Viêm phổi do phế cầu: Hiểu để chủ động giữ sức khỏe cho người lớn tuổi
Viêm phổi đe dọa nghiêm trọng sức khỏe người cao tuổi, có thể dẫn đến nhiều biến chứng, thậm chí tử vong. Nhưng nguyên nhân phổ biến gây bệnh, phế cầu khuẩn, lại ít được biết đến.
Viêm phổi là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong trên toàn thế giới (xem tài liệu tham khảo cuối bài - 2). Tại Việt Nam, viêm phổi là bệnh nhiễm trùng phổ biến nhất (3). Tuy nhiên, không phải ai cũng biết rằng một trong những “thủ phạm” chính gây viêm phổi cộng đồng chính là phế cầu khuẩn (Streptococcus pneumoniae).
“Kẻ dẫn đầu binh đoàn chết chóc”
Được mệnh danh là “kẻ dẫn đầu binh đoàn chết chóc” (5), phế cầu khuẩn thường trú trong vòm họng của 5-90% dân số và có thể chuyển sang gây bệnh khi sự đề kháng của cơ thể suy yếu (6).Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm loại vi khuẩn này gây ra khoảng 1,6 triệu ca tử vong trên toàn cầu (7).
Bệnh do phế cầu khuẩn gây ra có thể là những bệnh không xâm lấn thường gặp như viêm tai giữa, viêm phổi và cả những bệnh lý xâm lấn như viêm màng não, nhiễm khuẩn huyết, viêm phổi có kèm theo nhiễm khuẩn huyết (8). Tỷ lệ tử vong khi mắc bệnh phế cầu xâm lấn có thể lên đến 40% ở người cao tuổi (30).
Hiện nay, phế cầu khuẩn được khám phá là có hơn 100 típ huyết thanh khác nhau (6). Phế cầu khuẩn thuộc các típ huyết thanh khác nhau có xu hướng gây bệnh khác nhau, khiến việc kiểm soát bệnh phế cầu là rất phức tạp (9) (10). Ở người cao tuổi, viêm phổi do phế cầu là bệnh phổ biến, bao gồm viêm phổi có hoặc không kèm nhiễm trùng huyết (11) (12).
Khi viêm phổi cộng đồng nặng cần nhập viện, thời gian nằm viện trung bình là 10 ngày và chi phí y tế có thể đến 22 triệu đồng (4). Nguồn: Shutterstock.
Theo thống kê từ Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), người trên 50 tuổi có nguy cơ nhập viện do viêm phổi phế cầu cao gấp 6 lần so với người 18-49 tuổi (13). Tuy vậy, người trong nhóm tuổi trẻ này (18-49) nhưng mắc bệnh lý mạn tính như đái tháo đường, bệnh tim mạn tính, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD)... cũng có nguy cơ mắc bệnh phế cầu cao (14).
Tại Việt Nam, xu hướng già hóa dân số (15) và bệnh nền trẻ hóa (16) rõ ràng gây áp lực lên hệ thống y tế khi nhóm đối tượng dễ tổn thương do phế cầu khuẩn ngày càng tăng.
Bên cạnh đó, tình trạng đề kháng kháng sinh (17) và sự đồng nhiễm với các vi-rút đường hô hấp như cúm mùa hay (18) SARS-CoV-2 (virus gây đại dịch Covid-19) (19) góp phần phức tạp hóa việc điều trị bệnh do phế cầu khuẩn, dẫn đến chi phí điều trị tăng nhưng hiệu quả điều trị thì giảm.
Chính vì vậy, WHO đã xếp phế cầu khuẩn vào nhóm tác nhân cần được ưu tiên phòng ngừa ở người dễ bị tổn thương, bao gồm người lớn tuổi, để góp phần làm nhẹ gánh nặng cho hệ thống y tế (20).
Nhận thức đúng để phòng ngừa tốt hơn
Từ cuối năm 2024, CDC Hoa Kỳ khuyến cáo tiêm ngừa phế cầu khuẩn cho người từ 50 tuổi trở lên, đặc biệt với những người có bệnh nền thì tuổi nên tiêm còn được khuyến cáo là trẻ hơn (từ 18 tuổi) (31). Điều này thể hiện sự quan ngại về mức độ nguy hiểm của bệnh phế cầu và tầm quan trọng của việc phòng ngừa (21).
Tại Việt Nam, dù vaccine ngừa phế cầu khuẩn đã được cấp phép lưu hành từ lâu nhưng tỷ lệ phòng ngừa ở trưởng thành còn thấp. Thực tế này tương đồng với sự hiểu lầm rằng chỉ trẻ em mới cần tiêm ngừa và quan điểm cho rằng tiêm vaccine là đem các thành phần có hại vào cơ thể (22).
