Giải cứu nông sản Việt Nam: Khi vải thiều bay sang Nhật, còn xoài và cam rơi rụng vì thiếu thị trường

Ngày 29/5 vừa qua, một tín hiệu đầy hy vọng từ ngành nông sản Việt Nam đã xuất hiện khi lô vải thiều tươi đầu tiên của mùa vụ 2025 đã được xuất khẩu sang Nhật Bản. Điều này không chỉ là niềm tự hào của ngành nông nghiệp, mà còn mở ra triển vọng tươi sáng cho thị trường xuất khẩu trái cây Việt Nam. Tuy nhiên, giữa những tia sáng này, lại là những bóng tối đằng sau, hàng nghìn tấn xoài Úc tại huyện Cam Lâm (Khánh Hòa) đang lăn lóc trên mặt đất, không ai thu mua, trong khi cam Vĩnh Long rẻ bèo vẫn không bán được. Tại sao có sự đối lập rõ rệt này trong ngành trái cây Việt Nam?

Xoài Úc chín rục, cam sành rớt giá: Bi kịch “được mùa, mất giá”

Những ngày qua, nông dân trồng xoài Úc tại huyện Cam Lâm không khỏi chạnh lòng khi chứng kiến hình ảnh hàng nghìn tấn xoài chín rục, treo lủng lẳng trên cây và rụng đầy mặt đất. Điều đáng buồn là, dù xoài Úc từng là cây trồng chủ lực, mùa thu hoạch năm nay lại chứng kiến cảnh tượng vắng bóng thương lái thu mua.

Cam sành, xoài úc, dưa hấu,... là một trong những trái cây bị rớt giá thảm, được tập kết tại các hè phố bán giá "giải cứu".

Ông Đỗ Phùng, chủ một vườn xoài ở xã Cam Thành Bắc, không giấu được nỗi buồn: “Mọi năm giá bán xoài Úc bình quân trên 20.000 đồng/kg, nhưng năm nay, đầu mùa còn bán được với giá 15.000 - 20.000 đồng/kg, sau đó hạ xuống là 4.000 - 6.000 đồng/kg và hiện nay thậm chí chỉ còn 1.000 - 4.000 đồng/kg tùy loại".

Với hơn 2 ha đất trồng xoài, vụ này gia đình ông Phùng đầu tư khoảng 30 triệu đồng tiền phân bón và thuốc bảo vệ thực vật. Nhưng đến lúc thu hoạch thì giá bán quá rẻ, nhiều quả đã rụng đầy gốc, một số quả "xì mủ" vì quá già, thương lái cũng không thu mua. "Vụ này, gia đình tôi thua lỗ khoảng 30 triệu đồng, chưa kể thời gian và công sức lao động", ông Phùng tâm sự.

Tương tự, tình trạng cam sành Vĩnh Long năm nay cũng không khá hơn. hời điểm này dọc các tuyến phố lớn của Hà Nội và TP HCM, hình ảnh những xe tải, những điểm bán cam sành với tấm biển “giải cứu cam sành Vĩnh Long” hay “đặc sản cam Vĩnh Long” xuất hiện khá nhiều với giá rất rẻ, chỉ dao động từ 5.000 – 15.000 đồng/kg hoặc 50.000 - 55.000 đồng/bao 10 kg. Tuy nhiên, dù giá rẻ, sức mua vẫn chưa thực sự cao do nguồn cung quá nhiều, hơn nữa người tiêu dùng cũng có nhiều lựa chọn với các loại trái cây khác, như xoài, chôm chôm, vải, nhãn...

Bà Nguyễn Thị Thanh, một tiểu thương tại chợ đầu mối Long Biên cho hay, năm nay các loại trái cây phổ biến được nhiều người ưa thích như xoài, nhãn, dưa hấu và mới đây là vải thiều,... đều rất ngọt, đẹp mã và giá thành rẻ hơn nhiều so với năm trước, tuy nhiên sức mua lại rất ảm đạm, không như kỳ vọng.

Tình trạng “được mùa, mất giá” và “ùn ứ tại các cửa khẩu biên giới” đã và đang là vấn đề nan giải đối với ngành nông sản Việt Nam. Đặc biệt, khi nguồn cung trái cây dồi dào, nhưng việc tìm kiếm thị trường tiêu thụ và tạo cầu nối giữa nông dân và doanh nghiệp lại gặp nhiều khó khăn. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến thu nhập của nông dân mà còn có nguy cơ khiến nông sản Việt bị mất giá và không được tiêu thụ đúng mức.

Vải thiều bay sang Nhật: Tấm gương sáng cho nông sản Việt

Trong khi xoài và cam đang lâm vào cảnh “được mùa, mất giá”, thì vải thiều Việt Nam lại có một tín hiệu tích cực. Ngày 29/5, lô vải thiều tươi đầu tiên của mùa vụ 2025 đã được xuất khẩu sang Nhật Bản, đánh dấu bước phát triển mạnh mẽ của ngành nông sản Việt. Được biết, lô vải này được tuyển chọn từ vùng trồng đạt chuẩn GlobalGAP tại huyện Lục Ngạn (Bắc Giang). Đây là năm thứ tư liên tiếp vải thiều Việt có mặt tại thị trường Nhật Bản, và dự kiến sản lượng vải thiều năm nay sẽ đạt 303.000 tấn, tăng 30% so với năm trước. Khoảng 60% sản lượng vải thiều sẽ tiêu thụ nội địa, còn phần còn lại sẽ được xuất khẩu sang các thị trường quốc tế.

