Tìm giải pháp tiêu thụ hàng chục triệu tấn rơm rạ

Máy đang thu gom rơm rạ trên đồng.

Đổi mới để tạo ra giá trị từ rơm rạ

Tận dụng xử lý rơm rạ là tối đa tuần hoàn nguyên liệu trong sản xuất nông nghiệp, giải quyết được tình trạng đốt rơm rạ gây lãng phí, cũng như mở rộng áp dụng công nghệ thu gom và xử lý rơm rạ với mục đích biến rơm rạ từ phụ phẩm thành sản phẩm mang lại giá trị kinh tế cao.

Tại thành phố Cần Thơ, Đề án một triệu hecta lúa chất lượng cao có thể tạo ra gần 14 triệu tấn rơm mỗi năm - đặt ra yêu cầu cấp thiết phải đa dạng sản phẩm từ rơm rạ.

Vận chuyển rơm ra khỏi cánh đồng

Trong đó, tính sơ bộ, chỉ riêng Đề án một triệu hecta lúa chất lượng cao, phát thải thấp, nếu canh tác 2 vụ mỗi năm, sẽ tạo ra gần 14 triệu tấn rơm rạ - một khối lượng khổng lồ đang cần giải pháp tiêu thụ hiệu quả.

Mới đây, tại Diễn đàn “Tăng cường chuỗi giá trị rơm rạ - Hỗ trợ Đề án một triệu hecta lúa chất lượng cao và phát thải thấp” ,Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam đặt vấn đề: “Phải đa lợi ích, đa dạng sản phẩm để tiêu thụ và xử lý nguồn rơm rạ rất lớn này”.

Theo Thứ trưởng Nam, thời gian qua Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã chủ động làm việc với nhiều đơn vị trong và ngoài nước để tìm “nguồn cầu” cho rơm rạ.

Điển hình, Bộ đã làm việc với Tập đoàn Điện lực Việt Nam và thống nhất đưa vào Quy hoạch điện VIII đầu tư một nhà máy điện sinh khối tại huyện Vĩnh Thạnh thành phố Cần Thơ, công suất 150MW, sử dụng khoảng 1 triệu tấn rơm/năm.

Ngoài ra, hiện nay nhiều doanh nghiệp cũng phát minh ra các chế phẩm sinh học và cơ giới hóa phục vụ thu gom, xử lý rơm rạ. Tuy nhiên, các giải pháp trên chỉ mới giải quyết được một phần nhỏ lượng rơm rạ hiện có, chưa đủ tạo động lực.

Nguồn lợi thiên nhiên chưa được đánh thức

Một cuộc điều tra của cơ quan chức năng trong 10.000 nông dân cho thấy, trong vụ đông xuân 2023-2024, hơn 54% nông dân vẫn đốt rơm, chỉ gần 39% thu gom, phần còn lại là vùi vào ruộng.

Đến vụ hè thu 2024, tỷ lệ đốt rơm giảm còn gần 41%, tỷ lệ thu gom rơm cũng giảm còn hơn 25% và nhưng gần 34% rơm bị vùi vào ruộng. Nguyên nhân chủ yếu do giai đoạn này rơi vào mùa mưa, điều kiện đồng ruộng ướt, máy cuộn rơm không thể hoạt động hiệu quả.

Một nghiên cứu khác của Viện Môi trường nông nghiệp cũng chỉ ra, nếu thu gom rơm ra khỏi đồng ruộng, thì lượng phát thải khí nhà kính sẽ thấp hơn so với phương pháp vùi tươi và ủ thành compost. Điều này cho thấy, xử lý rơm không đúng cách không chỉ gây hại cho môi trường mà còn không mang lại hiệu quả kinh tế cho nông dân.

