Vì sao Trung Quốc đánh thuế hàng nông sản Mỹ?

Trung Quốc tăng thuế 10-15% với nông sản Mỹ nhằm đáp trả loạt chính sách thuế mới từ Washington. Ảnh: VCG.

"Cố gắng gây áp lực cực đoan lên Trung Quốc là một nước đi sai lầm", phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Lin Jian khẳng định trong cuộc họp báo, chỉ vài giờ sau khi Washington công bố chính sách thuế mới nhắm vào Canada, Mexico và Trung Quốc.

Đáp trả tức thì, Bắc Kinh tuyên bố áp thuế mạnh lên các mặt hàng nông sản - nhóm hàng hóa được xem là "tử huyệt" của nền kinh tế Mỹ.

Cụ thể, Trung Quốc dự kiến tăng 15% thuế nhập khẩu với thịt gà, lúa mì, ngô và bông; 10% thuế đối với đậu nành, cao lương, thịt heo, thịt bò, thủy sản, trái cây, rau củ và các sản phẩm từ sữa nhập khẩu từ Mỹ, có hiệu lực từ ngày 10/3. Động thái này đi kèm quyết định đưa 25 công ty Mỹ vào danh sách hạn chế xuất khẩu và đầu tư với lý do an ninh quốc gia.

Việc nhắm vào hàng nông sản không chỉ gây thiệt hại trực tiếp cho nông dân Mỹ - nhóm cử tri quan trọng trong các kỳ bầu cử - mà còn nhằm giảm sự phụ thuộc vào nguồn cung từ Mỹ, đặt Trung Quốc vào vị thế mạnh hơn trong các cuộc đàm phán sắp tới.

"Tử huyệt" hàng nông sản

Danh sách thuế quan mới được Trung Quốc công bố ngày 4/3 đã nhắm trực tiếp vào những mặt hàng nông sản xuất khẩu chủ lực của Mỹ như đậu tương, thịt bò, ngô và lúa mì - nhóm hàng chiếm phần lớn giá trị thương mại giữa 2 nền kinh tế lớn nhất thế giới.

Động thái này diễn ra trong bối cảnh nhiều nông dân Mỹ đang chuẩn bị bước vào vụ gieo trồng mới, đẩy ngành nông nghiệp Mỹ vào thế khó. Reuters cho biết các mức thuế bổ sung lần này dự kiến ảnh hưởng đến khoảng 15% hàng xuất khẩu của Mỹ sang Trung Quốc, với tổng giá trị lên tới 21 tỷ USD, theo dữ liệu điều tra dân số Mỹ năm 2024.

Đáng nói, Trung Quốc hiện là nước nhập khẩu đậu tương lớn nhất thế giới, chủ yếu để sản xuất dầu ăn và làm thức ăn chăn nuôi cho đàn heo khổng lồ của nước này. Đây cũng là mặt hàng nông sản xuất khẩu lớn nhất của Mỹ, nhưng đang dần bị Trung Quốc giảm phụ thuộc trong những năm gần đây.

Trước cuộc chiến thương mại năm 2018, Mỹ cung cấp khoảng 30% tổng lượng đậu tương nhập khẩu của Trung Quốc, tương đương 12,8 tỷ USD/năm. Tuy nhiên, con số này đã giảm xuống chỉ còn 20% vào năm 2024. Phần lớn nguồn cung hiện tại của Trung Quốc đến từ Brazil và Argentina, chiếm tới 70% tổng lượng đậu tương nhập khẩu.

Không chỉ tìm kiếm nguồn cung mới, nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới còn tăng cường sản xuất nội địa. Bộ Nông nghiệp Trung Quốc đặt mục tiêu tự cung ứng 40% nhu cầu đậu tương vào năm 2030 thông qua việc mở rộng diện tích canh tác và ứng dụng công nghệ. Qua đó, tăng cường khả năng tự chủ trước các đòn thuế quan từ Mỹ.

Ngoài đậu tương, Mỹ cũng bị đình chỉ nhập khẩu gỗ - một mặt hàng xuất khẩu quan trọng khác sau khi Washington áp thuế 25% lên gỗ và các sản phẩm rừng. Trung Quốc hiện là một trong những nhà nhập khẩu gỗ lớn nhất thế giới và là điểm đến lớn thứ 3 cho gỗ của Mỹ, với kim ngạch nhập khẩu khoảng 850 triệu USD trong năm 2024 theo dữ liệu của Hải quan Trung Quốc.

Nhìn chung, nhập khẩu hàng nông sản của Mỹ vào Trung Quốc tiếp tục giảm năm thứ 2 liên tiếp, đạt 29,25 tỷ USD vào năm 2024, so với 42,8 tỷ USD vào năm 2022.

