Đại biểu Quốc hội: đẩy mạnh xã hội hóa hàng dự trữ quốc gia, giảm gánh nặng ngân sách Nhà nước

Tại phiên thảo luận, các ý kiến đánh giá cao tinh thần đổi mới của cơ quan soạn thảo dự thảo Luật Dự trữ quốc gia (sửa đổi). Dự thảo đã mở rộng phạm vi điều chỉnh, tái cấu trúc mục tiêu, bổ sung khái niệm về hàng dự trữ chiến lược và khẳng định rõ vai trò của dự trữ quốc gia như một công cụ quan trọng để điều tiết thị trường, góp phần đảm bảo nền kinh tế vận hành ổn định, hiệu quả, đúng định hướng xã hội chủ nghĩa.

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải điều hành nội dung thảo luận. Ảnh: Quochoi.vn

Đề xuất phân định thẩm quyền nhập, xuất, điều hành dự trữ

Thống nhất cao với quy định trong dự thảo về việc phân cấp, phân quyền mạnh cho các Bộ, ngành trong quyết định nhập, xuất hàng dự trữ quốc gia nhằm tăng tính chủ động và trách nhiệm, đại biểu Quốc hội Phạm Văn Hòa (đoàn tỉnh Đồng Tháp) lấy ví dụ về việc phân cấp, phân quyền cho Bộ, ngành và UBND các tỉnh trong tình huống lũ lụt ở miền Trung thời gian qua rất nhanh chóng, kịp thời, không phải chờ lệnh của Thủ tướng Chính phủ, Chính phủ hay Bộ trưởng Bộ Tài chính.

Đại biểu đề nghị cần làm rõ vai trò của Bộ Tài chính là "vừa tham mưu, vừa là cơ quan giúp việc để quản lý hàng dự trữ quốc gia". Theo đó, cần phân định rõ nhiệm vụ, quyền hạn của Bộ Tài chính với các Bộ, ngành (Nông nghiệp và Môi trường, Y tế, Quốc phòng, An ninh) trong việc bảo quản hàng dự trữ chiến lược. Đồng thời đề nghị giao Chính phủ quy định chi tiết để phân bạch rạch ròi nhiệm vụ. Đặc biệt, về việc tạm xuất, xuất và bán hàng dự trữ quốc gia, đại biểu cho rằng quy định trong dự thảo còn bất cập đối với mặt hàng do các "mạnh thường quân" ủng hộ.

Đại biểu cho rằng, mặt hàng "mạnh thường quân" ủng hộ cho ngành nào thì nên giao cho Bộ trưởng của ngành đó chịu trách nhiệm xuất nhập mà không phải thông qua Bộ trưởng Bộ Tài chính. Bộ trưởng Bộ Tài chính có thẩm quyền quản lý số lượng chi xuất, điều này sẽ giúp không qua trung gian và kịp thời cứu trợ.

Đại biểu Quốc hội Phạm Văn Hòa (đoàn tỉnh Đồng Tháp) thảo luận. Ảnh: Quochoi.vn

Một số ý kiến cũng chỉ ra, yêu cầu quan trọng nhất của luật là đảm bảo không có khoảng trống pháp lý và không có vùng "chồng lấn" thẩm quyền trong xử lý tình huống khẩn cấp. Nếu trao thẩm quyền cho Bộ Tài chính và các Bộ quản lý chuyên ngành đan xen, có thể khó xác định mức độ trách nhiệm, gây lúng túng và chậm trễ trong việc cứu trợ, điều tiết thị trường khi có thiên tai lớn hoặc tình trạng khẩn cấp. Do đó, kiến nghị phân định lại thẩm quyền để tránh trùng chéo, bảo đảm trách nhiệm rõ ràng và thống nhất điều hành. Trong đó, Thủ tướng Chính phủ giữ thẩm quyền quyết định đối với các tình huống vượt khả năng của Bộ quản lý hoặc các trường hợp liên quan đến hàng chiến lược, điều tiết thị trường quy mô lớn. Bộ Tài chính giữ vai trò điều hòa cân đối tổng thể, quyết định trong trường hợp điều chỉnh kế hoạch hoặc khi có biến động thị trường lớn. Bộ quản lý chuyên ngành quyết định trong phạm vi kế hoạch được phê duyệt hoặc tình huống khẩn cấp ở mức độ giới hạn, kèm theo yêu cầu báo cáo trong 24 giờ.