Ông Huỳnh Tấn Đạt, Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, cho biết, hệ thống kiểm dịch đã sẵn sàng “bám sát vùng trồng”, cử cán bộ đến tận địa phương để kiểm dịch và lấy mẫu, bắt đầu từ ngày 1/6 kéo dài suốt mùa thu hoạch.

Ngày 29/5, Việt Nam xuất lô vải thiều tươi đầu tiên trong mùa vụ 2025, tại thị trường Nhật Bản.

Sự kiện xuất khẩu vải thiều tươi sang Nhật Bản là một tín hiệu tích cực cho ngành trái cây Việt Nam, nhưng không phải lúc nào cũng là “bàn đạp” cho mọi loại trái cây khác. Điều này cho thấy một thực tế: Việt Nam cần mở rộng ứng dụng công nghệ chế biến sâu, thay vì chỉ xuất khẩu sản phẩm tươi. Việc chế biến sâu không chỉ giúp nâng cao giá trị gia tăng cho nông sản mà còn tránh được rủi ro trong quá trình vận chuyển, nhất là đối với các thị trường xa như Mỹ hay Liên minh châu Âu.

Đơn cử, tại Thanh Hóa, các doanh nghiệp chế biến trái cây đã bước đầu làm chủ quy trình chế biến sâu, như chế biến dứa đóng hộp và các sản phẩm sấy khô. Một trong những đơn vị tiên phong là HTX nông nghiệp xanh công nghệ cao Hồng Nhuệ, chuyên sản xuất và chế biến dưa lưới bao tử ngâm dấm mơ. Sản phẩm của HTX này đã được thị trường đón nhận nồng nhiệt, mở ra hy vọng cho việc nâng cao giá trị ngành trái cây Việt Nam.

Tăng cường xuất khẩu các sản phẩm chế biến sâu cũng là giải pháp nâng cao kim ngạch xuất khẩu ngành rau quả.

Để giảm thiểu tình trạng nông sản rớt giá và ùn ứ, giải pháp quan trọng là tăng cường chế biến sâu và xây dựng các mô hình sản xuất bền vững. Các doanh nghiệp và HTX cần đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất, từ đó nâng cao giá trị sản phẩm và giảm thiểu sự phụ thuộc vào các thị trường tiêu thụ tươi sống.

Bên cạnh đó, nhà nước và các tổ chức nông nghiệp cần đảm bảo kết nối bền vững giữa nông dân và các doanh nghiệp thu mua, siêu thị, chuỗi cung ứng thực phẩm. Các hợp đồng bao tiêu sản phẩm và hỗ trợ đầu ra sẽ giúp nông dân giảm thiểu rủi ro trong việc tiêu thụ sản phẩm.

Hành trình của vải thiều Việt Nam tại Nhật Bản, cũng như bài học từ những trái xoài và cam sành bị bỏ đi, phản ánh một thực trạng cần phải giải quyết ngay trong ngành nông sản. Nếu không giải quyết được bài toán đầu ra, ngành nông sản Việt Nam sẽ tiếp tục đối mặt với nguy cơ thất bại. Nhưng với sự đầu tư vào công nghệ chế biến sâu, sự đổi mới trong kết nối thị trường, và đặc biệt là việc hỗ trợ từ các cấp chính quyền và tổ chức nông nghiệp, ngành nông sản Việt Nam có thể hy vọng thoát khỏi tình trạng "được mùa, mất giá".

Nhằm bảo đảm đầu ra thông suốt cho nông sản, mới đây Thủ tướng Chính phủ đã ký ban hành Công điện số 79/CĐ-TTg ngày 31/5/2025, chỉ đạo toàn diện các biện pháp từ sản xuất đến tiêu thụ.

Thủ tướng Chính phủ giao Bộ trưởng Nông nghiệp và Môi trường chỉ đạo các địa phương rà soát, chuẩn bị đầy đủ điều kiện (giống cây trồng, vật nuôi, vật tư, phân bón cho sản xuất trong những tháng cuối năm 2025.

Xây dựng kế hoạch, phương án cụ thể để tổ chức sản xuất, thu hoạch, cung ứng sản phẩm, điều chỉnh mùa vụ phù hợp tình hình, nhu cầu của thị trường.

Tăng cường phối hợp các hiệp hội ngành hàng, doanh nghiệp tập trung liên kết chặt chẽ các vùng nguyên liệu, đẩy mạnh bảo quản, chế biến, nhất là chế biến sâu để nâng cao giá trị gia tăng.

Triển khai các giải pháp bảo đảm lưu thông hàng hóa tại khu vực cửa khẩu, kịp thời có biện pháp chủ động điều tiết, quản lý phương tiện đưa hàng lên cửa khẩu biên giới.

Hồng Hương