Tỷ trọng nhập khẩu hàng hóa từ Mỹ vào Trung Quốc đã giảm dần trong những năm gần đây, đặc biệt sau căng thẳng thương mại. Nguồn: GACC.

Bên cạnh đó, việc nhắm thuế quan vào hàng nông sản còn gây áp lực trực tiếp lên nhóm cử tri nông dân Mỹ - những người chiếm khoảng 20% cử tri tại các bang chiến trường như Iowa, Wisconsin và Ohio, theo Hiệp hội Nông dân Mỹ (AFBF).

Đây cũng là nhóm cử tri nòng cốt ủng hộ Tổng thống Donald Trump trong các cuộc bầu cử trước. Bằng cách này, Bắc Kinh không chỉ gây tổn thất kinh tế mà còn kích thích sự bất mãn trong nội bộ nước Mỹ, tạo thêm sức ép chính trị cho Washington trong thời gian tới.

Chiến lược đánh vào nông sản từng được Bắc Kinh áp dụng trong cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung giai đoạn 2018-2019, buộc chính phủ Mỹ phải tung ra các gói hỗ trợ tài chính quy mô lớn nhằm bù đắp thiệt hại cho nông dân và duy trì sự ủng hộ chính trị.

"Mỹ đang đối mặt với nhiều thách thức và cuộc chiến thương mại sẽ chỉ làm mọi thứ tồi tệ hơn. Trong khi đó, Trung Quốc đã giảm sự phụ thuộc thương mại với Mỹ từ 23% xuống còn khoảng 13%, nên tác động trực tiếp khá hạn chế", Charles Wang, nhà sáng lập Dragon Pacific Capital Management nhận định.

Đồng quan điểm, Wang Zhou, đối tác tại Zhuozhu Invest, nhận định việc tăng thuế có thể gây tổn hại cho Mỹ vì quốc gia này cần hàng giá rẻ từ Trung Quốc để giảm lạm phát. "Tuy nhiên, đây vẫn là động thái cần thiết về mặt chính trị", ông bổ sung.

Chiến lược đa dạng hóa nguồn cung và đẩy mạnh sản xuất nội địa giúp Trung Quốc không chỉ đáp trả Mỹ trong ngắn hạn, mà còn tăng cường tự chủ kinh tế, từ đó chống chịu tốt hơn trước các cú sốc thương mại trong tương lai.

Trung Quốc vẫn đang nhượng bộ

Dù tung đòn mạnh vào hàng nông sản Mỹ, giới phân tích cho rằng Bắc Kinh vẫn để ngỏ khả năng đàm phán khi đặt mức thuế dưới 20%, nhằm tránh gây thiệt hại lớn cho chuỗi cung ứng toàn cầu. Tuy nhiên, mỗi động thái leo thang đều làm giảm cơ hội hòa giải.

"Chính phủ Trung Quốc đang phát tín hiệu rằng họ không muốn leo thang", Even Pay, nhà phân tích tại Trivium China nhận định.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã nhấn mạnh rằng các biện pháp đối phó nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của Trung Quốc, đồng thời kêu gọi Mỹ quay lại bàn đàm phán.

Ông Alfredo Montufar-Helu, Giám đốc Trung tâm Trung Quốc tại The Conference Board, cho biết các mức thuế trả đũa của Trung Quốc tuân theo "cách tiếp cận có mục tiêu, hạn chế nhằm gây tổn hại cho các ngành công nghiệp quan trọng nhất đối với những người ủng hộ chính quyền ông Trump".

Ông lưu ý rằng cách thức này giúp tạo điều kiện cho các cuộc đàm phán nhằm tránh những mức thuế gây thiệt hại lớn hơn trong tương lai.

Căng thẳng thương mại thế giới đang nóng hơn bao giờ hết khi không chỉ Trung Quốc, Canada cũng đã có động thái đáp trả chính sách thuế quan mới nhất của Mỹ.

Tối 3/3 (giờ địa phương), Thủ tướng Canada Justin Trudeau thông báo áp thuế trả đũa 25% lên các mặt hàng Mỹ trị giá 30 tỷ CAD, bao gồm nước cam, bơ lạc, rượu vang và nhiều sản phẩm khác, có hiệu lực từ ngày 4/3. Sau 21 ngày, Canada sẽ tiếp tục áp thuế 25% đối với số hàng hóa trị giá 125 tỷ CAD từ Mỹ.

Thủ hiến tỉnh Ontario, Doug Ford, cảnh báo về khả năng cắt nguồn điện xuất khẩu sang Mỹ để đáp trả thuế nhập khẩu mới.

Dù chưa công bố các biện pháp cụ thể, Tổng thống Mexico Claudia Sheinbaum dự kiến sẽ công bố kế hoạch đáp trả trong cuộc họp báo sáng ngày 4/3 (giờ địa phương).

Cẩm Tú