Liên quan đến quy định mua bán hàng dự trữ quốc gia, đại biểu Quốc hội Nguyễn Tâm Hùng (Đoàn TP Hồ Chí Minh) đề nghị Ban soạn thảo xem xét quy định rõ tiêu chí đánh giá thời điểm, giá mua, giá bán và cần có cơ chế phòng ngừa lợi ích nhóm trong mua bán hàng dự trữ quốc gia. Dẫn chứng từ thực tiễn cho thấy, nếu thiếu cơ chế kiểm soát, việc bán hàng dự trữ vào thời điểm thị trường biến động có thể dẫn đến thất thoát ngân sách và trục lợi chính sách. Do vậy, đại biểu đề xuất ban hành công thức xác định giá theo thị trường để tăng tính minh bạch và khả năng kiểm toán.

Tập trung chuyển đổi số trong quản lý kho dự trữ quốc gia

Thảo luận tại kỳ họp, đại biểu Quốc hội Điểu Huỳnh Sang (Đoàn tỉnh Đồng Nai) khẳng định, trong bối cảnh kinh tế, xã hội và an ninh quốc gia đang đặt ra nhiều thách thức mới, vai trò của hệ thống kho dự trữ quốc gia rất quan trọng. Tuy nhiên, đại biểu cho rằng, hệ thống kho vẫn còn lạc hậu về cơ sở hạ tầng và thiếu công nghệ bảo quản hiện đại, ảnh hưởng không nhỏ đến hiệu quả lưu trữ và ứng phó trong các tình huống khẩn cấp. Đến nay, các Bộ, ngành đã xây dựng mới 39 điểm kho dự trữ quốc gia theo quy hoạch được phê duyệt. Hệ thống kho dự trữ quốc gia hiện nay chưa đồng bộ, còn nhỏ lẻ, dàn trải và nhiều kho cũng xuống cấp. Một số Bộ, ngành hiện nay phải tận dụng nhiều kho cũ để đựng hàng dự trữ quốc gia.

"Việc chậm cải tiến hạ tầng và công nghệ trong hệ thống kho dự trữ quốc gia sẽ dẫn đến nhiều hệ lụy nghiêm trọng, lãng phí ngân sách Nhà nước và ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng trong các tình huống cấp bách như thiên tai, dịch bệnh và biến động thị trường lớn. Trong khi đó thì yêu cầu thực tiễn đòi hỏi xử lý rất nhanh và khả năng truy xuất nguồn gốc tức thời và độ chính xác cao” – đại biểu phân tích.

Đại biểu Quốc hội Điểu Huỳnh Sang (Đoàn tỉnh Đồng Nai) thảo luận. Ảnh: Quochoi.vn

Từ đó, đại biểu thống nhất với quan điểm số hóa kho dự trữ quốc gia là một yêu cầu cấp thiết, nhằm đảm bảo chất lượng, an toàn hàng dự trữ quốc gia, nâng cao hiệu suất ứng phó trong tình huống khẩn cấp. “Để quá trình số hóa hệ thống kho lưu trữ quốc gia đạt hiệu quả đồng bộ, cần có một chính sách đầu tư lâu dài và quy hoạch tổng thể từ trung ương đến địa phương. Đề nghị Ban soạn thảo phải làm rõ về nguồn lực đầu tư hiện đại hóa các điểm kho dự trữ theo tiêu chí là công nghiệp, hiện đại, số hóa. Ngoài ra cần làm rõ về công tác quản lý, vận hành, phân tích dữ liệu các kho dự trữ quốc gia vì trong Dự thảo Luật thì hiện nay cũng chưa rõ” – đại biểu đề xuất.

