Trung Quốc siết đất hiếm, quốc phòng Mỹ đối mặt rủi ro chuỗi cung ứng

Đất hiếm chuẩn bị được bốc xếp tại Liên Vân Cảng, tỉnh Giang Tô, Trung Quốc. Ảnh: AFP/TTXVN

Theo tờ Finacial Times, vào đầu tháng 4, Bắc Kinh đã áp đặt các quy định hạn chế xuất khẩu đối với 7 nguyên tố đất hiếm và nam châm vĩnh cửu – những vật liệu thiết yếu để sản xuất các sản phẩm từ xe điện, tuabin gió, robot hình người đến máy bay chiến đấu.

Các nhà xuất khẩu, hiệp hội ngành công nghiệp có trụ sở tại Trung Quốc và chuyên gia về chuỗi cung ứng cho biết sau nhiều tuần trì hoãn, Bộ Thương mại Trung Quốc đã cấp một số giấy phép xuất khẩu sang châu Âu, nhưng với tốc độ còn khá chậm để có thể đáp ứng đủ nhu cầu.

“Cánh cửa để tránh thiệt hại đáng kể cho hoạt động sản xuất ở châu Âu đang nhanh chóng khép lại”, ông Wolfgang Niedermark, thành viên ban điều hành của Liên đoàn Công nghiệp Đức (BDI), cảnh báo.

Các nhà sản xuất Mỹ, bao gồm Tesla, Ford và Lockheed Martin, cũng đã bày tỏ quan ngại về các biện pháp kiểm soát của Trung Quốc trong các buổi họp gần đây với nhà đầu tư.

Một lãnh đạo doanh nghiệp trong ngành công nghiệp châu Âu đang làm việc tại Trung Quốc nhận định rằng việc trì hoãn hiện tại là “không thể chấp nhận được” đối với các nhà sản xuất nước ngoài.

Trước đó, việc mở rộng kiểm soát xuất khẩu đất hiếm được đánh giá là phản ứng đáp trả của Trung Quốc trước loạt thuế quan mới được Tổng thống Mỹ Donald Trump công bố vào ngày 2/4.

Theo biện pháp kiểm soát trên, các nhà xuất khẩu phải xin giấy phép từ Bộ Thương mại Trung Quốc đối với 7 nguyên tố đất hiếm bị nhắm mục tiêu và các loại nam châm vĩnh cửu được sản xuất từ những nguyên tố này. Động thái này nhấn mạnh vị thế chính trị mà Trung Quốc nắm giữ nhờ vào vai trò thống trị trong chuỗi cung ứng khoáng sản toàn cầu.

Theo các nhà quan sát, đến nay vẫn chưa rõ liệu Trung Quốc đã bắt đầu chấp thuận xuất khẩu nguồn vật liệu quan trọng trên sang Mỹ hay chưa, kể từ thời điểm hai cường quốc kinh tế đồng ý “đình chiến” trong cuộc chiến thuế quan.

Công ty Yantai Zhenghai Magnetic Material, một nhà xuất khẩu tại tỉnh Sơn Đông, miền Đông Trung Quốc thông báo họ đã nhận được giấy phép xuất khẩu và đã tiếp tục nhận đơn đặt hàng từ một số khách hàng. Ngoài ra, hai nguồn thạo tin khác cũng cho biết ít nhất một lô hàng để phục vụ cho hoạt động sản xuất tại Đức của hãng ô tô Volkswagen đã được phê duyệt. Volkswagen cho biết nguồn cung các bộ phận phụ tùng có thành phần từ đất hiếm hiện vẫn đang ổn định, và các nhà cung cấp của hãng đã được cấp một “số lượng hạn chế giấy phép xuất khẩu” này.

Bộ Thương mại Trung Quốc chưa đưa ra phản hồi trước yêu cầu bình luận.

Trong khi đó, nhiều người lo ngại rằng cơ quan chức năng cấp phép của Trung Quốc có khả năng bị quá tải khi số lượng đơn xin cấp phép tăng vọt.

