Xã hội hóa kiểm định xe cơ giới: Kỳ vọng tạo 'cú hích' cho nỗ lực xanh hóa giao thông

Kiểm định khí thải xe cơ giới: Cần thiết

Hiện Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang xây dựng dự thảo quy định lộ trình áp dụng quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải xe mô tô, xe gắn máy lưu hành ở Việt Nam. Lộ trình này tạo cơ sở pháp lý để từng bước loại bỏ phương tiện không bảo đảm tiêu chuẩn, quy chuẩn khí thải, thúc đẩy việc chuyển đổi sang phương tiện sạch, thân thiện với môi trường. Việc áp dụng lộ trình cũng nhằm thực hiện các cam kết quốc tế của Việt Nam về giảm phát thải khí nhà kính, ứng phó với biến đổi khí hậu, đồng thời hỗ trợ phát triển giao thông đô thị bền vững, hiện đại theo định hướng chiến lược quốc gia.

Chia sẻ tại Tọa đàm “Kiểm định khí thải xe cơ giới và vấn đề chống ô nhiễm không khí” tổ chức sáng 25/11, GS.TS Hoàng Xuân Cơ - Trưởng ban Khoa học, Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam cho rằng, đây là việc làm cần thiết. Tuy nhiên, khi triển khai, chúng ta phải trả lời được câu hỏi: Hoạt động này giải quyết vấn đề gì, nhằm mục đích gì? Và một trong những mục tiêu đưa ra là phải xem xét lượng phát thải từ các phương tiện công cộng là bao nhiêu? Thậm chí, sau khi kiểm định 3 năm, phải xem xét giảm phát thải được bao nhiêu? “Khi đó mới chứng minh được “cái được” của chính sách này” - GS.TS Hoàng Xuân Cơ thể hiện quan điểm.

Đồng thuận với quan điểm trên, GS.TS Nguyễn Hữu Dũng - Viện trưởng Viện Môi trường đô thị và Công nghiệp Việt Nam nhận định, đây là vấn đề vô cùng khó khăn và phức tạp. Theo Viện trưởng Viện Môi trường đô thị và Công nghiệp Việt Nam, kiểm định xe ô tô đã khó, kiểm định xe cơ giới (mô tô, xe máy) còn khó hơn nhiều lần, bởi nhà nào cũng có tới 2 - 3 cái xe máy. Chưa kể các loại xe ra vào nội đô, xe vãng lai. Chỉ tính riêng Hà Nội, theo ước tính có tới hơn 2 triệu xe máy cũ nát, lại tập trung ở các hộ có thu nhập thấp. Nếu thu hồi, hoặc cấm xe máy, họ sẽ dựa vào đâu để mưu sinh?

Liên quan đến vấn đề này, Đại biểu Quốc hội (ĐBQH) tỉnh Đồng Tháp Phạm Văn Hòa cho rằng, việc kiểm định phát thải xe cơ giới là cần thiết, nên làm, nhưng cắt giảm, hạn chế như thế nào phải xem xét kỹ và phải có lộ trình cụ thể. Ngoài ra, khi triển khai việc kiểm định, cần tính toán sao để cơ sở vật chất, trang thiết bị đáp ứng. Chính phủ cần có chính sách để giải quyết vấn đề này. Cụ thể: Khi thu hồi xe cũ nát phải hỗ trợ đổi sang xe điện như thế nào cho người dân có thu nhập thấp. VD: Hà Nội bắt đầu tiến hành cấm xe xăng tại 9 phường trọng điểm vào năm 2026. Vậy, nếu không cho sử dụng xe xăng thì sử dụng phương tiện nào tốt hơn? Xe công cộng hiện nay thì chưa đáp ứng được…

Huy động “sức mạnh” của doanh nghiệp tư nhân

Theo ông Tạ Đình Thi - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, mục tiêu đến năm 2030, 100% phương tiện tham gia giao thông phải được quản lý, để bảo vệ môi trường nhưng phải theo lộ trình.