Vaccine kích thích hệ miễn dịch theo cách tương tự như nhiễm trùng tự nhiên bằng cách tiêm vào cơ thể một số thành phần của vi sinh vật đã được xử lý và không có khả năng gây bệnh (23). Hiện nay, Bộ Y tế đã cấp phép lưu hành 5 loại vaccine phòng phế cầu khuẩn với số lượng típ huyết thanh, cơ chế kích thích miễn dịch và hiệu quả bảo vệ khác nhau (24) (25) (26).
Các vaccine ngừa phế cầu khuẩn đều dựa trên việc “giới thiệu” với cơ thể phần polysaccharide cấu tạo nên vỏ của phế cầu khuẩn để cơ thể tạo ra kháng thể chống lại các polysaccharide đó. Vaccine phế cầu ngừa càng nhiều típ huyết thanh thì càng có thể bảo vệ người tiêm khỏi nhiều loại phế cầu khuẩn. Tuy vậy, chỉ duy nhất các vaccine chứa polysaccharide gắn với protein mang (gọi là vaccine phế cầu cộng hợp, viết tắt là PCV) là có thể tạo trí nhớ miễn dịch, nghĩa là chỉ cần tiêm một lần bảo vệ lâu dài khỏi các típ huyết thanh có trong vaccine (27).
Hơn thế, công nghệ vaccine cộng hợp giúp giảm lượng phế cầu khu trú trong vùng mũi hầu, từ đó hạn chế lây nhiễm phế cầu từ người này đến người khác, góp phần làm tăng miễn dịch cộng đồng (27).
Người dân nên chủ động trang bị kiến thức về tiêm ngừa phế cầu khuẩn và tham khảo ý kiến bác sĩ. Nguồn: Shutterstock.
Chủng ngừa thế nào là phù hợp sẽ phụ thuộc vào độ tuổi, tình trạng sức khỏe và mong muốn của mỗi cá nhân, cũng như kết quả khám sàng lọc của bác sĩ dự phòng. Do đó, chúng ta nên chủ động trang bị kiến thức và trao đổi với bác sĩ để có được quyết định đúng đắn nhất (28) (29).
Duy trì lối sống lành mạnh, giữ vệ sinh cá nhân và khám sức khỏe định kỳ cũng góp phần giảm nguy cơ mắc và điều trị hiệu quả nhiều bệnh, trong đó có các bệnh do phế cầu khuẩn gây ra (25).
Lưu ý: Thông tin về sức khỏe trong tài liệu này chỉ được cung cấp cho mục đích giáo dục và không nhằm mục đích thay thế việc tham khảo ý kiến với chuyên gia tại các cơ sở y tế. Tất cả các quyết định liên quan đến việc chăm sóc bệnh nhân phải được thực hiện bởi chuyên gia tại các cơ sở y tế dựa trên việc xem xét các đặc điểm riêng biệt của từng bệnh nhân và dựa trên đánh giá và chỉ định điều trị của nhân viên y tế. Vui lòng đến gặp bác sĩ của bạn.
Nội dung này được cung cấp bởi Pfizer Việt Nam.
PP-PNR-VNM-1466
Tài liệu tham khảo:
1. National Heart, Lung, and Blood Institute (NHLBI), 2023. Pneumonia: Causes. [online] National Institutes of Health. Available at: https://www.nhlbi.nih.gov/health/pneumonia/causes (Accessed 22 Apr. 2025).
2. Bush, A. and Waterer, G. (2024) ‘World Pneumonia Day: Why Do We Still Need It?’, American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine, 210(11), pp. 1297–1299. doi:10.1164/rccm.202410-1883VP.
3. Bộ Y tế, 2021. Niên giám Thống kê Y tế Việt Nam 2019-2020. Hà Nội: Nhà xuất bản Y học.
4. Vo TQ, Bui HT, Tran TPC, Nguyen TTH, Ha TV, Nguyen HTS. (2018). Medical Expenditures of Community-Acquired Pneumonia Hospitalization: A Two-Year Retrospective Study from a Hospital Electronic Database in Vietnam. Journal of Clinical and Diagnostic Research, 12(6): LC38–LC43. doi: 10.7860/JCDR/2018/35731.11704
5. Yesilkaya, H., Oggioni, M.R. and Andrew, P.W. (2022) ‘Streptococcus pneumoniae: “captain of the men of death” and financial burden’, Microbiology, 168(12), p. 001275. doi:10.1099/mic.0.001275.
