Từ vụ 'Madam Ngô', làm thế nào để phòng tránh lừa đảo trong thị trường tài sản mã hóa?

Ngày 24.5, Cảnh sát phòng chống tội phạm (CSD) Thái Lan cho biết đã bắt giữ Ngo Thi Theu, biệt danh Madam Ngo, 30 tuổi, tại một khách sạn ở khu vực Klong Tan Nuea, quận Watthana vào ngày 23.5.

Thiếu tướng cảnh sát Wittaya Sriprasertparb, chỉ huy CSD, nói rằng bà Theu bị truy nã theo lệnh truy nã đỏ của Interpol và lệnh bắt giữ của cảnh sát Việt Nam về tội không tố giác hoặc che giấu trọng tội.

Người phụ nữ này được cho là nhân vật chủ chốt trong một mạng lưới tội phạm lừa nhiều công dân Việt Nam đầu tư vào các nền tảng giao dịch ngoại hối và tiền điện tử giả mạo.

Nhiều hình thức lừa đảo tinh vi

Theo số liệu từ Triple-A, năm 2024 có hơn 17 triệu người Việt Nam đang sở hữu tài sản mã hóa, chiếm gần 17% dân số. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng này cũng đi kèm một lỗ hổng lớn: phần lớn nhà đầu tư là người mới, tiếp cận thị trường thông qua mạng xã hội hoặc lời rỉ tai, không có nền tảng về công nghệ blockchain, pháp lý tài sản số hay các phương thức lừa đảo phổ biến hiện nay.

Ngô Thị Thêu, biệt danh “Madam Ngo” đã lừa đảo 300 triệu USD, trong đó có hơn 2.600 nạn nhân là người Việt Nam. Ảnh: Báo Bưu điện Bangkok, Thailand

Ông Trần Huyền Dinh, Chủ nhiệm Ủy ban Ứng dụng Fintech Hiệp hội Blockchain Việt Nam, cho biết một trong những chiêu trò phổ biến là việc tạo ra các token giả mạo, với tên gọi, logo gần giống với các tài sản mã hóa uy tín.

“Không ít nhà đầu tư vì sơ suất mà mua nhầm các loại token này. Bên cạnh đó, còn có hình thức “bẫy mật ngọt” (honey pot), trong đó token có thể mua vào nhưng bị khóa tính năng bán, khiến nhà đầu tư bị “kẹt vốn” ngay sau khi xuống tiền”, ông Dinh nói.

Một thủ đoạn khác mang tính kỹ thuật cao là rút thanh khoản (rug pull). Các dự án thường được quảng bá rầm rộ để thu hút người dùng mua token, sau đó đội ngũ phát triển bất ngờ rút toàn bộ tiền thanh khoản khỏi sàn phi tập trung. Kết quả là giá trị token sụp đổ chỉ sau một đêm, nhà đầu tư không kịp trở tay.

Hình thức tưởng chừng vô hại nhưng cực kỳ nguy hiểm là airdrop lừa đảo. Các token “miễn phí” bất ngờ xuất hiện trong ví có thể là bẫy kỹ thuật. Nếu người dùng tương tác, đưa ra yêu cầu hoặc truy cập các liên kết do bên phát hành cung cấp, họ có thể vô tình cấp quyền truy cập ví cho kẻ gian và mất toàn bộ tài sản có giá trị.

Bà Nguyễn Vân Hiền, Phó chủ tịch Hiệp hội Blockchain Việt Nam, cho biết trên thị trường tài sản mã hóa đang xuất hiện nhiều hình thức lừa đảo tinh vi, kết hợp giữa yếu tố công nghệ và tâm lý, khiến không ít nhà đầu tư dù cẩn trọng vẫn dễ dàng rơi vào bẫy.

Bà Hiền dẫn ví dụ từ mô hình Ponzi hoặc kim tự tháp, vốn đánh trúng tâm lý “muốn lãi nhanh, an toàn tuyệt đối”. Những dự án dạng này thường hứa hẹn mức sinh lời cao đến phi lý, dùng tiền của người tham gia sau để trả cho người trước. Khi dòng tiền đứt đoạn, không còn người mới thì đánh sập luôn hệ thống, khiến người tham gia mất trắng.