Đồng quan điểm, đại biểu Quốc hội Thạch Phước Bình (Đoàn tỉnh Vĩnh Long) cho rằng, Dự thảo đưa nội dung chuyển đổi số, nghiên cứu và ứng dụng công nghệ mới vào Luật là hướng đi rất đúng, ty nhiên vẫn còn thiếu một số quy định mang tính nền tảng.

Theo đại biểu, Luật cần có tiêu chuẩn kỹ thuật về kho lạnh, kho xăng dầu, kho vật tư đặc chủng, có hệ thống cảm biến theo dõi điều kiện môi trường, giám sát cháy nổ và tự động cảnh báo. Đồng thời, cần bổ sung quy định về cơ sở dữ liệu dự trữ quốc gia cấp quốc gia phục vụ dự báo thị trường, điều tiết giá và ra quyết định nhập, xuất kịp thời. Hệ thống dữ liệu này phải kết nối liên thông giữa các bộ, ngành và được vận hành theo thời gian thực.

Đại biểu Quốc hội Thạch Phước Bình (Đoàn tỉnh Vĩnh Long) phát biểu. Ảnh: Quochoi.vn

Về chính sách của Nhà nước đối với dự trữ quốc gia, các đại biểu phân tích, Dự thảo đã hệ thống lại chính sách thành 9 nhóm, trong đó nhấn mạnh vai trò của chiến lược đa ngành (an ninh kinh tế, tài chính, khoa học công nghệ, chuyển đổi số, hợp tác quốc tế và liên kết vùng). Đây là cách tiếp cận phù hợp với tinh thần của Kết luận 115 của Trung ương, đặc biệt là yêu cầu nâng dự trữ quốc gia thành trụ cột an ninh quốc gia, tuy nhiên các chính sách trong dự thảo vẫn còn rộng và chưa xác định rõ thứ tự ưu tiên. Từ đó, một số ý kiến đề nghị xác lập ngay trong luật nhóm ưu tiên chiến lược, quy định về cơ sở dữ liệu dự trữ quốc gia cấp quốc gia, kết nối với dữ liệu tài chính, năng lượng, y tế và nông nghiệp. Đồng thời, định hình mô hình xã hội hóa dự trữ quốc gia, học hỏi kinh nghiệm của các nước OECD và các nước G7.

Đồng thời, các đại biểu cũng nhận định, xã hội hóa trong lĩnh vực y tế, lương thực, xây dựng và giao thông vận tải thời gian qua được đẩy mạnh, phát huy ưu thế của các doanh nghiệp được giao nhiệm vụ dự trữ hàng.

Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng giải trình về các nội dung đại biểu Quốc hội đề cập. Ảnh: Quochoi.vn

Giải trình trước Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng khẳng định, dự thảo lần này có bước tiến rất quan trọng trong việc thúc đẩy xã hội hóa hoạt động dự trữ quốc gia, góp phần đa dạng hóa nguồn lực và nâng cao tính linh hoạt trong dự trữ quốc gia, giảm bớt cái gánh nặng về ngân sách nhà nước.

Dự thảo Luật đã đề xuất ngoài việc được đầu tư từ ngân sách Nhà nước thì thực hiện theo hai phương thức: Kết hợp công tư, sử dụng từ nguồn ngân sách nhà nước và nguồn ngoài ngân sách nhà nước, thực hiện cơ chế thỏa thuận, tự nguyện, hợp đồng do Chính phủ quy định và theo quy định của pháp luật khác có liên quan; Hàng dự trữ chiến lược để tại các đơn vị doanh nghiệp từ nguồn hợp pháp của đơn vị doanh nghiệp được Nhà nước hỗ trợ các khoản chi phí về quản lý, bảo quản, thuế, lãi suất và các khoản hỗ trợ khác theo quy định của pháp luật.

Theo đó, giao Chính phủ quy định trong từng thời kỳ cho phù hợp với tình hình phát triển kinh tế xã hội, tránh phải sửa đổi, bổ sung luật nhiều lần.

Nguyễn Vũ