Tổ chức Y tế thế giới cảnh báo 'đại dịch thuốc lá' vẫn chưa kết thúc

Hội nghị diễn ra trong bối cảnh y tế công cộng toàn cầu đang đối mặt với nhiều biến động lớn. Việc Hoa Kỳ chính thức rút khỏi Tổ chức Y tế thế giới (WHO) và cắt giảm đầu tư vào lĩnh vực này đã tác động mạnh đến các nỗ lực phòng, chống các mối đe dọa sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là trong kiểm soát tác hại thuốc lá. Tuy nhiên, bất chấp những khó khăn đó, công tác kiểm soát thuốc lá vẫn ghi nhận nhiều thành tựu đáng khích lệ trên phạm vi toàn cầu.

Các đại biểu tham dự Hội nghị.

Theo WHO, trong vòng gần hai thập kỷ qua, tỷ lệ sử dụng thuốc lá toàn cầu đã giảm mạnh, từ 22,7% năm 2007 xuống còn 17,3% vào năm 2021.

Thành quả này đạt được nhờ việc nhiều quốc gia đã tích cực triển khai các chính sách kiểm soát thuốc lá dựa trên bằng chứng khoa học, phù hợp với hướng dẫn của Công ước Khung về Kiểm soát Thuốc lá (FCTC) của WHO và các biện pháp MPOWER. Hiện nay, khoảng 5,6 tỷ người, tương đương 71% dân số thế giới đã được bảo vệ bởi ít nhất một chính sách kiểm soát thuốc lá hiệu quả.

Hội nghị Dublin 2025 đã nhấn mạnh bốn mục tiêu chính: tạo không gian đối thoại toàn cầu giữa chính phủ, giới chuyên gia và xã hội dân sự về kiểm soát thuốc lá; thúc đẩy thực thi mạnh mẽ Công ước FCTC và các biện pháp MPOWER; tăng cường khả năng ứng phó trước các chiến thuật tinh vi của ngành công nghiệp thuốc lá; và chuyển hóa kết quả hội nghị thành hành động lâu dài.

Đặc biệt, trong ngày khai mạc, WHO đã công bố Báo cáo đại dịch thuốc lá toàn cầu 2025. Đây là tài liệu quan trọng cung cấp dữ liệu mới nhất về tình hình kiểm soát thuốc lá ở từng quốc gia.

Báo cáo ghi nhận những tiến bộ nổi bật tại các quốc gia tiên phong trong kiểm soát thuốc lá, đồng thời phản ánh xu hướng gia tăng của các chính sách mạnh mẽ như cấm thuốc lá điện tử, tăng thuế thuốc lá, áp dụng hình ảnh cảnh báo rõ ràng trên bao bì sản phẩm, và đẩy lùi các chiến dịch tiếp thị nhắm vào giới trẻ.

Cũng trong khuôn khổ hội nghị, WHO và Quỹ Bloomberg Philanthropies đã trao giải thưởng kiểm soát thuốc lá toàn cầu cho các quốc gia và tổ chức có thành tích nổi bật, trong đó có Việt Nam.

Là một trong những điểm sáng của khu vực châu Á - Thái Bình Dương, Việt Nam đã được ghi nhận về nỗ lực xây dựng cơ chế tài chính bền vững trong công tác phòng, chống tác hại thuốc lá.

Tại Hội nghị, bà Phan Thị Hải, Phó giám đốc Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế) đã chia sẻ kinh nghiệm về thiết lập mô hình Quỹ có tính minh bạch, đa ngành và dựa trên bằng chứng.

Quỹ được thành lập năm 2013 theo quy định của Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá năm 2012, với nguồn tài chính được đóng góp bắt buộc từ các doanh nghiệp sản xuất và nhập khẩu thuốc lá. Quỹ do Bộ Y tế quản lý, có sự tham gia của nhiều bộ, ngành, và hoạt động theo nguyên tắc cấp kinh phí dựa trên kết quả đầu ra.

Nhờ cơ chế hiệu quả này, Việt Nam đã đạt được nhiều kết quả quan trọng: tỷ lệ hút thuốc ở người trưởng thành giảm từ 23,8% năm 2010 xuống còn 20,8% năm 2021; tỷ lệ tiếp xúc với khói thuốc thụ động tại nơi làm việc và nơi công cộng giảm mạnh, từ 73,1% xuống còn 45,6%.

Bên cạnh đó, Quốc hội Việt Nam đã thông qua nhiều chính sách tiên tiến, như Nghị quyết 173/2024/QH15 cấm hoàn toàn thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và các sản phẩm gây nghiện mới từ năm 2025.

Vào tháng 6/2025, Quốc hội cũng đã phê duyệt Luật sửa đổi về thuế tiêu thụ đặc biệt, trong đó áp dụng hệ thống thuế hỗn hợp và lộ trình tăng thuế thuốc lá liên tục đến năm 2031. Với những nỗ lực này, Bộ Y tế Việt Nam đã vinh dự được WHO trao Giải thưởng Ngày Thế giới Không thuốc lá 2025.

Một trong những chủ đề trọng tâm tại hội nghị năm nay là đảm bảo tài chính bền vững cho các chương trình kiểm soát thuốc lá, đặc biệt ở các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình, nơi mà phần lớn các chương trình vẫn phụ thuộc vào viện trợ quốc tế.

Theo WHO, mặc dù hiệu quả phòng ngừa rất lớn, mức chi trung bình cho kiểm soát thuốc lá vẫn còn rất thấp, chỉ 0,01 USD/người tại các nước thu nhập trung bình, và 0,0048 USD/người ở các nước thu nhập thấp (theo số liệu năm 2017).

Đây là con số đáng báo động, đặt ra yêu cầu cấp thiết phải tăng đầu tư tài chính trong nước. Công ước FCTC kêu gọi các chính phủ xây dựng các nguồn tài chính nội địa vững chắc để đảm bảo hiệu quả lâu dài, giảm gánh nặng bệnh tật và chi phí y tế, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Các chuyên gia tại hội nghị một lần nữa khẳng định rằng kiểm soát thuốc lá là một trong những chiến lược y tế và kinh tế hiệu quả nhất.

Trong bối cảnh ngân sách y tế toàn cầu bị thu hẹp và ngành công nghiệp thuốc lá không ngừng mở rộng chiến lược tiếp thị nhắm vào giới trẻ, việc đầu tư bài bản, xây dựng cơ chế tài chính nội địa ổn định là điều kiện tiên quyết để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và tương lai thế hệ trẻ.

D.Ngân