Trong hành trình nuôi dạy con, cha mẹ cần nhất điều gì?

Chơi đùa cùng con là cơ hội để cha mẹ hiểu bé hơn. Ảnh: J.P.

Từ khi em bé chào đời đến khoảng 18 tháng tuổi, mối quan hệ giữa bé và cha mẹ tương đối đơn giản. Trẻ cần thức ăn, nghỉ ngơi và rất nhiều tình yêu thương. Đây là điều mà đa số bậc cha mẹ đều có thể hiểu được một cách hoàn hảo. Tuy nhiên, khi bé bắt đầu biết di chuyển, nói được vài từ và bày tỏ mong muốn của mình, cha mẹ và con cái bước vào một giai đoạn phức tạp hơn một chút trong mối quan hệ giữa hai bên.

Lý do rất đơn giản: các bậc cha mẹ thường nghe nói rằng khả năng ngôn ngữ là thứ giúp con người trở nên lý trí. Vì vậy, ngay khi đứa trẻ bắt đầu nói được vài từ, chúng ta bắt đầu gán mọi “đức tính” của lý trí (logic, tự chủ, trách nhiệm...) cho trẻ và chúng ta mất bình tĩnh với trẻ khi các con tỏ ra không biết điều hoặc không hành động như một người lớn có lý trí.

Tuy nhiên, bộ não của một đứa trẻ dưới ba tuổi còn rất xa mới giống bộ não của người trưởng thành; trẻ không thể làm được nhiều việc mà cha mẹ nghĩ rằng trẻ có thể. Sự khác biệt giữa những gì trẻ có thể làm và những gì cha mẹ tin rằng các con có thể làm thường tạo ra những hiểu lầm, khó chịu và tức giận. Chúng ta thường có thể tránh được những cảm xúc này nếu tìm hiểu những gì đang diễn ra trong bộ não của bọn trẻ.

Để bạn có thể hiểu và từ đó, thể hiện sự kiên nhẫn và lòng trắc ẩn trong cuộc sống hàng ngày, chúng ta sẽ xem xét ba tình huống phổ biến mà nhiều bậc cha mẹ có thể giải quyết theo các cách khác nhau khi họ hiểu những gì đang xảy ra bên trong não bộ của trẻ.

Khi được khoảng hai tuổi, trẻ đã có thể chạy quanh nhà và công viên. Cảnh tượng ở đâu cũng luôn giống nhau: bé được mẹ đặt xuống đất để đi khám phá hố cát, xích đu hoặc cầu trượt. Sau một vòng tham quan công viên, bé vòng về chiếc ghế dài nơi mẹ đang đợi. Sau đó, bé quay trở lại công viên để chơi và sẽ trở về chỗ mẹ với một viên sỏi hoặc một cái xẻng mà bé tìm thấy trong chuyến thám hiểm. Cảnh tượng này cứ lặp đi lặp lại và bé đi liên tục suốt cả buổi chiều.

Nhiều bậc cha mẹ được cổ vũ tinh thần khi thấy con có thể đi đi lại lại nên quyết định đã đến lúc bỏ xe đẩy hoặc đai địu ở nhà và cùng nhau đi bộ đến siêu thị. Mọi chuyện suôn sẻ trên đường đi, nhưng trên đường về, trẻ có thể không muốn đi nữa và đòi được bế. Trong mắt nhiều bậc cha mẹ, bé như vậy là không chịu cố gắng và hay hờn dỗi. Suy cho cùng, bé đã chạy chơi trong công viên suốt cả chiều qua cơ mà!

Kết quả là, cha mẹ bắt đầu thốt ra những lời giận dữ và chê bai, đổ lỗi cho con, chẳng hạn như: “Đừng có làm như thế!” hoặc câu nói kinh điển: “Con làm được, chẳng qua con không muốn thôi”.

Nếu có thể nhìn thấy những gì xảy ra bên trong bộ não của trẻ trong hai tình huống trên, chúng ta sẽ nhận ra có những điều khác biệt đã xảy ra. Ở trường hợp đầu tiên, trong công viên, trẻ đi vòng tròn, luôn có mẹ ở gần và có thể tự do khám phá. Để làm được điều này, trẻ chỉ cần có một chút cân bằng và ham muốn khám phá.

Tuy nhiên, trong chuyến đi từ siêu thị về, bộ não của trẻ phải làm điều gì đó rất khác biệt. Trong trường hợp này, trẻ cần giữ cân bằng giống lúc trước, nhưng đồng thời cũng cần tập trung (để không mất dấu mẹ), cần kiên trì (để đi tiếp dù đã rất mệt) và khó khăn nhất là... không giống như những gì đã xảy ra trong công viên, bây giờ, bé phải kìm nén ham muốn khám phá để tập trung đi theo bố hoặc mẹ mà không bị phân tâm.

Ở cấp độ hoạt động của não, đó là một hoạt động phức tạp và mệt mỏi hơn rất nhiều. Đây là lý do tại sao trẻ em thường không thể đi từ siêu thị về nhà vì con đường đó khiến trẻ phải vận động nhiều và làm trẻ cảm thấy kiệt sức.

Trong nhiều ví dụ khác, một chút hiểu biết từ cha mẹ có thể giúp giải quyết tình huống khó khăn một cách đơn giản: bế bé, dùng xe đẩy hay đai địu, hoặc dừng lại nghỉ ngơi trong chốc lát rồi tiếp tục đi bộ mà không phải chịu đựng bất kỳ cảm giác tồi tệ nào.

Álvaro Bilbao/ Thái Hà Books & NXB Lao động