6. Gierke, R., Wodi, A.P. and Kobayashi, M. (2024) ‘Chapter 17: Pneumococcal Disease’, Epidemiology and Prevention of Vaccine-Preventable Diseases (The Pink Book), 14th edn. Centers for Disease Control and Prevention. Available at: https://www.cdc.gov/pinkbook/hcp/table-of-contents/chapter-17-pneumococcal-disease.html (Accessed: 22 April 2025)
7. Oishi, K., Tamura, K., & Akeda, Y. (2014). Global control of pneumococcal infections by pneumococcal vaccines. Tropical Medicine and health, 42(2SUPPLEMENT), S83-S86.
8. Centers for Disease Control and Prevention (2024) ‘About pneumococcal disease’, CDC, 31 October. Available at: https://www.cdc.gov/pneumococcal/about/index.html (Accessed: 22 April 2025).
9. Maeda, H. and Morimoto, K. (2025) ‘Global distribution and characteristics of pneumococcal serotypes in adults’, Human Vaccines & Immunotherapeutics, 21(1), p. 2469424. doi:10.1080/21645515.2025.2469424.
10. Løchen, A., Croucher, N.J. and Anderson, R.M., 2020. Divergent serotype replacement trends and increasing diversity in pneumococcal disease in high income settings reduce the benefit of expanding vaccine valency. Scientific Reports, 10, p.18977. Doi: https://doi.org/10.1038/s41598-020-75691-5
11. Wiese, A.D., Self, W.H., Gaglani, M., Grijalva, C.G., Talbot, H.K., Zhu, Y., et al., 2024. Prevalence, clinical severity, and serotype distribution of pneumococcal pneumonia among adults hospitalized with community-acquired pneumonia in Tennessee and Georgia, 2018–2022. Clinical Infectious Diseases, 79(4), pp.838–847. Doi: https://doi.org/10.1093/cid/ciae316
12. Sadoff, J., Han, L., Kandasamy, R., et al. (2023) ‘Distribution of serotypes causing invasive pneumococcal disease in adults 65 years and older: A systematic review and meta-analysis’, Vaccine, 41(38), pp. 5651–5660. doi: 10.1016/j.vaccine.2023.07.042.
13. Pfizer Inc. (2024) ‘Age & Risk 50+’, Prevnar 20 – Pneumococcal 20-valent Conjugate Vaccine. Available at: https://adult.prevnar20.com/ageandrisk (Accessed: 22 April 2025).
14. National Foundation for Infectious Diseases (2024) ‘Pneumococcal disease’, NFID. Available at: https://www.nfid.org/infectious-disease/pneumococcal/ (Accessed: 22 April 2025).
15. European Observatory on Health Systems and Policies (2020). How will population ageing affect health expenditure trends in Viet Nam and what are the implications if people age in good health? Copenhagen: World Health Organization, Regional Office for Europe.
16. Nguyen, T.D., Hoang, V.M., Nguyen, V.H., Giang, K.B., Tran, T.N., Nguyen, X.L., Dang, K.K.L., Vu, T.T. and Vu, D., 2020. Patterns of behavioral risk factors for non-communicable diseases in Vietnam: A narrative scoping review. Health Psychology Open, 7(2). [online] Available at: https://doi.org/10.1177/2055102920967248 (Accessed 28 Apr. 2025)
17. Trinh, L.T.N., Do, A.D., Nguyen, M.H., et al., 2024. A scoping review on best practices of antibiotic resistance control in the private health sector and a case study in Vietnam. Discover Public Health, 21, p.53.https://doi.org/10.1186/s12982-024-00174-1 (Accessed: 22 April 2025).
18. Oliva, J. and Terrier, O. (2021) ‘Viral and bacterial co-infections in the lungs: dangerous liaisons’, Viruses, 13(9), p.1725. doi:10.3390/v13091725.
19. Hwang, S., Nam, E., Kim, S.W., Chang, H.H., Kim, Y., Bae, S., Lee, N.Y., Kim, Y.K., Kim, J.S., Park, H.W., Bae, J.G., Jeong, J. and Kwon, K.T., 2025. Poor prognosis of pneumococcal co-infection in hospitalized patients with COVID-19: a propensity score-matched analysis. Infection & Chemotherapy, 57(1), pp.172–178. Available at: https://doi.org/10.3947/ic.2024.0130
20. World Health Organization (2024) WHO Bacterial Priority Pathogens List, 2024: bacterial pathogens of public health importance to guide research, development and strategies to prevent and control antimicrobial resistance. Geneva: World Health Organization, p. 12. Available at: https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/376776/9789240093461-eng.pdf?sequence=1 (Accessed: 22 April 2025).
21. Centers for Disease Control and Prevention (2024) ‘CDC recommends lowering the age for pneumococcal vaccination from 65 to 50 years old’, CDC Newsroom, 23 October. Available at: https://www.cdc.gov/media/releases/2024/s1023-pneumococcal-vaccination.html (Accessed: 22 April 2025).
