Tổ chức tòa án, viện kiểm sát khu vực thay cấp huyện

Mới đây, Bộ Chính trị, Ban Bí thư vừa có kết luận về một số nội dung, nhiệm vụ tiếp tục sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị năm 2025.

Theo đó, Bộ Chính trị, Ban Bí thư giao Đảng ủy các cơ quan Đảng Trung ương lãnh đạo, chỉ đạo Đảng ủy TAND Tối cao, Đảng ủy VKSND Tối cao nghiên cứu, tham mưu về mô hình cơ quan (tòa án, VKS) theo định hướng bỏ cấp trung gian (cấp huyện).

Trên cơ sở đó, VKSND Tối cao đang nghiên cứu tổ chức lại VKS địa phương. Những thảo luận ban đầu đưa ra ba phương án, trong đó phương án 1 là chuyển VKSND huyện thành VKSND cấp sơ thẩm khu vực; phương án 2 là đưa VKSND huyện về VKSND tỉnh, chuyển thành các phân viện; phương án 3 tương tự phương án 2 nhưng đưa các VKSND Cấp cao về VKSND Tối cao.

Tương tự, ngành tòa án cũng đang khẩn trương xây dựng đề án và sẽ báo cáo xin ý kiến Ban Chỉ đạo Cải cách tư pháp Trung ương.

Một phiên xử tại TAND quận 4, TP.HCM. Ảnh: TRẦN LINH

Pháp Luật TP.HCM ghi nhận ý kiến các chuyên gia pháp lý về định hướng mô hình tòa án, VKS không có cấp huyện.

Ông VÕ VĂN TÀI, Trưởng khoa Kiểm sát hình sự Trường Đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ kiểm sát tại TP.HCM:

Tổ chức tòa án, VKS khu vực là hướng đi hợp lý

Quá trình triển khai công tác cải cách tư pháp cho đến trước khi ban hành Hiến pháp 2013, Luật Tổ chức TAND 2014, Luật Tổ chức VKSND 2014 thì TAND Tối cao và VKSND Tối cao đều có đề án cải cách tư pháp, dự kiến bỏ tòa án, VKS cấp huyện và thành lập tòa án, VKS khu vực trong địa hạt các tỉnh.

Một tòa án, VKS khu vực như thế sẽ đảm nhiệm thực hiện truy tố, xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự trên 2, 3 địa bàn quận, huyện liền kề. Tuy nhiên, phương án này cuối cùng không thực hiện được.

Ông Võ Văn Tài, Trưởng khoa Kiểm sát hình sự Trường Đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ kiểm sát tại TP.HCM

Hiện nay, ngành công an đã quyết định bỏ công an cấp huyện, đồng nghĩa sẽ không còn cơ quan điều tra (CQĐT) cấp huyện. Như vậy hướng đi hợp lý hơn cả là quay lại các đề án cải cách tư pháp đã định hướng trước đây là bỏ tòa, VKS cấp huyện, thay bằng việc tổ chức tòa án khu vực thuộc TAND cấp tỉnh và VKS đương nhiên phải thành lập VKS khu vực tương thích với tòa án khu vực.

Tuy nhiên, trước mắt khi chưa thành lập tòa án, VKS khu vực mà CQĐT cấp huyện không còn thì phải có giải pháp tình thế để giải quyết các vụ án hình sự, dân sự... thuộc thẩm quyền xét xử sơ thẩm tòa cấp huyện.

Có thể thấy điểm khó nhất là trong lĩnh vực hình sự, BLTTHS, Luật Tổ chức CQĐT hình sự chưa sửa đổi nên vấn đề thẩm quyền điều tra và kiểm sát điều tra đang bị vướng mắc trong quy định của pháp luật. Đối với thẩm quyền truy tố và xét xử thì không có mâu thuẫn, vì VKS huyện truy tố thì tòa án cấp huyện sẽ xét xử theo thẩm quyền do luật định.

Tuy nhiên, nếu phân tích kỹ thì vẫn có thể vận dụng pháp luật tố tụng hình sự giải quyết được vấn đề trên.

Trong BLTTHS thường quy định việc CQĐT phải gửi các quyết định, hay văn bản đề nghị phê chuẩn cho VKS cùng cấp hoặc VKS có thẩm quyền. Còn lại đa phần luật không quy định về kiểm sát hoạt động điều tra bắt buộc chỉ có VKS cấp tỉnh mới được tiến hành kiểm sát điều tra hoạt động của CQĐT cấp tỉnh hay VKS cấp huyện chỉ được kiểm sát hoạt động điều tra của CQĐT cấp huyện.

Vì vậy có thể vận dụng quy định này để liên ngành tố tụng ra thông tư liên tịch hướng dẫn theo hướng: Đối với những vụ án thuộc thẩm quyền xét xử của tòa cấp huyện thì việc thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra do VKS cùng cấp với tòa án có thẩm quyền xét xử thực hiện.

Khi đã có văn bản hướng dẫn thì sẽ giải quyết được xung đột trong pháp luật tố tụng hình sự hiện thời. Sau đó, các cơ quan tư pháp trung ương vẫn tiếp tục thực hiện đề án cải cách tư pháp theo lộ trình là sẽ đảm bảo guồng máy tư pháp hoạt động thuận lợi, trơn tru và hiệu quả.