Ngoài ra, hình thức giả mạo thông tin (phishing) cũng đang gia tăng mạnh. Kẻ gian dựng website, email, tin nhắn có giao diện giống hệt các sàn giao dịch, ví điện tử uy tín để lừa người dùng nhập khóa riêng tư/khóa bí mật, cụm từ khôi phục ví hoặc mã OTP. Một khi thông tin bị đánh cắp, ví sẽ bị rút sạch mà chủ sở hữu không kịp phản ứng.

Một thủ đoạn khác là mạo danh người nổi tiếng hoặc các dự án lớn. Các đối tượng lừa đảo thường lập tài khoản mạng xã hội trông giống như những nhân vật có ảnh hưởng trong ngành để quảng bá “cơ hội đầu tư nội bộ”, “token tặng thưởng”, từ đó dẫn dụ người dùng gửi tiền hoặc cung cấp thông tin cá nhân.

Cuối cùng là chiêu bơm thổi giá (pump and dump) – một hình thức thao túng thị trường quen thuộc. Một nhóm nhà đầu cơ sẽ bí mật mua một token ít tên tuổi, sau đó tạo hiệu ứng lan truyền, đánh vào tâm lý FOMO (sợ bỏ lỡ cơ hội). Khi giá bị đẩy lên cao, nhóm này âm thầm bán ra, khiến giá sụt mạnh và để lại toàn bộ rủi ro cho những nhà đầu tư nhỏ lẻ lao vào sau.

Làm thế nào để tránh lừa đảo, rủi ro?

Bà Nguyễn Vân Hiền cho rằng trong bối cảnh thị trường tài sản mã hóa phát triển nhanh nhưng hành lang pháp lý còn chưa hoàn thiện, thì việc nhận diện và phòng tránh các mô hình lừa đảo còn quan trọng hơn cả giấc mơ làm giàu nhanh chóng. Trang bị kiến thức là cách duy nhất để bảo vệ chính mình khỏi những cạm bẫy đang ngày càng tinh vi trong thế giới tài sản mã hóa.

Ông Phan Đức Trung, Chủ tịch Hiệp hội Blockchain Việt Nam, cho rằng vụ bắt giữ Ngo Thi Theu là một chiến thắng của sự hợp tác xuyên biên giới. Lệnh Đỏ của Interpol, được ban hành vào ngày 10.12.2024, cùng với sự phối hợp chặt chẽ giữa cảnh sát Việt Nam và Thái Lan, đã đưa Theu ra trước công lý. Tuy nhiên, kẻ cầm đầu người Thổ Nhĩ Kỳ vẫn đang lẩn trốn, và hàng trăm triệu USD có thể đã được "rửa sạch".

Theo ông Trung, các nhà đầu tư cần kiểm tra kỹ lưỡng mọi nền tảng đầu tư. Nếu lời hứa lợi nhuận nghe quá tốt, có lẽ nó không có thật. Song song đó, cần tìm hiểu về tiền điện tử và ngoại hối trước khi đầu tư. Các nguồn như trang web của Hiệp hội blockchain Việt Nam hoặc Interpol có thể cung cấp thông tin đáng tin cậy.

Ngoài ra, cơ quan quản lý cần tăng cường giáo dục tài chính cho công chúng, đặc biệt ở các khu vực nông thôn nơi kiến thức tài chính còn hạn chế; giám sát chặt chẽ quảng cáo trên mạng xã hội và xử phạt các influencer (KOL) quảng bá sản phẩm lừa đảo.

“Công chúng cần cảnh giác với các hội thảo đầu tư hoặc lời mời từ những người không quen biết; báo cáo ngay các dấu hiệu lừa đảo cho cơ quan chức năng. Hoặc email chương trình chống lừa đảo ChainTracer của Hiệp hội blockchain Việt Nam”, ông Trung nói.

Ông Trung nhấn mạnh: “Vụ bắt giữ Ngo Thi Theu là một chiến thắng của công lý, nhưng nó cũng là lời nhắc nhở rằng cuộc chiến chống tội phạm tài chính còn lâu mới kết thúc. Trong thế giới tiền mã hóa, nơi cơ hội và rủi ro đan xen, lòng tham có thể là kẻ thù lớn nhất của chúng ta. “Madam Ngo” có thể đã bị bắt, nhưng những kẻ lừa đảo khác vẫn đang rình rập. Đừng để giấc mơ làm giàu trở thành cơn ác mộng của bạn”.

Lam Thanh