Ngoài ra, các công ty châu Âu cũng đang “không chắc chắn làm thể nào để chứng minh” rằng lô hàng của họ sẽ không được tái xuất sang Mỹ - vấn đề được cho là sẽ vi phạm điều kiện cấp phép, theo lời của một lãnh đạo doanh nghiệp ngành công nghiệp châu Âu giấu tên chia sẻ.

Tỷ phú Elon Musk, giám đốc điều hành Tesla, nói với các nhà đầu tư vào tháng trước rằng Trung Quốc đã yêu cầu Tesla đảm bảo rằng các loại nam châm đất hiếm mà hãng cần để chế tạo cánh tay robot sẽ không được sử dụng vào mục đích quân sự. “Đó là một ví dụ điển hình về thách thức đó. Tôi tin chắc chúng tôi sẽ vượt qua được vấn đề này”, ông Musk cho biết.

Ông Rajesh Jejurikar, giám đốc điều hành bộ phận ô tô của tập đoàn Mahindra & Mahindra (Ấn Độ), cho biết quy trình để có được chứng nhận sử dụng cuối cùng - nhằm đảm bảo nguồn cung không được sử dụng cho vũ khí - "hiện chưa rõ ràng".

Một quản lý tại công ty Chengdu Galaxy Magnets, chuyên bán nam châm vĩnh cửu, cho biết việc ngăn chặn các lô hàng có yếu tố liên quan đến quân sự là mối quan tâm của chính quyền Trung Quốc. Người này cho biết công ty của mình đang hỗ trợ khách hàng nộp báo cáo lên chính quyền để xin phê duyệt xuất khẩu, nhưng các đơn xin "liên quan đến quân sự" sẽ không được chấp nhận. Tuy vậy, bà cũng cho biết: “Xuất khẩu cho các mục đích phi quân sự vẫn có thể được cho phép”.

Hiện nay, nam châm vĩnh cửu đang được sử dụng trong máy bay chiến đấu như F-35 của Tập đoàn Lockheed (Mỹ). Do đó, các quy định mới từ Trung Quốc được nhận định sẽ gây ra khó khăn ngắn hạn cũng như buộc chuỗi cung ứng phải tìm cách điều chỉnh trong dài hạn.

Vừa qua, giám đốc tài chính của Lockheed, ông Evan Scott, nói với nhà đầu tư rằng công ty có đủ nguyên liệu đất hiếm cho cả năm nay và ông kỳ vọng trong thời gian tới, chính quyền Mỹ sẽ ưu tiên cấp cho Lockheed “do tầm quan trọng của các chương trình của chúng tôi”.

Ông Cameron Johnson, chuyên gia trong lĩnh vực sản xuất và chuỗi cung ứng, đối tác tại công ty Tidalwave Solutions ở Thượng Hải, cho rằng một số tập đoàn lớn có quan hệ lâu dài với Trung Quốc đã được tiếp cận đất hiếm trước khi đơn xin cấp phép của họ được duyệt. “Vẫn còn vật liệu đang được xuất đi”, ông nói.

Ông Cory Combs, Phó giám đốc tại công ty tư vấn Trivium China có trụ sở ở Bắc Kinh, nhận định hiện “chưa có bằng chứng nào” cho thấy Trung Quốc “ngừng xuất khẩu hoàn toàn”.

Với thỏa thuận “đình chiến” 90 ngày giữa Mỹ và Trung Quốc về thuế quan, ông Combs dự đoán Bộ Thương mại Trung Quốc sẽ tiếp tục phê duyệt thêm các giấy phép, nhưng cũng cảnh báo vẫn còn nhiều điều khó đoán định.

“Mọi người đều muốn Bộ Thương mại cung cấp sự rõ ràng. Nhưng đòn bẩy chiến lược của Trung Quốc một phần dựa vào khả năng kích hoạt biện pháp kiểm soát xuất khẩu trong bối cảnh Mỹ vẫn chưa đưa ra một thỏa thuận thỏa đáng”, ông nhấn mạnh.

Các chuyên gia cho rằng các biện pháp kiểm soát đất hiếm mới nhất của Trung Quốc cũng đang thúc đẩy nỗ lực của phương Tây nhằm giảm sự phụ thuộc vào nước này.

Bình Thanh/Báo Tin tức và Dân tộc