TS TRẦN THANH THẢO, Trường ĐH Luật TP.HCM:

Có thể thực hiện theo ba cấp xét xử

Trong những năm gần đây, việc tổ chức tòa án, VKS theo đơn vị hành chính đã bộc lộ nhiều hạn chế, bất cập, mà cụ thể là ở cấp huyện. Việc tổ chức mỗi huyện đều có một tòa án, một VKS dẫn đến tình trạng dàn trải về biên chế, cơ sở vật chất, tạo sự thừa, thiếu cục bộ.

TS Trần Thanh Thảo.

Tại nhiều địa phương, nhất là tại các đô thị, TP lớn, số lượng án tại các quận, huyện rất nhiều thì xuất hiện tình trạng quá tải. Trong khi đó, tại một số địa phương, số lượng án phải giải quyết rất ít nhưng vẫn phải tổ chức bộ máy tòa, viện với đầy đủ các chức danh.

Do đó, đã có nhiều nghiên cứu về mô hình tòa án, VKS theo cấp xét xử, không phụ thuộc vào đơn vị hành chính như hiện nay. Đây cũng là nội dung được đưa ra trong Kết luận 92-KL/TW ngày 12-3-2014 của Bộ Chính trị về việc tiếp tục thực hiện Nghị quyết 49-NQ/TW, theo đó: “Tiếp tục thực hiện chủ trương tổ chức TAND, VKSND theo cấp xét xử, không phụ thuộc vào đơn vị hành chính”.

Cùng với việc triển khai Đề án tổ chức công an ba cấp, không tổ chức công an cấp huyện, việc tổ chức lại tòa án và VKS có thể thực hiện theo ba cấp xét xử, bao gồm: Tòa án, VKS sơ thẩm khu vực; tòa án, VKS phúc thẩm và tòa án, VKSND Tối cao.

Mô hình ba cấp này khá phổ biến tại nhiều quốc gia trên thế giới. Trong đó, tòa án, VKSND sơ thẩm khu vực sẽ thay thế cho tòa án, VKSND cấp huyện hiện nay, có thẩm quyền xét xử, giải quyết theo thủ tục sơ thẩm các vụ án hình sự, dân sự, kinh doanh - thương mại, tuyên bố phá sản, lao động, hôn nhân - gia đình, hành chính.

Việc xác định thành lập bao nhiêu tòa án, VKS sơ thẩm khu vực sẽ dựa trên những tiêu chí nhất định, bao gồm: Số lượng các loại vụ án xảy ra trong địa bàn xã, quy mô về địa giới hành chính, số lượng dân cư, đặc điểm địa lý…, tránh tình trạng có nơi phải giải quyết quá nhiều án trong khi nơi khác số lượng lại quá ít.

Luật sư NGUYỄN MINH CẢNH, nguyên thẩm phán TAND TP.HCM:

Cần phải bố trí địa điểm thuận tiện cho người dân

Luật sư Nguyễn Minh Cảnh

Tòa án, VKS nên được tổ chức lại theo mô hình sơ thẩm (tương đương TAND huyện) và phúc thẩm (tương đương TAND tỉnh, TP) là phù hợp. Bởi lẽ cả tòa án và VKS không phải là cơ quan hành chính nhà nước. Các cơ quan này nhân danh nhà nước, sử dụng công cụ là pháp luật để bảo vệ công lý, bảo vệ trật tự xã hội. Hơn nữa, hiện nay trong hệ thống tòa án chỉ có hai cấp xét xử là sơ thẩm và phúc thẩm nên tổ chức lại cũng cần mang đúng chức năng luật định của các cơ quan này hơn là mang tính quản lý hành chính.

Thứ hai là tổ chức theo mô hình tòa án, VKS sơ thẩm, phúc thẩm để thể hiện rõ tính độc lập trong kiểm sát, xét xử; không phụ thuộc và ít chịu sự chi phối bởi cấp trên hơn so với cách tổ chức theo địa giới hành chính như hiện nay. Và hoàn toàn phù hợp với trường hợp không còn cơ quan công an cấp huyện, thực tế nhiều nước trên thế giới đã và đang áp dụng mô hình này.

Tuy nhiên, các cơ quan này khi được tổ chức, sắp xếp lại cũng cần phải bố trí địa điểm làm việc hợp lý để thuận tiện cho người dân. Bên cạnh đó là xem xét sửa đổi thẩm quyền điều tra, thẩm quyền truy tố và thẩm quyền xét xử cho phù hợp.

Ví dụ theo quy định hiện hành thì TAND cấp huyện được quyền xét xử những vụ án mà có khung hình phạt cao nhất của tội danh truy tố là 15 năm. Thẩm quyền của VKS được xác định theo thẩm quyền xét xử của tòa. Do vậy mà sau khi tổ chức lại cơ quan tòa án và VKS cũng cần điều chỉnh lại thẩm quyền của tòa án sơ thẩm, tòa án phúc thẩm được quyền giải quyết những vụ án nào...•

Ban hành hướng dẫn phối hợp là cần thiết

Công an, VKS, tòa án có mối quan hệ mật thiết với nhau trong công tác điều tra, truy tố, xét xử. Do đó, lý tưởng nhất là việc tổ chức lại các cơ quan này cần phải thực hiện một cách đồng bộ.

SONG MAI - HỮU ĐĂNG