Xe máy và bài toán khí thải: Thời điểm cần hành động quyết liệt

Không thể chần chừ mãi

Ngày 24/4/2025, tại Hà Nội, Hội thảo quốc gia về kiểm soát và cải thiện chất lượng không khí đã được tổ chức với sự chủ trì của Bộ Nông nghiệp và Môi trường. Tại đây, vấn đề kiểm định khí thải xe máy – một bước đi quan trọng trong chiến lược cải thiện chất lượng không khí đô thị – tiếp tục được đưa ra thảo luận.

Ảnh minh họa.

Tại hội thảo, đại diện các cơ quan chức năng thống nhất cần lùi thời điểm ban hành quy chuẩn khí thải xe máy để có thêm thời gian lấy ý kiến và hoàn thiện, tuy nhiên đồng thời nhấn mạnh phải có lộ trình rõ ràng. Trước đó, việc thí điểm được kỳ vọng triển khai từ quý II/2025, nhưng vướng mắc về hạ tầng, kỹ thuật và ngân sách đã khiến kế hoạch tạm dừng.

Theo các chuyên gia, xe máy chiếm hơn 70% tổng phương tiện giao thông tại các đô thị lớn như Hà Nội và TP.HCM, là nguồn phát thải lớn gây ô nhiễm không khí. Tuy vậy, việc kiểm soát khí thải với phương tiện này vẫn còn nhiều bất cập, chủ yếu do thiếu quy định bắt buộc và lo ngại từ người dân về chi phí kiểm định.

Nếu tiếp tục trì hoãn, mục tiêu giảm phát thải sẽ khó đạt. Trong bối cảnh nồng độ bụi mịn liên tục vượt ngưỡng an toàn, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng, các chuyên gia nhấn mạnh: không thể tiếp tục chờ đợi.

Một số địa phương đã triển khai hỗ trợ tài chính cho người dân đổi xe mới tiết kiệm nhiên liệu, đồng thời đẩy mạnh hợp tác với doanh nghiệp để thu hồi xe cũ, xây dựng trạm kiểm định lưu động và chuẩn hóa quy trình kiểm tra khí thải. Đây là những hướng đi cần được mở rộng trong thời gian tới.

Ngoài ra, cần tích hợp kiểm định khí thải vào các kỳ bảo trì hoặc đăng kiểm xe định kỳ, từ đó giúp người dân tiếp cận dễ dàng hơn. Vai trò của chính quyền địa phương cũng cần được thúc đẩy – từ giám sát đến thống kê tiến độ – để tạo sức ép cải cách.

Một nội dung được nhiều chuyên gia đồng thuận là cần đầu tư thêm cho công tác truyền thông nâng cao nhận thức cộng đồng, tránh tình trạng hiểu sai hoặc hoang mang. Sự đồng hành từ báo chí, tổ chức xã hội và các chiến dịch truyền thông số được xem là giải pháp thúc đẩy hiệu quả triển khai chính sách khí thải.

Giao thông đô thị và bài toán ô nhiễm không khí lâu dài

Không chỉ xe máy, hệ thống giao thông đô thị hiện nay chính là điểm nghẽn lớn trong nỗ lực giảm phát thải khí nhà kính. Việt Nam đã cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, nhưng nếu không giải quyết triệt để tình trạng lệ thuộc vào phương tiện cá nhân, mục tiêu sẽ khó khả thi.

Hiện nay, giao thông cá nhân vẫn chiếm ưu thế tuyệt đối. Trong khi đó, các giải pháp thay thế như xe buýt điện, tàu điện đô thị vẫn đang trong giai đoạn phát triển và chưa thực sự hấp dẫn người dân. Các chính sách ưu đãi thuế, hỗ trợ mua sắm phương tiện sạch còn rất khiêm tốn, chưa tạo động lực đủ mạnh cho thị trường.

Giới chuyên gia cho rằng cần đầu tư mạnh tay cho hạ tầng giao thông công cộng – bao gồm cả việc mở rộng mạng lưới xe buýt nhanh (BRT), hệ thống metro, cùng với nâng cấp trải nghiệm dịch vụ như thanh toán số, ứng dụng chỉ đường, đảm bảo an toàn và tiện nghi. Đồng thời, phải có giải pháp đồng bộ như ưu tiên làn đường riêng, bãi đỗ, và cơ chế trợ giá vé.

Bên cạnh đó, hạn chế phương tiện cá nhân trong giờ cao điểm hoặc theo ngày chẵn lẻ là biện pháp nên được cân nhắc. Mô hình xe đạp công cộng, xe điện mini chia sẻ đã chứng minh hiệu quả tại nhiều quốc gia và có thể triển khai tại Việt Nam nếu có cơ chế phù hợp.

TP.HCM hiện đang tích hợp quy hoạch giao thông với định hướng phát triển xanh. Giai đoạn 2025–2030, thành phố dự kiến mở rộng hệ thống metro, tăng số lượng xe buýt điện và xây dựng vùng cấm xe cá nhân tại khu trung tâm. Hà Nội cũng có kế hoạch hạn chế xe máy từ năm 2030 nhưng cần giải pháp hỗ trợ mạnh mẽ hơn.

Việc áp dụng ứng dụng di động liên kết các dịch vụ giao thông, hỗ trợ thanh toán vé và cung cấp thông tin hành trình cũng là một bước đi cần thiết, giúp người dân dễ dàng tiếp cận phương tiện công cộng. Kết hợp truyền thông xã hội nhằm lan tỏa thông điệp “đô thị xanh” sẽ tạo lực đẩy chuyển đổi hành vi bền vững.

Đồng thời, hướng tới xây dựng các khu đô thị thông minh, thân thiện môi trường – nơi người dân được khuyến khích đi bộ, sử dụng phương tiện không phát thải – đang trở thành xu thế. Nếu được quy hoạch tốt, đây không chỉ là giải pháp chống ô nhiễm mà còn nâng tầm chất lượng sống đô thị.

Bích Ngọc