22. Pfizer Vietnam (n.d.) ‘Tìm hiểu sự thật về tiêm chủng’. Available at: https://www.pfizer.com.vn/vi/your-health-vietnamese/vaccine-and-prevention/get-the-facts-about-vaccinations (Accessed: 22 April 2025).
23. World Health Organization (WHO), 2025. How do vaccines work? [online] WHO. Available at: https://www.who.int/news-room/feature-stories/detail/how-do-vaccines-work [Accessed 22 Apr. 2025].
24. Cục Quản lý Dược (2025) Quyết định số 65/QĐ-QLD về việc phê duyệt danh mục thuốc được cấp giấy đăng ký lưu hành tại Việt Nam. Available at: https://dav.gov.vn/upload_images/files/65_QD_QLD%202025_signed.pdf (Accessed: 22 April 2025).
25. Ministry of Health (2024) ‘Cần làm gì để phòng ngừa nhiễm phế cầu?’, Cổng thông tin Bộ Y tế, 6 October. Available at: https://moh.gov.vn/home?p_p_id=101&p_p_lifecycle=0&p_p_state=maximized&p_p_mode=view&_101
_struts_action=%2Fasset_publisher%2Fview_content &_101_type=content&_101_urlTitle=can-lam-gi-e-phong-ngua-nhiem-phe-cau- (Accessed: 22 April 2025).
26. Ministry of Health (2019) ‘Trẻ em được tiêm vắc-xin đầy đủ, đúng lịch là biện pháp phòng bệnh chủ động cần được thực hiện triệt để’, Cổng thông tin Bộ Y tế, 29 January. Available at: https://moh.gov.vn/chuong-trinh-muc-tieu-quoc-gia/-/asset_publisher/7ng11fEWgASC/content/tre-em-uoc-tiem-vac-xin-ay-u-ung-lich-la-bien-phap-phong-benh-chu-ong-can-uoc-thuc-hien-triet-e (Accessed: 22 April 2025).
27. Musher, D.M., Anderson, R. and Feldman, C. (2022) ‘The remarkable history of pneumococcal vaccination: an ongoing challenge’, Pneumonia (Nathan), 14(1), p.5. doi:10.1186/s41479-022-00097-y.
28. Centers for Disease Control and Prevention (CDC) (2024) ‘Pneumococcal Vaccine Recommendations’, CDC, 26 October. Available at: https://www.cdc.gov/pneumococcal/hcp/vaccine-recommendations/index.html (Accessed: 22 April 2025).
29. Hung, I. F. N., Tantawichien, T., Tsai, Y. H., Patil, S., & Zotomayor, R. (2013). Regional epidemiology of invasive pneumococcal disease in Asian adults: epidemiology, disease burden, serotype distribution, and antimicrobial resistance patterns and prevention. International Journal of Infectious Diseases, 17(6), e364-e373.
30. Chen H, Matsumoto H, Horita N, Hara Y, Kobayashi N, Kaneko T. Prognostic factors for mortality in invasive pneumococcal disease in adult: a system review and meta-analysis. Sci Rep. 2021 Jun 4;11(1):11865. doi: 10.1038/s41598-021-91234-y. PMID: 34088948; PMCID: PMC8178309.
31. CDC - Pneumococcal Vaccination. Available at: https://www.cdc.gov/pneumococcal/vaccines/index.html (Accessed: 28 May 2025).
TIN NÓNG
Bí mật rùng mình về bàn chải đánh răng
Giảm mỡ với 5 loại thực phẩm phổ biến trong mùa hè
4 điều cần ghi nhớ khi ăn bưởi
Bài văn tả con bò của học trò tiểu học: Trí tưởng tượng khiến ai cũng bất ngờ
Mẹ giấu con trai chia hết tài sản cho con gái
'Vạch trần sự hấp dẫn giả tạo'
TIN MỚI
7 loại rau củ giúp hạ nhiệt cho gan, đào thải độc tố hiệu quả
Thuốc điều trị rụng tóc tại chỗ có thể gây rối loạn cương dương, lo âu và sương mù não
Hay đãng trí vì... uống cà phê sai cách?
Hết năm học, công nhân lại đau đầu với 'khối nghỉ hè'
'Phát điên' khi hàng xóm hát 'Tái sinh' 50 lần mỗi ngày cuối tuần
Bạn gái kém 40 tuổi của bố chồng khiến cả nhà tôi bức xúc
Giải mã 'chiếc lỗ nhỏ' trên dao làm bếp – Bí mật sau 30 năm mới khám phá ra
4 cung hoàng đạo nữ hay để cha mẹ phải thúc giục chuyện hôn nhân vì cứ 'bình chân như vại'
