam Âu ghi nhận những thay đổi giá vừa phải hơn.

Các chuyên gia của IEECP là Rogulj, Eichhammer và Spyridakos nhận định: "Các nước Bắc Âu được hưởng lợi từ sản xuất điện tái tạo (như thủy điện, địa nhiệt và gió), giúp giảm thiểu rủi ro bởi biến động giá nhiên liệu hóa thạch".

Giá điện trước khủng hoảng so với hiện tại

So sánh giá điện từ đầu năm 2021, khi thị trường ổn định hơn và trước khi căng thẳng giữa Nga và Ukraine leo thang, đến tháng 1/2025, cho thấy mức tăng đáng kể. Các hộ gia đình ở các thủ đô EU đã trả nhiều hơn 36% tiền điện vào tháng 1/2025 so với tháng 1/2021.

Không tính Kiev (Ukraine), Amsterdam ghi nhận mức tăng cao nhất, với giá điện tăng 89% trong giai đoạn 4 năm này. Mức tăng đáng kể cũng được ghi nhận ở Vilnius (81%), Brussels của Bỉ (77%) và Bern của Thụy Sỹ (76%). Mặt khác, Budapest (-13%) là thủ đô duy nhất tại châu Âu có giá điện giảm.

Trong số 5 thành phố hàng đầu, London chứng kiến mức tăng cao nhất, với giá điện tăng 66%, tiếp theo là Rome (60%) và Paris (45%).

Nếu so sánh tháng 1/2022 với tháng 1/2025, giá điện hộ gia đình, bao gồm cả thuế, chỉ tăng trung bình 3,4% trên khắp các thủ đô EU. Tại EU, mức tăng cao nhất được ghi nhận ở Vilnius (53%), tiếp theo là Paris (34%). Tại thủ đô Bern không thuộc EU, giá tăng 69% trong cùng kỳ.

Một số thành phố đã chứng kiến giá điện giảm đáng kể trong 3 năm qua như Oslo giảm mạnh nhất là 25%, tiếp theo là London (-21%), Bucharest (-20%) và Copenhagen (-20%).

Tính đến tháng 1/2025, giá khí đốt đã giảm xuống còn 11,1 c€/kWh, thấp hơn một chút so với mức tháng 1/2022, nhưng vẫn cao hơn đáng kể so với giá trước khi xung đột nổ ra. (Nguồn: bne IntelliNews)

Biến động giá cao từ khi nổ ra xung đột

Theo ghi nhận, giá điện đã dao động đáng kể tại các thủ đô của 5 nền kinh tế hàng đầu kể từ sau thời điểm tháng 2/2022.

Trong 4 năm qua, Rome đã trải qua mức cao nhất được ghi nhận, đạt 68,7 c€/kWh vào tháng 10/2022, so với 43,7 c€/kWh vào tháng 7/2022.

Tương tự, giá điện của London đạt đỉnh ở mức 64,2 c€/kWh vào tháng 8/2022, trước khi giảm xuống còn 39,5 c€/kWh vào tháng sau đó. Paris có giá ổn định nhất trong giai đoạn này.

Giá khí đốt sinh hoạt đã thay đổi như thế nào?

Vào tháng 10/2021, giá khí đốt cho người dùng cuối tại các thủ đô EU trung bình là 8,5 c€/kWh. Đến tháng 1/2022, con số này đã tăng lên 11,3 c€/kWh, trước khi đạt đỉnh ở mức 16,5 c€/kWh vào tháng 9 cùng năm, mức cao nhất được ghi nhận trong 3 năm qua.

Tính đến tháng 1/2025, giá khí đốt đã giảm xuống còn 11,1 c€/kWh, thấp hơn một chút so với mức tháng 1/2022, nhưng vẫn cao hơn đáng kể so với giá trước khi xung đột nổ ra.

Stockholm (Thụy Điển) ghi nhận mức trung bình cao nhất trong 3 năm (tháng 2/2022 - tháng 1/2025) ở mức 28,7 c€/kWh, tiếp theo là Amsterdam ở mức 21,6 c€/kWh.

Bản chất của thị trường khí đốt Thụy Điển đóng vai trò quan trọng trong động lực này.