Để rơm rạ “hóa tiền”, ông Nguyễn Văn Hùng, Chuyên gia cao cấp của Viện Nghiên cứu Lúa gạo Quốc tế (IRRI) phân tích tiềm năng lợi nhuận cho 1 ha lúa từ rơm rạ. Theo ông, nếu nông dân trồng lúa 3 vụ/năm, năng suất có thể đạt 24 tấn, lợi nhuận ròng thu được khoảng 86 triệu đồng/ha/năm.

Nông dân tham quan máy trộn rơm.

Nếu bà con sử dụng phân bón hữu cơ từ rơm để trồng lúa, mức lợi nhuận này có thể tăng lên 100 triệu đồng/ha/năm, tức tăng thêm khoảng 14 triệu đồng (nhờ giảm chi phí phân bón vô cơ, tăng năng suất lúa). Cũng với 1 ha lúa, nông dân sẽ thu gom được 12 tấn rơm cuộn/năm, lợi nhuận từ dịch vụ cuộn rơm là 3 triệu đồng/ha/năm.

Nếu sử dụng rơm để trồng nấm, 1 ha rơm sẽ thu được 1 tấn nấm/năm, lợi nhuận bà con đạt được khoảng 6,5 triệu đồng/năm. Bã nấm sau đó được sử dụng để sản xuất phân bón hữu cơ, nông dân có thể thu thêm lợi nhuận khoảng 9,5 triệu đồng/năm.

Như vậy, tổng giá trị gia tăng từ rơm gồm: dịch vụ cuộn rơm, trồng nấm, làm phân bón hữu cơ từ bã nấm rơm, trồng lúa sử dụng phân bón hữu cơ là 33 triệu đồng/ha/năm (tương đương khoảng 35-40% thu nhập từ trồng lúa, chưa tính rơm).

Xét toàn chuỗi giá trị từ trồng lúa đến phân bón hữu cơ và sử dụng phân bón hữu cơ, nông dân có thể đạt lợi nhuận 133 triệu đồng/ha/năm.

Nâng cao giá trị mô hình kinh tế tuần hoàn

Gần đây nhất, Viện Nghiên cứu Lúa gạo Quốc tế IRRI đã phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và các đối tác liên quan triển khai nhiều giải pháp công nghệ chuyển đổi lúa chất lượng cao và phát thải thấp cho Việt Nam, đồng thời tổ chức nhiều sự kiện trình diễn đồng ruộng về cơ giới hóa trong gieo sạ chính xác, cũng như chuyển giao các công nghệ và thiết bị hỗ trợ nông nghiệp tuần hoàn như: cơ giới hóa thu gom rơm khô và rơm ướt, sản xuất phân bón hữu cơ từ rơm…

Thông qua các hoạt động trên, Viện Nghiên cứu Lúa gạo Quốc tế IRRI thực hiện cam kết đồng hành và hỗ trợ Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn trong việc tham vấn và thực hiện Đề án “Phát triển bền vững một triệu héc-ta lúa chuyên canh chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long”.

Do đó, việc đẩy mạnh áp dụng công nghệ trong việc thu gom và xử lý rơm rạ theo mục đích biến rơm rạ từ phụ phẩm thành sản phẩm mang lại giá trị kinh tế cao cho người dân là rất cần thiết.

Qua đó, nhằm tận dụng, tránh lãng phí và tối ưu hóa tuần hoàn nguyên liệu từ rơm rạ, góp phần giảm ô nhiễm môi trường và phát thải khí nhà kính vùng Đồng bằng sông Cửu Long nói riêng và cả nước nói chung.

Tại tỉnh Hậu Giang nhiều hộ dân đã tận dụng nguồn rơm sau thu hoạch để sản xuất nông nghiệp theo mô hình kinh tế tuần hoàn. Mô hình giúp người dân phát triển kinh tế hiệu quả và đang được ngành nông nghiệp tỉnh Hậu Giang khuyến khích phát triển và nhân rộng.

