Vitaly Chernyavsky: Hành trình từ nhà tình báo đến nhà văn

Vitaly Chernyavsky sinh ngày 2/2/1920. Khi cuộc Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại bùng nổ, ông được Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô điều về Bộ Dân ủy Nội vụ (NKVD). Từ năm 1941 đến đầu năm 1944, ông là cán bộ tác chiến của NKVD tại các đơn vị thuộc Quân đoàn 22 của Mặt trận phía Tây, Quân đoàn 39 của Mặt trận Kalinin, Quân khu Moscow và Trung tâm xe tăng thiết giáp ở Kharkov. Năm 1944, ông tốt nghiệp khóa đào tạo nâng cao dành cho sĩ quan của Tổng cục Phản gián "Smersh" thuộc Bộ Quốc phòng Liên Xô.

Ngày 1/3/1944, Vitaly Chernyavsky được bổ nhiệm làm cán bộ tác chiến của phòng Đức thuộc Cục 1, Bộ Dân ủy An ninh Quốc gia Liên Xô, phụ trách công tác tình báo tại Đức và các vùng lãnh thổ bị quân Đức chiếm đóng.

Đại tá Vasily Chernyavsky.

Vitaly Chernyavsky nhớ lại sự kiện này như sau:

"Sau khi hoàn thành khóa học, Trưởng khoa gọi điện cho tôi và thông báo rằng tôi cần phải có mặt ngay tại Lubyanka, trụ sở KGB. Ngày hôm sau, tôi được mời đến văn phòng của Aleksandr Korotkov.

Một đại tá trẻ, cao với khuôn mặt đầy quyết đoán, đứng dậy từ bàn làm việc. Sau khi chào hỏi, tôi nhìn thấy tập hồ sơ cá nhân của tôi trên bàn làm việc của ông. Korotkov kiểm tra trình độ tiếng Đức của tôi. Sau khi xác nhận tôi biết tiếng Đức, ông thông báo rằng tôi sẽ bắt đầu làm việc vào ngày mai. Hôm sau, khi tôi đến, ông chỉ cho tôi phòng làm việc và khuyên tôi nên sử dụng hồ sơ về Tổ chức chống phát xít “Dàn nhạc Đỏ” làm tài liệu tham khảo.

Hoạt động tình báo của Vitaly Chernyavsky dưới sự lãnh đạo của Aleksandr Korotkov bắt đầu như vậy. Aleksandr Korotkov sau này trở thành Thiếu tướng, giữ chức Phó Giám đốc Cục Tình báo Đối ngoại Liên Xô.

Tháng 9/1944, dưới vỏ bọc trợ lý chính trị của cố vấn ủy ban kiểm soát đồng minh, Vitaly Chernyavsky được cử đến thủ đô Bucharest với tư cách là cán bộ tác chiến của cơ sở tình báo đối ngoại Liên Xô, nơi ông làm việc cho đến tháng 6/1946.

Vitaly Chernyasky mô tả tình hình tác chiến tại Romania trong giai đoạn này như sau:

“Cuối năm 1944, đầu năm 1945, tại Romania, một số tổ chức phát xít ngầm của “vệ binh sắt” chống lại Hồng quân đã bị phát hiện. Cũng tại Romania, có những “biệt đội tử thần” gồm khoảng 1.000 người, chuyên thực hiện các cuộc tấn công khủng bố nhằm vào các sĩ quan và binh lính Liên Xô. Tình báo Đức cũng hoạt động tích cực thông qua các tổ chức bí mật do chúng lập ra để thực hiện các cuộc đảo chính phản cách mạng trong nước, nhằm đưa Romania quay trở lại phe Đức".

Trước tình hình đó, nhiệm vụ của tình báo đối ngoại Liên Xô là phát hiện kế hoạch và ý đồ của các quốc gia đồng minh chủ chốt về vấn đề trật tự hậu chiến, cũng như loại bỏ chế độ phản động đã hình thành ở Romania sau khi nước này gia nhập phe chống Hitler.

Vitaly Chernyavsky đã tham gia các chiến dịch tình báo nhằm đảm bảo việc thiết lập nhanh chóng chính quyền dân chủ nhân dân tại Romania, đưa chính phủ cánh tả của Thủ tướng Petru Groza lên nắm quyền, từ bỏ ngai vàng của Vua Mihai I, đồng thời giảm ảnh hưởng của Mỹ và Anh (1944-1946).

Thiếu tướng Aleksandr Korotkov.

Năm 1946, Vitaly Chernyavsky được triệu hồi về Moscow và chuyển sang công tác tại Cục Tình báo Mật mới được thành lập dưới sự lãnh đạo của Aleksandr Korotkov. Trên cương vị cán bộ tác chiến, Vitaly đã cống hiến hết mình cho công việc mới.

