Trái ngọt giữa đại ngàn gió núi

Giống vải thiều u hồng và u trứng đang được người dân Tây Nguyên trồng trên đất bazan cho năng suất cao. Ảnh: Phương Thùy

Vải thiều bén rễ trên đất đỏ

Huyện Ea Kar là địa phương có diện tích trồng vải lớn nhất tỉnh Đắk Lắk, với hơn 1.000ha, tập trung nhiều tại các xã Ea Tý, Ea Sar và Ea Sah. Riêng xã Ea Sah hiện có khoảng trên 400ha vải thiều, trong đó, hơn 320ha đang cho thu hoạch, sản lượng dự kiến năm 2025 đạt khoảng 5.000 tấn. Chúng tôi theo chân các cán bộ khuyến nông của huyện Ea Kar xuống thăm bà con nông dân tại buôn Tring, xã Ea Tý. Trên đường đi gặp chị H’Dương, 40 tuổi, người dân tộc M’nông đang cùng chồng tất bật thu hoạch vải thiều trên mảnh rẫy hơn 1,5ha của gia đình. Cây vải ở đây chưa tới tuổi "trưởng thành" như ngoài Bắc, nhưng trái ra sai, hương thơm nhẹ, vị ngọt thanh, vỏ mỏng, khiến ai ăn thử cũng phải gật gù khen ngon.

Vừa nhẹ nhàng ngắt từng chùm vải đưa vào sọt, chị H’Dương chia sẻ: “Mình trồng vải thiều từ năm 2020, cây sống tốt lắm. Trước kia, đất này gia đình mình chỉ trồng sắn với cà phê, mà giá bấp bênh quá. Thấy mấy anh cán bộ khuyến nông giới thiệu giống vải thiều sớm, mình cũng thử. Ai ngờ giờ lại là nguồn thu chính”.

Hành trình để cây vải bén rễ, đơm hoa, kết trái nơi đất Tây Nguyên không hề dễ dàng. Từ kỹ thuật chăm sóc đến khí hậu, thời tiết đều là những bài toán khó với bà con dân tộc vốn quen với lối canh tác truyền thống. Ông Y Bơn Niê, một nông dân có thâm niên trồng vải ở xã Cư Yang, huyện Ea Kar kể lại: “Các giống vải phổ biến tại Tây Nguyên gồm vải thiều Lục Ngạn, vải u hồng và vải u trứng, với ưu điểm chín sớm hơn khoảng một tháng so với các tỉnh phía Bắc và chất lượng quả được đánh giá cao. Hồi mới trồng, cây vải thiều chết lên chết xuống. Mình không biết cách cắt tỉa, bón phân cũng không đúng chu kỳ. Phải mất 2 năm mày mò học hỏi, theo lớp tập huấn của huyện rồi hỏi thêm người quen ở huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang mới nắm được kỹ thuật. Giờ thì cây khỏe, trái đẹp, nhưng để có được như vậy, cả nhà đã đổ không biết bao nhiêu công sức”.

Cái khó nhất, theo lời của nhiều hộ dân, chính là việc đảm bảo đủ nước và phòng chống sâu bệnh trong mùa khô Tây Nguyên. Mùa mưa thường đến muộn, trong khi vải cần nhiều nước ở giai đoạn đậu trái và phát triển quả. “Phải đào giếng, kéo ống cả trăm mét mới tưới được. Năm nào khô quá thì vải teo trái, rụng non. Lúc đó tiếc công mà không làm gì được” - chị H’Bliu ở xã Ea Tih ngậm ngùi nói.

Tuy nhiên, chính nhờ khí hậu đặc trưng với nền nhiệt độ cao, nhiều nắng và độ chênh lệch giữa ngày và đêm lớn, cây vải thiều lại phát triển rất tốt tại Tây Nguyên. Không chỉ ra trái sớm hơn từ 3 đến 4 tuần so với miền Bắc, mà chất lượng quả cũng không hề thua kém. Theo anh Nguyễn Văn Lập, một cán bộ khuyến nông tại huyện Krông Pắk, vùng đất bazan của Tây Nguyên có tầng canh tác dày, độ thoát nước tốt và hàm lượng hữu cơ cao là điều kiện lý tưởng để cây vải phát triển bộ rễ, hạn chế sâu bệnh. “Đặc biệt, vải thiều trồng ở đây cho trái sớm, từ cuối tháng 4 đã có thể thu hoạch, khi thị trường còn khan hàng. Đó là một lợi thế rất lớn để cạnh tranh giá cả” - anh Lập phân tích.