Amsterdam bị ảnh hưởng nặng nề nhất do giá khí đốt tăng vọt vào năm 2022. Trong suốt năm này, các hộ gia đình ở thủ đô của Hà Lan bị ảnh hưởng nặng nề nhất do giá khí đốt tăng vọt. Giá khí đốt trung bình hằng năm ở đây đạt 31,0 c€/kWh, cao hơn đáng kể so với mức 23,9 c€/kWh của Stockholm, mặc dù Stockholm dẫn đầu về mức trung bình 3 năm.

Các chuyên gia cao cấp Rogulj, Eichhammer và Spyridakos từ IEECP cũng cho rằng, giá khí đốt tăng ở Hà Lan là do việc ngừng sản xuất tại mỏ khí Groningen bởi rủi ro động đất.

Budapest (2,6 c€/kWh), Belgrade của Serbia (4,1 c€/kWh) và Zagreb của Croatia (4,7 c€/kWh) ghi nhận giá khí đốt trung bình 3 năm thấp nhất.

Tại Prague (Czech), giá khí đốt trung bình 3 năm cao hơn 110% so với tháng 10/2021, tiếp theo là Berlin (97%), Dublin của Ireland (86%) và Amsterdam (77%), trong khi mức trung bình của EU là 37%.

Tiến sĩ Cyril Stephanos từ Viện Hàn lâm khoa học và kỹ thuật quốc gia, chỉ ra rằng, Đức không có nhà ga khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) nào đang hoạt động vào thời điểm Nga phát động chiến dịch quân sự tại Ukraine.

"Cả Đức và Áo đều phụ thuộc rất nhiều vào việc nhập khẩu khí đốt tự nhiên từ Nga", ông cho biết.

Những nguồn cung này đã được thay thế một phần bằng hàng từ Na Uy và thông qua thị trường LNG. "Tuy nhiên, nhập khẩu LNG có xu hướng đắt hơn khí đốt qua đường ống do chi phí nén, vận chuyển và giải nén bổ sung", chuyên gia này nói thêm.

Các chuyên gia của IEECP cũng nhấn mạnh rằng, việc tìm kiếm các giải pháp thay thế tốn kém đã dẫn đến giá tăng mạnh. Ngược lại, Budapest (-26%) và Bucharest (-9%) chứng kiến giá khí đốt thấp hơn so với tháng 10/2021.

Mặc dù đã ổn định gần đây, giá khí đốt tại các thủ đô EU vẫn cao hơn 31% vào tháng 1/2025 so với tháng 10/2021. Warsaw (Ba Lan) chứng kiến mức tăng mạnh nhất (109%), tiếp theo là Lisbon của Bồ Đào Nha (77%) và Berlin (72%).

Giá khí đốt biến động mạnh trong suốt năm 2022, trong đó Amsterdam trải qua những biến động đáng kể. Tuy nhiên, bắt đầu từ năm 2023, giá đã ổn định hơn so với năm 2022, đặc biệt là ở Amsterdam và 5 nền kinh tế hàng đầu châu Âu.

Tiến sĩ Alshammari giải thích rằng, nhiều biện pháp được thực hiện trên khắp châu Âu đã góp phần làm giảm giá khí đốt tự nhiên. Các biện pháp này bao gồm lấp đầy kho chứa khí đốt lên gần 100% công suất, đảm bảo các nhà cung cấp thay thế, áp dụng mức giá trần đối với khí đốt của Nga, vẫn cho phép các nước châu Âu nhập khẩu và áp dụng các biện pháp tiết kiệm hiệu quả để giảm nhu cầu năng lượng.

Giáo sư Jan Osicka, Giám đốc Chương trình Nghiên cứu chính sách năng lượng tại Đại học Masaryk ở Czech, tin rằng EU đã quản lý tốt cuộc khủng hoảng, cho rằng, "cơ chế đoàn kết đã phát huy tác dụng, thị trường nội bộ vẫn hoạt động và thiết kế của nó không bị can thiệp quá nhiều".

Tuy nhiên, các chuyên gia Rogulj, Eichhammer và Spyridakos khẳng định, sự ổn định giá cả trong dài hạn phụ thuộc vào động lực cung ứng toàn cầu và sự tăng tốc của quá trình tích hợp năng lượng tái tạo, đặc biệt là trong lĩnh vực khí đốt.

(theo Euronews)

Hải An