Ngày 1/1/1947, ông được cử đi công tác 6 tháng tại Romania và Hungary với nhiệm vụ đặc biệt: xây dựng một mạng lưới tình báo mật dự phòng tại những quốc gia này để sẵn sàng hành động, nếu Mỹ và các đồng minh tấn công Liên Xô.

Nhờ hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, sau khi trở về, Vitaly Chernyavsky được thăng chức hai bậc, từ cán bộ tác chiến lên Phó trưởng Phòng châu Âu của Cục Tình báo Mật. Đây là một trường hợp hiếm hoi trong thực tiễn của các cơ quan an ninh Liên Xô.

Từ tháng 4/1949 đến tháng 11/1951, Vitaly Chernyavsky phụ trách một nhóm tình báo mật độc lập tại Vienna. Nhóm này chịu trách nhiệm thu thập tài liệu cho các điệp viên mật của Liên Xô để hợp pháp hóa danh tính tại các quốc gia khác nhau, đồng thời tổ chức các kênh liên lạc an toàn với các điệp viên này.

Tháng 3/1953, khi Lavrenty Beria trở thành Bộ trưởng Bộ Nội vụ Liên Xô, bộ máy tình báo và phản gián đã được tái tổ chức. Vasily Chernyavsky được bổ nhiệm làm Phó Trưởng phòng châu Âu của Tổng cục 2, và ít lâu sau, ông trở thành người đứng đầu bộ phận này.

"Nhưng hoàn toàn bất ngờ, - Vitaly Chernyavsky nhớ lại, - khoảng giữa tháng 5, Beria đột nhiên gọi tôi đến và thông báo rằng tôi được bổ nhiệm chức cố vấn cao cấp của Bộ Nội vụ ở Romania, làm việc tại Bộ An ninh Quốc gia và Bộ Nội vụ của nước này. Bộ trưởng giao cho tôi nhiệm vụ cải tiến mạnh mẽ hoạt động của nhóm, sao cho mỗi cố vấn đều nói được tiếng Romania và giao tiếp mà không cần phiên dịch".

Trung tướng Yevgeny Pitovranov.

Ngày 16-17/6/1953, tại hầu hết các thành phố ở Cộng hòa Dân chủ Đức (GDR) đã diễn ra các cuộc biểu tình của nhân dân: không hài lòng với cuộc sống ngày càng tồi tệ và điều kiện làm việc, mọi người yêu cầu thay đổi chế độ của Walter Ulbricht. Các cuộc biểu tình đã bị quân đội Liên Xô dập tắt bằng các biện pháp cứng rắn. Xe tăng được điều động vào Berlin và một số thành phố khác. Beria là người chỉ huy các lực lượng vũ trang Liên Xô trong chiến dịch này. Qua đường dây liên lạc bí mật, ông trực tiếp gọi điện cho Vasily Chernyavsky tại Bucharest và ra lệnh phải thực hiện các biện pháp quyết liệt để không xảy ra những sự kiện tương tự ở Romania. "Anh là cố vấn cao cấp, - ông cảnh báo, - và nếu những sự kiện như vậy xảy ra ở Romania, anh sẽ phải chịu hoàn toàn trách nhiệm".

Sau khi Beria bị bắt, các nhân viên tình báo từng được ông bổ nhiệm vào các chức vụ khác nhau ở nước ngoài đã bị triệu hồi về nước. Vitaly Chernyavsky cũng nằm trong số đó.

Không lâu sau khi trở về Moscow, Chernyavsky gặp Trung tướng Yevgeny Pitovranov, lúc bấy giờ là người được ủy quyền của Bộ Nội vụ Liên Xô tại Đức. Pitovranov đã đề nghị Vitaliy Chernyavsky giữ chức Cục trưởng Cục Tình báo của Bộ Nội vụ Liên Xô tại Đức. Nhiệm vụ chính của cơ quan tình báo và phản gián lớn này là phát hiện các kế hoạch và ý đồ của Mỹ và các quốc gia phương Tây nhằm tái quân sự hóa và đưa Cộng hòa Liên bang Đức vào NATO.

Trong thời gian ở Berlin (từ tháng 9/1953 đến tháng 12/1956), cùng với Bộ An ninh Quốc gia CHDC Đức, Vitaly Chernyavsky đã trực tiếp tham gia các chiến dịch tình báo và phản gián với mật danh "Vòng tròn", "Mũi tên" và "Mùa xuân". Kết quả là 12 mạng lưới tình báo nước ngoài đã bị triệt phá (4 của Mỹ, 5 của Anh và 3 của Tây Đức). Tổng cộng có 598 người bị bắt giữ, trong đó có 221 điệp viên Mỹ, 105 người làm việc cho Anh, 41 chỉ điểm viên của tổ chức tình báo Gehlen ở Đức và 29 người thuộc Cơ quan Bảo vệ Hiến pháp Liên bang Đức.