Bà con cũng bắt đầu biết áp dụng các mô hình sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP, sử dụng phân bón hữu cơ, hạn chế thuốc hóa học để nâng cao chất lượng nông sản, đáp ứng yêu cầu của các chuỗi cung ứng và siêu thị lớn.

Các thương lái đến tận vườn thu mua vải chín sớm. Ảnh: Phương Thùy

Đường ra thị trường còn gập ghềnh

Khi mặt trời vừa ló rạng sau những dãy núi trùng điệp của Tây Nguyên, những thúng vải thiều căng mọng, đỏ au đã theo bước chân người dân tộc Ê Đê, M’nông rảo khắp các nẻo đường làng. Mùa vải thiều sớm năm nay không chỉ mang lại màu sắc rực rỡ cho vùng đất đỏ bazan, mà còn mở ra hi vọng mới về sinh kế cho nhiều hộ đồng bào nơi đây. Tuy trái vải đã trĩu cành, người dân hồ hởi vào vụ, nhưng việc tiêu thụ vải thiều chín sớm trên vùng đất Tây Nguyên vẫn là một bài toán chưa có lời giải ổn thỏa.

Tại xã Ea Knuếc, huyện Krông Búk, vải được thương lái thu mua ngay tại vườn với giá dao động từ 15.000 - 22.000 đồng/kg. Nhưng theo bà con, giá này còn thấp và bấp bênh vì phụ thuộc hoàn toàn vào thương lái miền xuôi. “Không có chợ đầu mối, không có kho lạnh. Mình hái xong nếu không bán ngay thì hỏng. Mà hôm nào thương lái ít người lên, họ ép giá, mình cũng phải bán, chứ không thì công cắt lỗ hết” - ông Y Nhia, một hộ trồng vải ở xã Ea Phê, huyện Krông Pắc buồn rầu nói.

Một vấn đề khác là hạ tầng vận chuyển. Đường vào rẫy nhỏ hẹp, nhiều đoạn lầy lội, xe lớn không thể vào sâu nên chi phí vận chuyển đội lên cao. Chị Nguyễn Thị Nga, một tiểu thương từ thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk lên mua vải, chia sẻ: “Nếu có kho bảo quản tại chỗ, hoặc điểm tập kết trung gian thì dễ làm ăn hơn nhiều. Hiện giờ, hàng mua xong phải chuyển ngay trong đêm về thành phố ngay không trời mưa một cái là coi như ‘thua trắng’”.

Dù còn nhiều khó khăn, nhưng nhìn những vườn vải thiều đang rợp sắc đỏ giữa rừng cao su, cà phê ngút ngàn, không ai có thể phủ nhận tiềm năng rất lớn của loại cây này ở Tây Nguyên. Hiện nay, UBND huyện Ea Kar đang lên kế hoạch hỗ trợ người dân mở rộng vùng trồng vải thiều, xây dựng nhãn hiệu chứng nhận sản phẩm để tiến tới xuất khẩu chính ngạch. Đồng thời, kêu gọi đầu tư vào chế biến sâu và bảo quản sau thu hoạch.

Còn với bà con nông dân như chị H’Dương, giấc mơ về một “rừng vải giữa đại ngàn” không còn là điều quá xa vời. “Mỗi mùa thu hoạch là mỗi mùa hy vọng. Mình muốn con cái học kỹ thuật, làm nông nghiệp theo hướng hiện đại, thông minh để không còn cảnh năm thì được mùa, năm thì mất mùa như xưa nữa”- chị H’Dương mỉm cười, ánh mắt ánh lên vẻ tin tưởng vào một mùa vải ngọt ngào phía trước.

Phương Thùy