Để đạt được mục tiêu này, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội cho rằng, cần phải bảo đảm các điều kiện như: Ban hành đầy đủ hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn quốc gia, bảo đảm tính khả thi mọi mặt, cũng như các vấn đề về kỹ thuật, an sinh xã hội…; Phải có lộ trình về hạ tầng phục vụ công tác kiểm định, từ vấn đề kỹ thuật, con người, công nghệ; Bảo đảm lợi ích của các bên liên quan và phải có trọng điểm, trọng tâm… (VD: Thực hiện ở khu vực thành phố trước, sau đó mới tới các khu vực…) và phải bảo đảm tính đồng bộ, quan tâm đến đời sống người dân… Bảo đảm tính khả thi bằng việc thành lập cơ chế giám sát hiệu quả, ứng dụng công nghệ mới (trí tuệ nhân tạo (AI), chuyển đổi số…). Đặc biệt, phải giám sát chặt chẽ hoạt động của các cơ sở đăng kiểm (Bộ Xây dựng chủ trì, thực hiện công tác này). Khi triển khai trên quy mô lớn, cần sự phối hợp của nhiều bên, đặc biệt là lực lượng doanh nghiệp tư nhân. Cơ chế phối hợp cần cụ thể, bảo đảm thực thi, minh bạch, hiệu quả.

“Cùng với đó, vấn đề chuyển đổi nhiên liệu cũng phải được quan tâm đúng mức bằng những chính sách tổng thể, đồng bộ và phải có lộ trình rõ ràng. Phải truyền thông cho người dân để họ thay đổi nhận thức. Một khi nhận thức đúng, họ mới đồng thuận và ủng hộ, có vậy mới thực hiện được” - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội nhấn mạnh.

Đề cập đến vai trò và sự tham gia của các doanh nghiệp tư nhân vào hoạt động này, theo ĐBQH Phạm Văn Hòa, hiện ngân sách của chúng ta khá dồi dào, nhưng phải tập trung để thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia, an sinh xã hội… Do đó, cần huy động các nguồn lực xã hội hóa, kêu gọi doanh nghiệp đầu tư máy móc, trang thiết bị, máy móc có tốt, thiết bị có tốt, chất lượng kiểm định mới bảo đảm. Tuy nhiên, cũng phải xem xét kỹ xem doanh nghiệp đó thành lập đúng giấy phép chưa? Phương tiện có tốt không? Con người đạt tiêu chuẩn chưa? Kiểm định viên chất lượng như thế nào? Để huy động, khuyến khích doanh nghiệp tham gia, Nhà nước phải hỗ trợ bằng chính sách, như hỗ trợ về thuế, đất đai, đào tạo nhân sự…

Về vấn đề này, GS.TS Nguyễn Hữu Dũng cho biết, để kiểm định một lượng lớn xe gắn máy là rất khó. Vì thế, việc xã hội hóa sẽ giúp cơ quan quản lý giảm tải về kiểm định. Hiện nay, các thiết bị kiểm định cũng không khó để đầu tư.

Ông Tạ Đình Thi.

Ông Tạ Đình Thi - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội:

“Trong quá trình giám sát, các thành viên đoàn giám sát vấn đề này của Quốc hội đều thống nhất cao về việc phải bảo đảm thực hiện từ những việc nhỏ nhất, khi triển khai các giải pháp bảo vệ môi trường. Việc thực hiện các chính sách phải có lộ trình cụ thể và phải huy động nguồn lực xã hội hóa, chứ mình Nhà nước không thể làm được.

Hiện, cả nước có tới hơn 74 triệu xe mô tô, xe gắn máy đang lưu hành. Để kiểm định số lượng xe lớn như vậy, trong khoảng thời gian ngắn, với quy mô lớn là thách thức không nhỏ. Và để triển khai có hiệu quả, phải bảo đảm các yêu cầu: Tính công bằng (giữa các khu vực, đối tượng tham gia kiểm định); Phải minh bạch về quy trình; Đơn giản hóa các thủ tục (chính sách có phù hợp nhưng thủ tục rườm rà, người dân sẽ không ủng hộ); Đặc biệt, phải chia sẻ lợi ích giữa các bên liên quan…”.

PGS. TS Bùi Thị An.

PGS. TS Bùi Thị An - ĐBQH khóa XIII, Viện trưởng Viện Tài nguyên, môi trường và Phát triển cộng đồng:

“Kiểm định khí thải xe cơ giới, góp phần giảm ô nhiễm môi trường - vấn đề tưởng chuyên môn nhưng rất xã hội. Để chính sách trở thành hiện thực, phải tăng cường tuyên truyền cho người dân hiểu, cơ quan quản lý hiểu rõ vấn đề này.

Theo tôi, có mấy vấn đề cần quan tâm để triển khai có hiệu quả chính sách này. Một là, nên đánh giá tác động xã hội của chính sách xem đối tượng nào bị ảnh hưởng và bị ảnh hưởng nhiều nhất, từ đó có cơ chế hỗ trợ cụ thể, đúng đối tượng; Thứ hai, xem xét cơ sở hạ tầng có đáp ứng không? Thứ ba, kinh phí đầu tư như thế nào?”.

Đoan Trang