Thay gì, trước đây sau khi thu hoạch lúa xong thì nông dân đốt hoạch bỏ đi rơm rạ, thì hiện nay nhờ thiết bị cơ giới nên rơm được cuộn lại, sau đó được người dân bán đi kiếm thêm thu nhập hoặc sử dụng phục cho sản xuất nông nghiệp.

Ông Phạm Văn Hùng ở xã Long Phú, thị xã Long Mỹ, tỉnh Hậu Giang chia sẻ: Trước đây rơm trên đồng ruộng sau khi thu hoạch ông thường kéo lên bờ ruộng hoặc đốt bỏ, thì hiện nay ông đã tận dụng nguồn rơm có sẵn để trồng nấm rơm để bán, đem lại lợi nhuận hàng chục triệu đồng mỗi tháng. “Bây giờ mình lấy rơm vô làm nấm nên không có đốt đồng khói bay ô nhiễm còn có lợi nhuận rất nhiều”.

Ngoài ra, sau khi thu hoạch hết nấm rơm lượng rơm phế phẩm sẽ được ông Hùng sử dụng để ủ làm phân hữu cơ bón cho cây trồng. Với cách làm tuần hoàn này đã giúp ông giảm được chi phí mua phân bón hóa học, mà khi dùng phân hữu cơ từ rơm rạ sẽ giúp đất tăng thêm độ màu mỡ, giúp cây trồng hấp thụ nhanh hơn, phát triển tốt hơn và mang lại năng suất cao hơn.

Ông Phạm Văn Hùng đang phủ rơm cho vườn cây ăn trái

Hiện nay tại Hậu Giang, mô hình kinh tế tuần hoàn đang phát triển mạnh tại các huyện Long Mỹ, thị xã Long Mỹ và huyện Phụng Hiệp. Ngoài việc tận dụng rơm sau thu hoạch để trồng nấm rơm và làm phân hữu cơ thì rơm rạ còn được người dân tận dụng để nuôi bò và nuôi trùng quế bán thương phẩm và phục vụ nuôi thủy sản.

Đây được xem là cách làm hiệu quả, mang tính tuần hoàn từ các sản phẩm nông nghiệp đã được ngành nông nghiệp khuyến cáo và nhân rộng.

Bà Lữ Thị Nhật Hằng, Giám đốc Công ty Trách nhiệm hữu hạn Ngũ Thường Mekong, tỉnh Hậu Giang nhấn mạnh: “Việc nuôi trùng để cho cá ăn, rơm thì trồng nấm rồi dùng làm giá thể đẻ cho trùng, làm bón phân cho cây”.

Mô hình trồng nấm rơm tuần hoàn

Theo ông Võ Xuân Tân, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Hậu Giang: Hiện nay ngành nông nghiệp đang khuyến cáo người dân phát triển nông nghiệp theo hướng tuần hoàn, đây cũng là chuỗi mắc xích của kinh tế tuần hoàn.

Sau khi trồng nấm rơm xong có rơm phế phẩm nông dân tiếp tục ủ lại thành phân, bón ngược lại cây ăn trái hoa màu, cũng có một số điểm nông dân bón cho cỏ rồi nuôi bò...

Với mục tiêu là rơm rạ sẽ được thu gom và giải quyết theo chuỗi giá trị: 30% trồng nấm, 35% phủ gốc cây trồng và đệm lót vận chuyển trái cây, 25% làm thức ăn cho gia súc, 10% sử dụng khác.

Từ đó, các doanh nghiệp, hợp tác xã, nông dân trong vùng thực hiện tốt hơn các nguyên tắc, nội dung, quy trình thu gom, xử lý, sử dụng rơm rạ trên đồng ruộng một cách đồng bộ, phù hợp với từng địa phương. Những cách làm trên nhằm góp phần tăng thêm giá trị và nguồn thu nhập cho người trồng lúa trên cùng diện tích canh tác và làm giảm phát thải khí nhà kính từ trồng lúa, tiến tới thực hiện cam kết của Chính phủ về ứng phó với biến đổi khí hậu, trong đó có mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Văn Út