Một số chiến dịch đạt hiệu quả lớn nhờ sự tham gia của Otto John - Giám đốc Cơ quan Bảo vệ Hiến pháp Liên bang Đức. Việc ông này đào tẩu sang CHDC Đức vào ngày 20/7/1954 có thể được xem là đỉnh cao trong chiến dịch tình báo này. Cơ quan Bảo vệ Hiến pháp Liên bang Đức được thành lập ngày 27/9/1950, là tổ chức tình báo đầu tiên của CHLB Đức, với chức năng chính là đấu tranh chống chủ nghĩa cực đoan cánh tả, cánh hữu và hoạt động gián điệp nước ngoài. Nói cách khác, cơ quan này thực hiện chức năng cảnh sát chính trị bí mật và phản gián.

Mùa hè năm 1955, bệnh tim của Vitaly Chernyavsky trở nên trầm trọng, nhưng nhờ điều trị suốt 5 tháng tại bệnh viện và viện điều dưỡng, ông đã hồi phục dần. Ngày 1/1/1956, ông được bổ nhiệm làm Trưởng phòng Pháp thuộc Tổng cục 1 của KGB Liên Xô.

Tuy nhiên, căn bệnh tim vẫn tiếp tục đeo bám Vitaly và mùa đông năm 1958, ông đã trải qua một ca phẫu thuật phức tạp. Phải mất 3 năm sau, Vitaly Chernyavsky mới có thể phục hồi khả năng lao động. Sau đó, ông được điều sang làm việc tại Ban "A" thuộc Tổng cục 1 của KGB Liên Xô, chuyên thực hiện các biện pháp chủ động. Tháng 2/1962, ông trở thành bình luận viên của Ban Biên tập chính trị thuộc Hãng APN, sau đó giữ chức Phó Tổng biên tập của cơ quan này. Trong thời gian này, ông đã tổ chức và thực hiện một số chiến dịch quan trọng, đặc biệt đáng chú ý là chiến dịch tuyên truyền ở nước ngoài liên quan đến vụ phản quốc của Penkovsky vào năm 1963.

Năm 1965, do sức khỏe yếu kém, Vitaly Chernyavsky không thể tham gia công tác tình báo, ông chuyển sang hoạt động văn học và báo chí.

Nhà tình báo Otto John.

Từ năm 1965 đến 1968, ông là Chủ tịch Ủy ban Đối ngoại của Hội Nhà văn Liên Xô. Sau đó, đến năm 1990, ông làm việc tại tòa soạn tuần báo chính trị “Thời đại Mới”.

Đề tài chính trong các tác phẩm của Vitaly Chernyavsky là lịch sử và hoạt động của các cơ quan tình báo. Trong 45 năm làm báo và viết văn, ông đã để lại hàng trăm bài báo, tiểu luận, phê bình, bút ký, hàng chục tài liệu phân tích và điều tra, đăng tải trên báo chí định kỳ và các tuyển tập. Ông cũng đã dịch sang tiếng Nga 15 cuốn sách của các tác giả nước ngoài viết về các cơ quan tình báo, trong đó có các cuốn hồi ký nổi tiếng thế giới như “Nghệ thuật hoạt động gián điệp” của Giám đốc CIA Mỹ Allen Dulles và “Cuộc chiến của các cơ quan tình báo” của Reinhard Gehlen - cựu Giám đốc Cơ quan Tình báo CHLB Đức.

Từ năm 1992 đến 2000, Vitaly Chernyavsky là chủ biên của bộ sách về các cơ quan tình báo: “Tình báo và hoạt động tình báo từ người trong cuộc” và “Những cuộc đời bị giải mật”. Ông cũng là tác giả của các cuốn sách: “Con cưng của Thủ tướng”, “Gián điệp số 1 của nước Mỹ”, “Từ U-2 đến Pueblo”, “Himmler chống lại Hitler”…

Vitaly Chernyavsky là thành viên của Hội Nhà báo Nga, Quỹ Văn học Liên bang Nga và Tổ chức cựu chiến binh của Cơ quan Tình báo Đối ngoại Liên bang Nga. Ông là nhà hoạt động văn hóa ưu tú, từng được tặng Bằng khen của Đoàn Chủ tịch Xôviết Tối cao CHXHCN Xôviết Nga, Huân chương Cờ đỏ, Huân chương Lao động Cờ đỏ và 2 Huân chương Chiến tranh Vệ quốc hạng Nhì.

Trần Đình